Ҳозирга қадар фақат уч киши касалликни юқтирган, аммо расмийлар потенциал эпидемиянинг олдини олиш учун барча чораларни кўрмоқда. Омма онгида вабо Ўрта асрда Еропасига даҳшат солган ҳалокатли "қора ўлим" билан боғлиқ. Лента.ру вабо замонавий дунё учун хавф туғдирадими ёки янги даҳшатли пандемиядан қўрқишга арзийдими ёки йўқ, шу ҳақида ҳикоя қилади.
Буюклик сояси
Вабо кўпинча ўтмиш касаллиги деб номланишига қарамай, у ҳозир ҳам мавжуд бўлиб қолмоқда ва аҳолининг маълум гуруҳлари, масалан, Африка аҳолиси учун хавф туғдирмоқда. Шифокорлар буни янги пайдо бўлган касаллик деб таснифлашади, яъни унинг учун фаол ўчоқларнинг пайдо бўлиши ва у мавжуд бўлган ҳудудларга тарқалиши хосдир. Қоидага кўра, вабо қўзғатувчининг тарқалиш майдони билан чегараланади.
Африкаликлар катта хавф остида қолишади, чунки улар кемирувчилар билан ёнма-ён яшашларига тўғри келади, кенг тарқалган қашшоқлик, хурофотлар билан бир қаторда малакали ёрдам олиш имкониятига тўсқинлик қилади. Бироқ, касаллик, илгаригидек, қисқа вақт ичида катта масофаларга тарқалиб кетиши мумкин, чунки бурга босган кемирувчилар сумкалар ва контейнерлар ичига кириб олиши мумкин.
Аммо, инсоният тарихидаги энг катта ўлат ҳозир жиддий хавф туғдирмайди
Тиббиётнинг ривожланиши, гигиена қоидалари ва антибиотикларнинг пайдо бўлиши "қора ўлим" ни цивилизация чегарасидан қувиб чиқарди ва янги юқумли касалликлар йилдан-йилга учрайдиган одатий ҳол бўлиб, шифокорлар томонидан муваффақиятли даволанмоқда.
20-асрнинг иккинчи ярмида вабо тарқалиши сезиларли даражада камайди, аммо ривожланаётган мамлакатларда касаллик ўчоқлари сақланиб қолмоқда. Ушбу даврда ўлат тахминан қирқ мамлакатда рўйхатга олинган, ЖССТ маълумотларига кўра 1987 йилдан 2001 йилгача хавфли бактерия 40 мингга яқин одамга юқтирилган, улардан уч мингтаси вафот этган. 2010 йилдан 2015 йилгача 3248 та инфекция ҳолати қайд этилган, 584 киши вафот этган.
Кўпгина ҳолларда, бурга орқали юқадиган касаллик қора ўлат шаклида ўтди, аммо баъзи ҳолларда янада хавфли бўлган ўпка вабоси шакли ривожланди. Касалликнинг ярми 12–45 ёшдаги одамларда учрайди ва эркаклар аёлларга қараганда кўпроқ юқади. Касалликнинг инкубация даври бир кундан бир ҳафтагача давом этади, агар даволанмаса қора ўлат шаклида ўлим 30-60 фоизгача ва ўпка шаклида юз фоизга етади.
"Қора ўлим" маконлари
Ҳар йили вабодан 200 дан кам одам нобуд бўлади, бу гриппдан анча камроқ даражада. Бундан ташқари, кўпинча даволаниш йўқлиги сабабли ўлим содир бўлади. Касалликлар маълум бир ҳудуд билан чегараланади - булар Африканинг цивилизациядан узоқда бўлган жойлари, Марказий ва Жанубий Американинг баъзи мамлакатлари, шунингдек, Ҳиндистон ва Мўғулистон ҳисобланади. Эпидемиологик жиҳатдан ноқулай ҳудудлар Конго Демократик Республикаси, Мадагаскар ва Перуда жойлашган. Мадагаскарда ҳар йили сентябрдан апрелгача бўлган қора ўлат касаллиги пайдо бўлади.
2017 йилда бу оролда ўлатнинг жуда катта тарқалиши рўй берди, касаллик одатда қўзғатувчилар яшайдиган эндемик жойлардан ташқарига ҳам тарқалди. Фақатгина августдан октябргача икки мингга яқин одамга касаллик юқтирилди ва икки юздан ошиқ одам вафот этди. Касалликнинг ўта хавфли ўпка шакли устунлик қилди. ЖССТ ва бошқа халқаро соғлиқни сақлаш ташкилотларининг саъй-ҳаракатлари билан ўлатнинг бошқа мамлакатларга киришининг олди олинди. Шифокорлар касаллар билан алоқада бўлган одамларнинг соғлиғини диққат билан кузатдилар, профилактика антибиотиклари курсларини ўтказдилар ва мамлакатдаги халқаро аэропортларда потенциал касалларни кўрикдан ўтказдилар.
Аммо баъзида вабо Ғарб мамлакатларига ҳам таъсир қилади. Америка Қўшма Штатларида вабо юқумли касаллиги ҳар йили 5 дан 15 кишигача юқади, уларнинг аксарияти чўл ва қурғоқ иқлими билан танилган Нью-Мексико штатида содир бўлади. АҚШдаги табиий ўзғатувчилар - ўтлоқ итлари ва қоя юмронқозиқларидир. Ёввойи ҳайвонларда яшайдиган бургалар уй ҳайвонларига сакраб ўтиши мумкин, бу эса одамнинг касаллик юқтириш хавфини оширади.
Россияда Олтой республикаси, Астрахан области, шунингдек, Қозоғистон, Мўғулистон ва Хитой билан чегарадош ҳудудлар ноқулай минтақалардир. Касалликнинг табиий ўчоқлари яқинида яшайдиган 20 мингга яқин одам юқтириш хавфи юқори бўлади.
Ўлат ўта олмайди
Вақтинчалик иммунитетни келтириб чиқарадиган ўлатга қарши вакцина мавжуд, аммо камдан-кам учрайдиган касалликлар туфайли уни одатда фақат Yersinia pestis билан ишлайдиган олимлар ва шифокорлар ва унинг ташувчилар билан бевосита алоқада бўладиган одамларга, қўзғатувчилар учун табиий яшаш жойларида яшовчиларга қилинади. Эмлаш учун дастлаб ўлик бактериялар ишлатилган, аммо ўпка ўлатига қарши тирик ва оқсил вакциналари қўлланилади. Агар одам аллақачон касал бўлса, унда даволашнинг асосий усули антибиотиклар бўлиб қолади - стрептомицин, тетрациклин ва бошқалар.
Замонавий даволаниш шароитида беморни ҳалокатли ўпка ўлатидан деярли ҳар доим қутқариш мумкин.
Замонавий дунёда пандемияни тўхтатувчи бир қанча омиллар мавжуд. Энг асосийси, юқори даражадаги гигиена деб ҳисобланиши мумкин, бунда патогеннинг ташувчиси билан алоқа қилиш имконияти минималлаштирилади. Шунинг учун олис минтақаларда юқумли касалликлар пайдо бўлиб, шаҳарларда вабо кам учрайди. Шу билан бирга, инфекция деярли бошқа одамларга юқмайди. Фақатгина ҳаво томчилари орқали юқадиган ўпка шакли истисно.
Вабо билан касалланган ўпка
Яна бир омил - бу антибиотикни ўз вақтида даволаш. Ва ниҳоят, эпидемия рўй бериши учун, бургаси бўлган кемирувчилар ўлат вабосини юқтириб олиши керак. Кейин ҳашаротларнинг одамлар билан алоқасини осонлаштирадиган антисанитар шароитлар роли катта. Агар касаллик авж олиши қайд этилган бўлса, кемирувчиларни мунтазам равишда йўқ қилиш самарали сақлаш усули бўлиб қолмоқда.
Шифокорлар одатда ноқулай эпидемиологик вазиятга эга бўлган мамлакатларга саёҳат қилишдан бош тортишни маслаҳат беришади, чунки саёҳатчиларга одатда вабо вакцинаси берилмайди. Бироқ, оғир ва тез ривожланаётган аломатлар инфекцияни мамлакатлар чегараларида тарқалмасдан беморларни тезда аниқлаш имконини беради. Шунинг учун, чет элдан келган қора ўлат билан касалланган одамлар, ҳар доим ҳаво томчилари орқали юқадиган коронавирус инфекцияси каби, Россияда юқумли касалликка олиб келиши эҳтимолдан йироқ.
Аммо шуни таъкидлаш керакки, бошқа бактериал инфекцияларда бўлгани каби, дориларга иммунитетли штаммлар пайдо бўлганда, антибиотикларга чидамлилик хавфи мавжуд. Yersinia pestis нинг антибиотикларга чидамлилиги бўйича биринчи ҳолат 1995 йилда Мадагаскарда қайд этилган. Аммо бундай штаммлар халқаро соғлиқ учун ҳақиқий таҳдид деб ҳисобланадиган кенг тарқалган олтин стафилококк ва Klebsiella pneumoniae дан кўра хавфлироқдир.
