Санъатда сюжетнинг кульминацион нуқтаси, "контрапункт" тушунчаси мавжуд. Пунктга қарши пункт, даъвога қарши даъво, икки мавзу тўқнашади.
Агар муаммони ҳал қилиш, ҳис-туйғуларингизни саралаш, яхшини ёмондан ажратиш керак бўлмаса, санъатга мурожаат қилишнинг ҳожати йўқ.
Титраб турган жониворманми — ёки менинг ҳуқуқим борми, ё ҳаёт — ё мамот, уруш — ёки тинчлик, қизил — ёки қора, ёлғон — ва севги, Дон Кихот — ва Санчо, Карлсон — ва Болакай; иккита мавзуни бир вақтда ривожлантириш болалар китобида ҳам зарур. Ҳатто зиддиятсиз "Винни Пух" романида ҳам қутбли қарашлар тақдим этилган: Пятачок Слонопотам учун тузоққа чўчқаёнғоқ қўйишни таклиф қилади, Пух асални талаб қилади, натижада Пух тузоққа хумча қўяди, лекин асални ейди. Бўш хумчали тузоқ — асар контрапункти, образ қарама-қаршиликларни бирлаштиради. Классик санъат образни иккиёқлама характер билан таъминлаб, контрапункт усулидан фойдаланади: буюк ҳайкаллар турли йўналишдаги ҳаракат векторларига эга — Дискобол иккита қарама-қарши йўналишда шакларни ҳаракатлантиради; роман қахрамонлари ўзи билан ўзи зиддиятга киришади — Гобсек зиқна в олижаноб, Лир телба ва доно. Биби Марямнинг ёноғи - Масиҳнинг сариқ ўлик ёноғига босилган пушти ва жонли ёноқ — Уйғониш рангтасвири буюк контрапункти, пластик санъатнинг кульминацион нуқтаси ҳисобланади. Рангтасвирда контраст контурни кўринадиган қилиш учун ихтиро қилинади. Ван Гог палитранинг зиддиятларидан шу қадар усталик билан фойдаландики, у расмда барча контраст ранглар ифодаланган нуқтани топа олган. Унинг портретларида бу нуқта персонажнинг кўзидир: сарғимтил-оқ тусдаги кўз оқи, тўқ бинафша ранг кўз, кўз остидаги кўк соя, сарғиш-қизил кўз қовоқлари, кўзнинг пушти-қизил бурчаги; Ван Гог ҳикоянинг энг юқори қисмида барча контрастларни бирлаштира олган. Ижобий ва салбий (фазилат ва ғурур, қаҳрамонлик ва бузуқлик) ўзаро чамбарчас боғланган образ қаҳрамоннинг ишончли бўлишининг шартидир. Агар муаллиф характернинг фақат ижобий томонларини кўрсатса, биз уни плакат-персонаж деб атаймиз. Санъатда ажралмас бир бутун муросасиз қарама-қаршиликларни очиб берувчи қаҳрамон ишончлидир. Шу муносабат билан (яъни, мос келмайдиганларнинг комбинациясида) дунёвий маданият эстетикаси христиан динининг асосий постулатини такрорлайди. Барча насроний маданиятининг контрапункти — расм, мусиқа, адабиёт ва фалсафада — Исо Масиҳнинг образидир. Масиҳнинг қарама-қарши рангдаги кийимларда тасвирлангани бежиз эмас: қизил ранг ер табиатини, кўк — самовий табиатни англатади. Масиҳ ҳар доим бу қарама-қарши рангларда кийинган; "Масиҳнинг одамларга кўриниши" расмида сиз ҳали ҳам Унинг юзини кўрмайсиз, лекин рангларнинг контрасти аллақачон очиб берилган. Нажоткор бизга дарҳол дунё қарама-қаршиликларининг йўқ бўлиб кетиш нуқтаси эканлигини, У борлиқнинг контрапункти эканлигини тушунишга мажбур қилади. Нажоткорнинг сурати икки табиатни, илоҳий ва инсоний табиатни бир-бирига қарама-қарши бирликка бирлаштиради, бу "аралашмаган ажралмас" деб аталади. Исонинг сурати, аслида, қарама-қаршиликнинг энг аниқ контрапунктдир. Бир тамойил бошқа тамойилга нисбатангина тушунарли бўлади: биз ерни билмай туриб, осмонни ҳеч қачон тушунолмаймиз; илоҳий тамойил инсоний ўлчовни белгилайди ва аксинча. Насронийлик доираси мамлакатлари санъатида ишланган барча образлар, шубҳасиз, ана шу икки табиатдан келиб чиқади - санъатнинг ўзи, таърифига кўра, икки табиатли: тез бузиладиган материя (бўёқ, қоғоз, тош) ўзгармасга айланади. Мажозий сўз контрпунктдан ташқарида мавжуд эмас - акс ҳолда у буюртма ёки безак, расмий нарсага айланади. Масалан, жиноий хроникада драма йўқ, чунки образ йўқ: Чикатилода драма йўқ, Отеллода эса бор. Плакатда драма йўқ: "Ўқ остида турманг!" - хавотирли хабар, лекин қарама-қаршилик бўлмаса - хабар драматик эмас. “Адашган ўғилнинг қайтиши”да эса драматургияси бор, чунки бу ерда тўлақонли образ бор.
Сиз беихтиёр кран ўқи остида турган плакатдаги одамдан кўра, расмдаги ота ва ўғил ҳақида кўпроқ қайғурасиз. Сиз плакатдаги одам ҳақида ташвишланмайсиз, лекин ташвишланишингиз керак - ахир, санъат шунинг учун мавжуд! - лекин ташвишланиш фақат қарама-қаршилик билан уйғонади, томошабин қарама-қаршиликларни ҳал қилишда иштирок этиши билан сингдирилади. Ушбу қоида ХХ асрда бутпарастликка, яъни ортга қадам қўйган Ғарбнинг дунёвий санъатида нима содир бўлганини тушуниш учун жуда муҳимдир. Ницше "фожианинг туғилиши" деб атаган эстетиканинг асосий жиҳати қайта кўриб чиқилди.
Қанчалик парадоксал туюлмасин, авангард эстетикасида қаҳрамонлик йўқолди, конфликт ва фожиа йўқолди. Кураш қаҳрамонлик ва фожиали бўлишни тўхтатди, чунки образ ундан ғойиб бўлди ва фақат образгина фожиани ўзида мужассамлаштира олади. Бу ерда гап инқилоб ҳақида эмас, балки норозилик ҳақида ҳам эмас. Норозилик санъати жуда кўп эди - масалан, Франсиско Гойанинг "3 майдаги ўққа тутиш" қаҳрамони фожиани ўзида мужассам этган. “Қора квадрат” ҳам инқилобий санъатдир, лекин фожиани ўзида мужассам этмайди. Квадрат бизга фожиа ҳақида гапира оладими? Белгилар эътиқодлар тўқнашувини англатиши мумкинми? Учбурчак ва призма белгиларида қандай эътиқодлар мавжуд? Бу сўзлар авангард эстетикасининг танқиди эмас, балки фақат янги эстетика фожиали эмаслиги ҳақидаги баёнотдир: ғамгин субъект, зиддият йўқ. Образсиз авангард насроний образли эстетикаси олдида жиддий савол туғдирди: контрапунктсиз исён, фожиасиз норозилик, қаҳрамонсиз пафос бўлиши мумкинми? Бу умуман бўлиши мумкинми ёки бемаъниликми? Динсиз бўлиш мумкин (кўп рассомлар асли динсиз ўзи), лекин рассом насроний цивилизациясида ишлар экан, насроний эстетикасидан ташқарида бўлиш мумкин эмас. Юқорида айтилганларнинг барчаси санъатнинг қон айланиш қонунлари, образ яратиш шартидир. Шундай қилиб, инқилобий авангард классик эстетиканинг асосий қоидаларини қайта кўриб чиқиб, насроний санъатининг асосий тамойилини йўқ қилди. Авангард эстетикаси контрапунктдан воз кечди. Афтидан, авангарддан исёнкор провокацияларнинг портлашини кутиш керак эди! Исёнкор асар кўплаб контрапунктларни очиб беради: қандай ажи-бужи бўлмасин, контрапункт. Аслида, авангард маҳсулотлари мутлақо зиддиятсиз. Авангард рассомнинг устахонасида абадий хотиржамлик ҳукм сурмоқда: "Қора квадрат"дан бошқа ўлик нарса йўқ ва буни тасаввур қилишнинг иложи йўқ - бу қайғудан кемирилган Рембрандтнинг кекса одами эмас. Авангард конфликтни асарнинг ўзидан - ташқи муҳитга олиб чиқди. Қора квадрат ёки чизилган жинсий аъзони идрок этиш усули энди контрапунктдир. Авангарднинг асарида контрапункт мавжуд эмас. Официант ҳар доим вазмин.
Норозилик буюртма қилганмидингиз?
Мана асар: рассом деворга жинс аъзони чизган. Расм ажойиб ҳис-туйғуларни билдирмайди, жамоат ҳожатхоналарида бундай тасвирлар жуда кўп, улар ёмон одамлар, кўпинча маньяклар томонидан қолдирилган. Бироқ, расм Федерал хавфсизлик хизмати биноси олдига қўйилган ва бу жест ҳожатхона расмни норозилик асарига айлантиради. Бошқача айтганда, асар жамият маданияти контекстидаги фикр сифатида тан олинди. Дюшан томонидан кўрсатилган риссуар билан содир бўлди. Танқидчилар бу писсуарни 20 асрнинг ажойиб асари сифатида тан олишди, гарчи фикр ташқи хусусиятга эга бўлса ҳам: рассом жамоатчилик фикрини ҳайратда қолдиради, одамлар ҳар қандай нарсага сиғинишга тайёр пода эканлигини даъво қилади ва одамлар бу фикрни тасдиқлайдилар ва писсуарга сиғинишни бошлайдилар. Писсуар ёки олат расми санъат асари эмас. Асар ҳайратланарли ишорадир. Одобли жамият керак - ахир, ахлоқсиз жамиятни ларзага келтириш мумкин эмас. Контекст муҳим. Ҳожатхонага ташриф буюрувчилар бор, лекин дискурснинг барча иштирокчилари ўз олатини ушлб турган бўлади ва чизилган олатни оддий ҳақиқатга ўхшайди. ФҚБ биноси қаршисида булса, энди умуман бошқа ҳолати. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, асарни санъат сифатида эътироф этиш учун контрапункт. У асарнинг ўзида бўлмагани учун, қидирилаётган контрапункт ташқаридан қидирилади. Бунинг учун занжир иштирок этади: кураторлар, таржимонлар, сотувчилар, шаманлар - тотемнинг маъносини тушунтирувчи инфратузилма яратилади. Квадрат бошка квадрат бўлмай қўймайди, чизилган олати Мона Лизага айланмайди - лекин квадрат ва чизилган олатга тасвирий санъатнинг таржимаи ҳолини битишади. Қизиғи шундаки, "замонавий санъат" атамаси энди санъатнинг маълум бир қисмига нисбатан қўлланилади, уни "тарғибот санъати" деб таърифлаш осонроқ. Бу алмаштириш ўтган асрнинг бошларида, ташвиқот авангарди ўзини тасвирий санъат сифатида кўрсатган ва кейинчалик мажозий, автоном санъат тақдирини талаб қилган пайтда содир бўлди. Бу насроний эстетикасига, Рембрандт ва Ван Гог ижодига нисбатан нотўғри талаб эди. Аммо бу талаб қондирилди - ижтимоий позициядан келиб чиққан ҳолда: авангард кораланар экан - Ван Гог ҳам тан олинмади, демак, новаторларнинг тақдирида ўхшашлик мавжуд. Фикрлаш софистик ҳийла эди. Кинотеатрларда афишаларни чизаётган усталарни афишаларни чизаётган усталар орасидан таъқиб қилишлари мумкин – аммо афиша чизувчининг бу муаммолари тан олинмаган портрет рассомига ҳеч қандай алоқаси йўқ. Ва агар кинода афиша чизаётган уста уни Ван Гогга ўхшаб тушунишмайди, деса, унда ноаниқлик бўлади. Иккаласини ҳам тушунишмайди, тўғри; лекин - турличасига. Авангард ҳеч қачон тасвирий санъат бўлиши учун мўлжалланмаган; авангард - бу тасвирий бўлмаган санъат, бу образни бузадиган фаолият тури - ва авангард усталарига автоном хаёлий ижод тақдирини тилаш нотўғри эди. Мешчанлар авангардни идрок этиш муаммоси шундаки, улар доимо (Козма Прутковнинг метафорасидан фойдаланган ҳолда) фил қафасидаги "буйвол" ёзувини ўқийдилар ва ҳайратда қоладилар. Ҳайвонот боғи ходимлари эса, уларга тушунтирадилар: ҳаммаси тўғри, булар энди филларга бир оз ўхшаш буйволлар. Бу бемаънилик икки босқичда туғилди: биринчидан, 1910-1920 йилларда ишлаб чиқарилган ва тақдири оғир бўлган ҳамма нарса "авангард" деб аталди. Улар Шагаллнинг ижодини ҳам, Малевичнинг ижодини ҳам, Модильяни расмларини ҳам, Дюшаннинг тез ва юзаки «ёзилган» асарларини ҳам шу атама билан аташни бошладилар. Аммо бу Бердяев, Сталин, Пастернак ва Ежовни бир хил мутафаккирлар мактабига мансуб бўлган ҳамфикрлар деб ҳисоблаш каби тўғридир. Кейинги қадам барча санаб ўтилган усталар ҳақида бир хил эстетик қонун доирасида мулоҳаза юритиш эди - бу Пастернак ва Ежовга нисбатан аниқ хато бўлиб туюлди, лекин Малевич ва Петров-Водкинга нисбатан бу ўз-ўзидан равшан эди. Бироқ, декоратив санъат қонунлари - ҳам тасвирий санъат, ҳам ташвиқот санъати - ва автоном санъат бутунлай бошқача, тубдан фарқ қилади. «Авангард» — яъни Малевич, Родченко ва ҳ.к. ижоди — шунчаки ташвиқот санъати, манипуляция, худди деворлар ва дўконларни безаш каби - улар оммани манипуляция қилишни хоҳлашди.
Бироқ, музейга кириб қолгач, бу ташвиқот ижоди мустақил, образли санъат тақдирини баҳам кўрди. "Ўқ остида турманг" плакатини мажозий тузилиш нуқтаи назаридан ва ибодатхонада ушбу плакатнинг мақсадга мувофиқлигини муҳокама қилиш ҳеч қачон хаёлимизга келмайди, тўғрими? Аммо Джоконда табассумининг табиатини ўрганаётган томошабинлар (алоҳида яшайдиган сирли, автоном, ўз-ўзини таъминлайдиган образ) худди шу атамалар билан моҳиятан оддий тарғибот санъати бўлган «қора квадрат»ни муҳокама қилишади, лекин бемаънилик чизиғи аллақачон ўтиб бўлинган. Тарғибот автоном сифатида тақдим этилди: ва бу айнан оломонни манипуляция қилиш инсоннинг эркин танлови сифатида ўтказилиши кераклиги сабабли содир бўлди. Биз ҳар бири порахўр фирибгар ва аҳмоқ бўлган учта номзод орасида адолатли сайловлар ўтказилишини талаб қиламиз. Ўз-ўзидан бу истак аҳмоқлик ва бундай турткини манипуляция қиладиган одам муттаҳамдир; аммо намойиш иштирокчиларининг ҳар бири ўзини эркин шахс сифатида ҳис қилади, автоном иродани ифодалайди. Бу қандай бирлаштирилади - автоном ирода ва манипуляция қилинган ақлсизлик? Ташвиқот санъатини тан олиш каби осон - автоном хаёлий ижод билан. Ташвиқотчи учун жестни жойлаштириш жуда муҳим: имо-ишора қанчалик одобсиз бўлса, имо-ишора керакли контрастни олиши ва идрок этишда қарама-қаршилик пайдо бўлиши учун жамият шунчалик муносиб бўлиши керак. Бир вақтлар Ортега авангарднинг даҳшатли ҳаракатлари ҳақида «Омманинг қўзғолони»да шундай деб ёзган эди: "Бу имо-ишора ваҳшийлар орасида қандай қийматга эга бўлади"? Аслида ҳам -ҳеч қандай. Агар тарбия кўрган одамларни йиғсангиз, унда шимингизни ечиш маънога эга. Ва бу ерда авангард эстетикаси инқилобий эстетикадан ажралиб туради. Бу тушунчаларни бир деб қараш катта хатодир. Авангард инқилобнинг тескариси: авангард ҳар қандай парадни безатадиган ташвиқотчидир. Худди шу авангард маҳсулот фашизм ва коммунизмни тенг муваффақият билан безатганини ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Албатта, сиз Сталин ва Гитлер ўртасидаги умумий хусусиятларни топишингиз мумкин - аммо бугунги кунда худди шу авангард капитализм ва бозор иқтисодиётини безаб турибди. Бу айнан ўша авангард, бу ўша малай, у чизган квадратлар. Ҳар қандай витринага, ҳар қандай парадга мос келади. Авангард ўз моҳиятига кўра паразит бўлиб, у бошқа одамларнинг ҳаёти билан озиқланади; авангард вампир, у бировнинг қонидан жонланади. Авангарднинг ўзи стерил ва қонсиздир, у ташқи объектга муҳтож. Авангард ҳар қандай намойишга қўшилади - музейга бориш жуда муҳимдир. Писсуар музейдан ташқарида ҳеч нарсани англатмайди. Лекин сиз ҳожатхонада Сезаннинг инқилобий суратини осиб қўйишингиз мумкин – Сезанна барибир Сезанн бўлиб қолаверади. Сезанн, Микеланджело, Ван Гог инқилоби шу билан фарқ қилади. Инқилоб эски тартибни инкор қилиши билан эмас, янги тартибни тасдиқлаши билан ўзини кўрсатади. Янги тартиб борлиқни янги образларда тартибга солиши сабабли ҳам тартиб ҳисобланади. Агар янги борлиқ образлари аввалги эстетика қаҳрамонлари каби ҳаётий бўлса, инқилобнинг келажаги бор. Байрон, Гойа, Гюго, Маяковский қаҳрамонлари — ўзи-ўзи таъминлай олади. Уларга ўз ҳаётига эга бўлиш учун ташқи ҳаёт керак эмас. Лермонтов, Ван Гога, Домье, Бодлер асарлари контрапунктга эга. Бу асарлар аввалги эстетикани инкор этади, лекин унга тўлиқ амал қилади: драма образнинг ташқарисида эмас, унинг ичида содир бўлади. Фожиа айнан Ван Гогнинг суратида, драма Бодлернинг шеърида ва нафақат бу мисрани шаҳарликлар қандай қабул қилганида. Бироқ, маълум бир лаҳзада инқилоб эстетикаси авангард эстетика билан алмаштирилади, образ эса ташвиқот плакати билан алмаштирилади. Исёнилар рўйхатини давом эттириб, биз энди унга авангард номларини қўшамиз: Малевич, Родченко, Бойс, Уорхол - улар ҳам инқилобчиларга ўхшайди, гарчи улар образ яратмаган бўлсалар ҳам, улар имо-ишоралар ва белгилар яратдилар. Инқилоб ва авангард ўртасидаги қарама-қаршилик оддий савол туғдиради. "Исёнкор" сўзи қаҳрамонлик, драматик ёки плакат, ясама деган маънони англатадими?
Агар асарда контрапункт бўлмаса, унда ҳеч қандай ички қарама-қаршилик йўқ, шунинг учун асар ясама, плакатга ўхшайди ва инқилобий бўлишни тўхтатади, чунки инқилоб драмадир. Авангард контрапунктни ташқи муҳитга чиқарди - бу қулай, аммо у ҳам муаммоларни келтириб чиқаради. Агар сиз одатий эстетикани бутунлай йўқ қилсангиз, унда нима билан курашиш керак? Агар классикани кемадан ташласангиз ва классика денгизга чўкиб кетса, унда бошланғич нуқтани қаердан олиш керак? Мана, биз ғалаба қозондик, классиклар чўкиб кетди - кейин нима? Агар таркибида контрапункт бор нуқта чўкиб кетган бўлса, " контрапункт" нима эканлигини қандай билиш мумкин? Микеланжело ҳикояси билан таққослаганда, хабари жуда оддий бўлган авангардчи рассом нима қилиши керак? Айтайлик, рассом бир уюм ахлат қолдирди – хабар, ўзининг қўполлигига қарамай, бир ўлчамлилигича қолади. Ахлатда контрапнукт топиш сири йўқолади. Сўнгги йилларда мамлакатимизда илғор ҳамжамият саъй-ҳаракатлари билан бир қанча акциялар норозилик ишлари сифатида белгиланди: қайсидир рассом Пушкин номидаги ГМИИ да Ван Гогнинг расми остига чичиб кетди, бошқаси жинсий аъзоларга газ горелкасини боғлаб, кўргазма заллари бўйлаб шу ҳолда югуриб юрди; учинчи рассом болта билан иконаларни чопиб ташлади; бир гуруҳ авангард рассомлар Қизил майдонда таналари билан "хуй" сўзини ташкил қилишди; новатор ҳовуз минорасида онанизм билан шуғулланди; бадиий тўгарак аъзолари зоология музейида гуруҳ бўлиб жинсий алоқа билан шуғулланди; авангард яланғоч бўлиб олиб, ўзини итга ўхшатиб вовуллади; бир неча хонимлар бошларига қоп кийиб, этакларини кўтариб, кафедрал соборда рақсга тушишди. Булар турли даражада янграйдиган асарлари ва улар турли хил оммавий резонансга эга. Ҳовуз минорасида онанизм ҳақиқати жамият томонидан деярли сезилмайди, иконаларни чопиш юқори баҳоланади, ибодатхонада рақсга тушиш эса кенг ёритилди. Кўпинча, норозилик ҳожатхона луғатига мурожаат қилади, аммо генитоурия мавзусидан ташқарида ижтимоий овозли бир нечта асарлар мавжуд. Масалан, “Коллектив ҳаракатлар” гуруҳи аъзолари қишлоққа чиқиб, дарахтларга ип боғлашди, қайинларга эълонлар ёпиштириб, очиқ ҳавода суратга тушишди; ёки улар кўргазма залларида ухладилар; ёки шкафларда ўтириб, хўрозга ўхшаб қичқиришди - озодлик ғалабаси учун кўп ишлар қилинди. Бу асарларни бир нарса бирлаштиради – улар автоном образни ифодаламайди, улар мавжуд ижтимоий нормаларда паразитлик қилади. Аммо маданиятнинг ишлаши учун тарғибот фаолиятини мажозий деб эълон қилиш керак. Ёки биз ваҳший эканлигимизга рози бўлинг. Нима қилиш керак?
Сохта чекни тўлаб қўйинг
Оддий одамда беихтиёр жамият ҳаётининг меъёрларини авангарддан ҳимоя қилиш истаги пайдо бўлади. Авангард мавжуд бўлаверсин, лекин у алоҳида мавжуд бўлсин. Шокка солувчи усталарнинг фаолияти капсулаланадиган қилиш мумкинми? Агрессия классикларнинг асарларига эмас, оддий одамларнинг ҳаётига эмас, балки ўзига хос авангард рассомларга қаратилсин. Нега тажовузкор кўринишларни бир-бирини йўқ қилмаслик керак? Исёнчи болта билан иконаларни эмас, балки жинсий аъзоларга боғланган газ горелкаларини чопсин. Дефекация устаси Ван Гогнинг расми остида эмас, балки бадиий гуруҳнинг жинсий алоқаси пайтида чичсин. Ит-одамга олатни чиза оласизми? Ҳаммаси қандай ажойиб бўлар эди! Муаллифлар бир-бирининг устига чичадиган, деворларга жинсий аъзоларини чизадиган, сўкинадиган, вовуллайдиган, тишлашадиган ва бунинг учун махсус девор билан ўралган хона бўлар эди.
Қолаверса, бунда муассасалар мавжуд – наркоманлар тўдалари, ёқимсиз жойлар. Ва баъзида бундай «сквот» ва замонавий санъат музейи ўртасидаги чегара тушунарсиз бўлиб қолади - аммо буни Дюшампнинг писсураи каби аниқлаш жуда осон: «сквот» маданий майдонни эгаллаб олганида, у музейга айланади. Берлиндаги авангард санъати ажойиб байрам учун классик расм галереясини эгаллаши керак - бугунги кунда Европадаги энг яхши классик санъат музейини инсталляция галереясига ўтказишнинг шовқинли жараёни давом этмоқда. Алоҳида гараж қуриш этарли эмас. Биз Рембрандт ўрнини эгаллашимизни тасдиқлашимиз керак. Қўрқиб кетган мэр шаҳардаги энг яхши музейни беради, у илғор бўлишни хоҳлайди. Авангард гуруҳидаги қизлар ибодатхонада килпанглаши керак, дефекация устаси Ван Гог остида чичиши керак - акс ҳолда ишлар ҳожатхона даражасида қолади. Авангард фақат паразит сифатида мавжуд бўлиши мумкин - бегона ўтлар экин танаси ўралиши керак, безори ўзини классик майдонда кўрсатиши керак. Авангард санъати автоном, образли ёки инқилобий санъат эмас. Бу санъат ҳеч қачон бирор нарсани тасдиқлаш ёки қуришни хоҳламаган. Бу хизматкорлар - безакчилар, официантлар, тарғиботчиларнинг фаолияти. Ва официантнинг ахлоқи ҳар доим бутун жамиятнинг ахлоқи устидан ғалаба қозонади: жамият тенглик ёки тинчлик орзуларига эга, унда эса аниқ бир муаммо – чойчақа! Официантнинг кучи оддийлик ва соддаликдадир: норозилик ташвиқоти намойиши инқилобий намойиш эмас. Биз расмнинг остига чичмоқчимиз, лекин биз ўзимиз чизмоқчи эмасмиз ва қандай чизишни билмаймиз. Оддий одамга бундай стратегия эркинлик шарти эканлиги тушунтирилади. Улар Вольтер қаламига мансуб деб айтилган энг аҳмоқона иборани келтирадилар: “Мен сенга қўшилмайман, лекин мен рози бўлмаган эътиқодларимни ифодалашинг учун жонимни бераман”. Ва биз бу аҳмоқона сўзларни такрорлаймиз. Бу ахлат учун жонингизни беришга бўлган бу аҳмоқона истак давлатнинг ахлат учун жонингизни олиш ниятига тўғри келиши ажабланарли. Ўз-ўзидан шундай бўлдики, ресторанга ташриф буюрувчи официант олдида ялтоқланади - малай жуда улуғвор кўринади. Бу оқилона эмас, лекин деярли муқаррар туйғу: официант, бир томондан, ижтимоий зинапояда ташриф буюрувчидан пастроқ бўлса-да, бошқа томондан, у гўё юқорироқ, хабардор қилинганлар орасида. Шундай қилиб, маданият безорилар, сурбетлар, фашистлар, қутурган жоҳилларнинг олдида ялтоқлона бошлади - Худога, оилага, жамиятга ишонишини оқлашига тўғри келади. Бу ёлғон уят ҳисси давлат олдида ҳам пайдо бўлади: талончилик урушида иштирок этишни истамаслик учун баҳона топиш, қуллар ва хўжайинларга бўлинишни тан олиш ва ҳоказо. Буларнинг барчаси бир хил тартибдаги уятчанликдир. Сиз бойнинг камбағаллар устидан ҳукмронлигини ёки мактаб ўқитувчиси устидан бўрнинг афзалликларини тан олмагандек худди шу сабабга кўра чизилган олат учун жонингизни бермаслигингиз керак. Сабаби оддий номга эга - маънавий қадриятларга ҳурмат. Норозилик кучини сақланг. Жамият бу кучга муҳтож. Музейда чичиб кетадиган аблаҳ учун жонингизни беришингиз шарт эмас. Официант учун жонингизни бермаслигингиз, (унга кўр мурид бўлмаслигингиз) керак. Биринчидан, у қанча чойчақа олиши, рестораннинг эгаси кимлиги, овқатингизга нималар солинганини билиб олинг. Бутун корхона сиз учун ўта ёқимсиз бўлиб чиқиши мумкин.
Ҳаётингиздан фойдаланиш учун муносиброқ баҳона топинг. Ва агар сизнинг ҳаётингиз сиз учун қадрли бўлмаса, ўзингизга ўхшаганлар ҳаёти ҳақида ўйланг. Улар бундай исрофгарчиликка лойиқ эмас эдилар.
Максим Кантор
Абу Муслим таржимаси
