Хаттин жанги (583 ҳ./1187 м.) нафақат салиб юришлари тарихидаги энг муҳим ғалабалардан бири, балки бутун дунё халқлари онгида чуқур из қолдирган бурилиш нуқтасидир. Қуддуснинг озод этилиши ва Ал-Ақсо масжидининг кўп йиллик оккупациядан кейин қайта қайтарилиши нафақат тарихий ютуқ, балки бирлашган саъй-ҳаракатлар ва матонат қандай қилиб ҳар қандай балони енгишга олиб келишини кўрсатган рамзий воқеа эди.
Ғалаба калити сифатида бирлик ва ҳамкорлик
Бу ғалаба бир шахснинг саъй-ҳаракатлари ёки шошилинч қарорнинг натижаси эмас. У кўп йиллик саъй-ҳаракатлар, ҳамкорлик ва жамоавий қарорлилик меваси эди. Бу ғалабага эришишда Нуриддин Зангий ва Салоҳиддин Аюбий каби буюк саркардарлар билан бир қаторда оддий одамлар ҳам муҳим роль ўйнаган. Улар бир байроқ остида бирлашиб, қудратли қаршилик армиясини туздилар. Бу лидерларнинг кучи нафақат уларнинг шахсий фазилатларида, балки улар мусулмон қўшинларини умумий душманга қарши бирлаштира олганида ҳам эди. Бу бирлик буюк мақсадларга эришишда муҳим аҳамиятга эга эканлигини кўрсатди.
Озодлик учун узоқ кураш
Қуддус озод қилиниши тарихи Салоҳиддин билан якунланмади. Унинг вафотидан кейин ҳам, 1187 йилда шаҳар қайтарилганидан кейин, салибчилар 1229 йилда яна Қуддусни эгалладилар ва фақат 1247 йилда у мусулмонлар қўлига қайтиб келди. Бу воқеалар сабр-тоқат, матонат ва вақтинчалик мағлубиятларга қарамасдан курашни давом эттиришга тайёр бўлишнинг аҳамиятини кўрсатади.
Мусулмонлар ушбу кўп йиллик курашда дуч келган қийинчиликлар ва синовлар бизга ғалаба доимо тезда келмаслигини, буюк мақсадларга эришиш учун узоқ муддатли саъй-ҳаракатлар, қурбонликлар ва жамоавий иш зарурлигини ўргатади. Қуддус озодлиги нафақат бир буюк лидернинг натижаси, балки бу мақсадга ҳаётини бағишлаганларнинг меҳнати эканини эслаш муҳим.
Ўтмишдаги жангларда бирлик нафақат стратегия, балки ғалабанинг асоси эди. Кучларни бирлаштириш, жанглардаги қарорлилик ва умумий мақсадга интилиш озодликка эришиш учун биргаликдаги ишнинг нақадар муҳимлигини намойиш этди. Тарих бизга одамлар буюк мақсад йўлида бирлашгандагина муваффақиятга эришиш мумкинлигини, фарқ ва қарама-қаршиликларга қарамай, биргаликда ҳаракат қилиш лозимлигини ўргатади.
Шуни таъкидлаш жоизки, ер ва муқаддас масканларни озод этиш фақат ҳарбий саъй-ҳаракатларни эмас, балки сиёсий ирода, дипломатия ва халқнинг бирдамлигини ҳам талаб қилади. Стратегия ва режалаштириш муҳим роль ўйнайди ва ҳар бир ҳисса, ҳатто энг кичик бўлса ҳам, аҳамиятга эга. Биз барча муаммоларни ҳал қиладиган “мифологик қаҳрамон” пайдо бўлишини кутмаслигимиз керак. Ҳар биримиз умумий ғалабага ўз ҳиссамизни қўшишимиз керак.
Ҳозирги авлодлар учун илҳом
Ҳозирги авлодлар қийинчилик ва муаммоларга дуч келганида Қуддус озодлиги тарихидан муҳим сабоқ олиши мумкин. Бу воқеалар эркинлик ва адолат учун курашда муваффақият жипслик ва ҳар бир кишининг фаол иштирокисиз мумкин эмаслигини кўрсатади. Қуддус ва бошқа оккупация қилинган ерларни озод қилиш бир одам ёки бир авлоднинг вазифаси эмас, балки бутун халқнинг, бутун жамиятнинг вазифаси бўлиб, умумий мақсадга эришиш учун биргаликда ишлаш лозим.
Хулоса: ғалабага олиб борадиган йўл сифатида жамоавий садоқат
Хулоса қилиб айтганда, Хаттин жанги ва Қуддус озодлиги тарихидан олишимиз мумкин бўлган сабоқлар бирлик, сабр-тоқат ва узоқ муддатли саъй-ҳаракатларнинг аҳамиятини кўрсатади. Бу воқеалар озодлик бир марталик воқеа эмас, балки доимий меҳнат ва ишга садоқат талаб қиладиган жараён эканлигини ўргатади. Мусулмонлар босиб ўтган йўл бизга замонавий қийинчиликларни енгиб ўтиш ва барча халқлар учун адолат ва эркинлик учун курашишда илҳом бериши мумкин.
Биз бирлашишимиз, умумий мақсадимиз учун ишлашда давом этишимиз керак, мўъжиза кутиш эмас, балки ўзимиз мўъжиза яратувчи бўлишимиз керак. Жамоавий садоқат ва ҳар биримизнинг фаол иштироки — бу ғалабага эришиш учун зарур бўлган нарса, тарихда Қуддус озодлиги шундай кўрсатганидек.
Абу Муслим
