Зиҳор лафзлари икки хил бўлади. Улар:
1. Сариҳ;
2. Киноя.
وَالْحَاصِلُ أَنَّ هُنَا أَرْبَعَةُ أَرْكَانٍ: الْمُشَبِّهُ وَالْمُشَبَّهُ وَالْمُشَبَّهُ بِهِ وَأَدَاةُ التَّشْبِيهِ. أَمَّا الْأَوَّلُ: وَهُوَ الْمُشَبِّهُ وَهُوَ بِكَسْرِ الْبَاءِ فَهُوَ الزَّوْجُ الْبَالِغُ الْعَاقِلُ الْمُسْلِمُ وَزَادَ فِي التَّتَارْخَانِيَّة الْعَالِمُ وَلَا يَخْفَى مَا فِيهِ. وَأَمَّا الثَّانِي: وَهُوَ الْمُشَبَّهُ بِفَتْحِ الْبَاءِ الْمَنْكُوحَةُ أَوْ عُضْوٌ مِنْهَا يُعَبَّرُ بِهِ عَنْ كُلِّهَا أَوْ جُزْءٍ شَائِعٍ. وَأَمَّا الثَّالِثُ: وَهُوَ الْمُشَبَّهُ بِهِ عُضْوٌ وَلَا يَحِلُّ النَّظَرُ إلَيْهِ مِنْ مُحَرَّمَةٍ عَلَيْهِ تَأْبِيدًا، وَأَمَّا الرَّابِعُ وَهُوَ الدَّالُّ عَلَيْهِ وَهُوَ رُكْنُهُ وَهُوَ صَرِيحٌ وَكِنَايَةٌ.
“Хуллас, зиҳорнинг тўртта рукни бордир: мушаббиҳ (ўхшатувчи), мушаббаҳ (ўхшатилмиш), “мушаббаҳун биҳ (унга ўхшатилган), адотут ташбиҳ (ташбиҳ предлоглари). Биринчиси, “бо”нинг касараси билан мушаббиҳ бўлиб, у балоғатга етган оқил мусулмон эрдир. “Татархонияда” олим деган сифат зиёда қилинган. Ундаги нарса махфий эмас. Иккинчиси, “бо”нинг фатҳаси билан мушаббаҳдир, яъни никоҳидаги аёл ёки барча танасидан хабар берадиган аъзоси ёки кенг тарқалган жузи. Учинчиси, мушаббаҳун биҳ – абадий никоҳи ҳаром қилинган маҳрамларининг қараш ҳаром қилинган аъзоси. Тўртинчиси, зиҳорга далолат қилувчи лафзлар. Манашу, зиҳорнинг рукнидир. Зиҳор лафзлари сариҳ ва киноий бўлади” ” (Баҳрур роиқ).
وَإِنْ نَوَى بِأَنْتِ عَلَيَّ مِثْلُ أُمِّي )، أَوْ كَأُمِّي، وَكَذَا لَوْ حَذَفَ عَلَيَّ خَانِيَّةٌ بِرًّا، أَوْ ظِهَارًا، أَوْ طَلَاقًا صَحَّتْ نِيَّتُهُ وَوَقَعَ مَا نَوَاهُ لِأَنَّهُ كِنَايَةٌ وَإِلَّا يَنْوِ شَيْئًا، أَوْ حَذَفَ الْكَافَ لَغَا وَتَعَيَّنَ الْأَدْنَى أَيْ الْبِرُّ، يَعْنِي الْكَرَامَةَ. وَيُكْرَهُ قَوْلُهُ أَنْتِ أُمِّي وَيَا ابْنَتِي وَيَا أُخْتِي وَنَحْوَهُ وَبِأَنْتِ عَلَيَّ حَرَامٌ كَأُمِّي صَحَّ مَا نَوَاهُ مِنْ ظِهَارٍ، أَوْ طَلَاقٍ وَتُمْنَعُ إرَادَةُ الْكَرَامَةِ لِزِيَادَةِ لَفْظِ التَّحْرِيمِ، وَإِنْ لَمْ يَنْوِ ثَبَتَ الْأَدْنَى وَهُوَ الظِّهَارُ فِي الْأَصَحِّ وَبِأَنْتِ عَلَيَّ حَرَامٌ كَظَهْرِ أُمِّي ثَبَتَ الظِّهَارُ لَا غَيْرُ لِأَنَّهُ صَرِيحٌ.
“Эҳтиром қилишни ёки зиҳорни ёки талоқни ният қилиб “Сен менга онам кабисан ёки онамдексан” деб айтса, нияти дуруст бўлиб, нимани ният қилса, ўша воқе бўлади. “Хония”да келтирилишича “Сен онам кабисан” деб, “менга” сўзини келтирмаса ҳам. Чунки, бу сўзлар киноийдир. Агар бу сўзларни айтиб ҳеч нарсани ният қилмаса ёки ўхшатиш предлогини тушириб айтса, бекорчи сўз бўлиб қолади ва эҳтиром қилиш тайин топади, яъни улуғлаш. Эр хотинига “Сен онамсан, эй синглим, эй қизим” дейиши макруҳ саналади. Эрнинг сен менга онам каби ҳаромсан дейиши, дуруст бўлиб, зиҳор ва талоқдан нимани ният қилса ўша бўлади. Лекин, эҳтиромни ирода қилганлиги жоиз бўлмайди. Ҳаром қилиш лафзи қўшимча тарзда келтирилгани учун. Агар ҳеч нарсани ният қилмаса, энг пасти, яъни саҳиҳ қавлга биноан зиҳор собит бўлади. “Сен менга онамнинг бели каби ҳаромсан” деган эрнинг сўзи билан фақат зиҳор воқе бўлади ва ундан бошқаси ирода қилинмайди. Чунки, бу зиҳорнинг сариҳ лафзидир” (Дуррул мухтор).
قَوْلُهُ: لِأَنَّهُ كِنَايَةٌ أَيْ مِنْ كِنَايَاتِ الظِّهَارِ وَالطَّلَاقِ. قَالَ فِي الْبَحْرِ: وَإِذَا نَوَى بِهِ الطَّلَاقَ كَانَ بَائِنًا كَلَفْظِ الْحَرَامِ، وَإِنْ نَوَى الْإِيلَاءَ فَهُوَ إيلَاءٌ عِنْدَ أَبِي يُوسُفَ، وَظِهَارٌ عِنْدَ مُحَمَّدٍ... وَيَنْبَغِي أَنْ لَا يُصَدَّقَ قَضَاءً فِي إرَادَةِ الْبِرِّ إذَا كَانَ فِي حَالِ الْمُشَاجَرَةِ وَذِكْرِ الطَّلَاقِ.
“Мусанниф раҳматуллоҳи алайҳнинг “Чунки у киноийдир” деган иборалари зиҳор ва талоқнинг киноий лафзларидан эканлигини билдиради. “Баҳр”нинг соҳиби: “Агар у билан талоқни ният қилса, ҳаром лафзи каби боин талоқ бўлади. Агар ийлони ният қилса, Абу Юсуф раҳматуллоҳи алайҳ наздиларида ийло бўлади. Имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳ наздиларида зиҳор бўлади” дедилар. Музокаратут талоқ ва жанжал пайтида киноий сўзларни айтиб, эр бундан эҳтиромни ирода қилганман деса, қазоан тасдиқ қилинмайди” (Дуррул мухтор).
Сариҳ зиҳор – абадий никоҳи ҳаром қилинганларнинг кўриш ҳаром қилинган аъзоларини ташбиҳ қилиш. Масалан, эр аёлига: “Сен менинг онамнинг белидексан” деса, бас бу билан зиҳор воқе бўлади ва ниятга эътибор берилмайди, яъни эр бу билан зиҳорни ният қилган бўлса ҳам, зиҳорни ният қилмаган бўлса ҳам аёлга зиҳор воқе бўлади.
Киноя зиҳор – абадий никоҳи ҳаром қилинганларнинг тўлиқ зотига ташбиҳ қилиш. Масалан, эр аёлига: “Сен мени онам кабисан” ёки “Сен мени синглим кабисан” дейиши. Бас, бу сўзлар сариҳ зиҳор ҳисобланмайди. Ушбу сўзларда зиҳор, талоқ, ийло, иззат-икром қилиш, улуғлаш эҳтимоли бор. Шунинг учун ушбу сўзларда эрнинг ниятига эътибор берилади. Агар у айтган сўзларидан зиҳорни ният қилган бўлса, зиҳор бўлади. Ийлони ният қилган бўлса, ийло бўлади. Талоқни ният қилган бўлса, талоқ бўлади. Агар у сўзлар билан эрнинг нияти аёлини онаси каби иззат-икром қилиш бўлса, улуғлаш деб қарор берилади ва аёлга ҳеч нарса воқе бўлмайди.
Лекин, ушбу сўзларни эр талоқ зикр қилинаётган пайтда айтса, қазоан иззат-икром қилиш ва улуғлаш деб эътиборга олинмайди.
Умуман олиб қаралганда, одамлар зиҳордан хабардор эмаслар. Лекин, ғазаб вақтида зиҳорда ишлатиладиган сўзларни ишлатиб, ундан талоқни ёки доимий аёлдан ажрашишни ният қиладилар. Шунинг учун эр зиҳорнинг киноя лафзларини ишлатса ва унинг нияти номаълум бўлса, уруфга қараб боин талоқ бўлди деб ҳукм қилинади ва иккинчи бор аёли билан никоҳланиши зарур бўлиб қолади.
