Жанубий Африка Республикаси Исроилни Ғазо секторидаги ҳарбий кампанияси чоғида геноцидда айблаб, Халқаро Судда муҳим ишларни бошлади.
Бу иш Исроил қамал остидаги Фаластин анклавига қарши шафқациз кампанияси туфайли Халқаро жиноий судда дуч келиши мумкин бўлган камида учта ишдан биридир.
Исроилнинг ҳужуми мактаблар, касалхоналар ва турар-жой ҳудудларига зарба берди ва ҳозиргача Ғазода камида 23 210 киши ҳалок бўлди, уларнинг учдан икки қисми аёллар ва болалар.
Ушбу мақола Жанубий Африканинг Халқаро Судда Исроилга қарши иши ва суд жараёнида нима содир бўлишини кўриб чиқади.
ХС ва ХЖC ўртасидаги фарқ нимада?
Халқаро суд (ХС) кўпинча ҳарбий жиноятчиларни суд қиладиган Халқаро Жиноят Суди (ХЖC) билан адаштириб юборилади. Халқаро суд, Жаҳон суди деб ҳам аталади, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг олий юридик органи бўлиб, давлатлар ўртасидаги низоларни ҳал қилиш учун 1945 йилда тузилган.
ХЖС ҳам Гаагада жойлашган, лекин у алоҳида шахсларга қарши уруш жиноятлари бўйича ишларни кўриб чиқади.
Жанубий Африканинг Исроилга қарши иши бўйича ҳар икки томондан қўшимча судьялар билан кенгайтириладиган Халқаро суднинг 15 судьялик ҳайъати чегара низолари ва давлатлар томонидан БМТнинг шартнома мажбуриятларини бузганликда айблаган кўплаб ишларни кўриб чиқмоқда. Ҳар бир судья Бош Ассамблея ва БМТ Хавфсизлик Кенгаши томонидан тўққиз йил муддатга сайланади.
Бироқ, ХЖC дунёдаги ягона доимий халқаро жиноий суд бўлиб, Рим статути деб номланган халқаро шартнома билан тартибга солинади.
Жанубий Африка қандай даъво билан чиқди?
Жанубий Африка ўзининг 84 саҳифалик ҳужжатида Исроил Ғазо секторида фаластинликларни ўлдириш, уларга жиддий руҳий ва жисмоний зарар етказиш ва "уларни жисмоний йўқ қилиш учун мўлжалланган" яшаш шароитларини яратиш орқали геноцид содир этаётганини айтади.
Унда уч ойдан ортиқ давом этаётган уруш давомида Исроил Ғазо секторига зарур озиқ-овқат, сув, дори-дармон, ёқилғи, бошпана ва бошқа инсонпарварлик ёрдамларини етказиб бермагани санаб ўтилган. Ғазо соғлиқни сақлаш органлари маълумотларига кўра, бу, шунингдек, анклавнинг катта қисмини вайрон қилган, 1,9 миллионга яқин фаластинликни қочишга мажбур қилган ва 23000 дан ортиқ одамни ўлдирган давомли бомбардимон кампаниясига ишора қилади.
"Ушбу ҳаракатларнинг барчаси геноциднинг олдини ололмаган ва Геноцид конвенциясини очиқдан-очиқ бузган ҳолда геноцид содир этаётган Исроил томонидан амалга оширилмоқда", - дейилади конценцияда, шунингдек, Исроил ўз расмийлари томонидан геноцидга даъватни бостира олмагани ва бу ҳам конвенциянинг бузилиши эканлиги қайд этилади.
Суд қарор чиқарар экан, ЖАР ҳам суддан Исроил томонидан ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш учун фавқулодда чоралар кўришни сўради.
Бундай вақтинчалик чора-тадбирлар якуний қарор эълон қилинмагунча вазиятнинг ёмонлашишини олдини олишга қаратилган.
Геноцид ҳақида конвенция нима?
БМТ тарихида инсон ҳуқуқлари бўйича биринчи шартнома ҳисобланган Геноцид жиноятининг олдини олиш ва жазолаш тўғрисидаги конвенция 153 давлат томонидан ратификация қилинган. Унда геноцид "миллий, этник, ирқий ёки диний гуруҳни тўлиқ ёки қисман йўқ қилиш мақсадида қилинган ҳаракатлар" деб таърифланади.
Бундай хатти-ҳаракатларга ҳар қандай маргинал гуруҳ аъзоларини ўлдириш, уларга жиддий жисмоний ёки руҳий зарар етказиш ёки яшаш шароитларини бузиш киради. Бу уларнинг фарзанд кўришига йўл қўймаслик ёки фарзандларини бошқа гуруҳларга мажбуран ўтказиш каби ҳаракатларни ўз ичига олади.
Геноцид ҳақида конвенцияни имзолаган барча давлатлар нафақат ҳеч қачон геноцид қилмасликлари, балки унинг олдини олиш ва жазолашлари шарт.
Иш қачон давом эттирилади?
Суд мажлислари 11 ва 12 январь кунларига белгиланган.
ЖАР ва Исроилда фавқулодда чораларни қўллаб-қувватлаш ёки уларга қарши чиқиш учун турли кунларда икки соат вақт бор. Ҳеч қандай гувоҳлик ёки ўзаро сўров бўлмайди. Тақдимотда биринчи навбатда ҳукумат амалдорлари ва уларнинг халқаро ҳуқуқшунослар жамоалари томонидан тақдим этилган ҳуқуқий далиллар тақдим этилади.
Фавқулодда чораларни кўриш сўрови ҳал қилиш учун бир неча йил давом этадиган ишдаги биринчи қадамдир.
Расмий равишда вақтинчалик чоралар деб аталади, улар суд бутун ишни кўриб чиқаётганда низонинг кучайишига йўл қўймаслик учун мўлжалланган эҳтиёт чорасидир.
Суд Жанубий Африкадаги геноцид айбловлари бўйича якуний қарорни, эҳтимол, бир неча йиллардан сўнг моҳият бўйича тингловгача қабул қилмайди.
Бироқ, бу ҳафтадаги тингловлар фақат мумкин бўлган фавқулодда чораларни ўз ичига олганлиги сабабли, улар қарор қабул қилишларига ҳафталар ёки ойлар кетиши мумкин.
Халқаро Суди судьялари кўпинча бундай чораларни кўришга рухсат беришади, бу одатда давлатдан ҳуқуқий низони кучайтирадиган ҳар қандай ҳаракатлардан воз кечишни сўрашни ўз ичига олади.
Вақтинчалик чораларга келсак, суд фақат унинг юрисдикцияга эга бўладими ёки йўқми ва шикоят қилинган ҳаракатлар геноцид шартномаси доирасига кирадими ёки йўқлигини ҳал қилиши керак. У кўрган ҳар қандай чора-тадбирлар талабнома берувчи томонидан талаб қилинадиган чоралар бўлиши шарт эмас.
Оқибатлар қандай бўлиши мумкин ва кейин нима бўлади?
Халқаро суд қарори якуний ҳисобланади ва устидан шикоят қилиш мумкин эмас. Бироқ, у ўз қарорларини амалга ошира олмайди.
Агар суд вақтинчалик чора қўлламаслик тўғрисида қарор қабул қилса ҳам, Халқаро суд ўзининг юрисдиксияга эга эканлигига қарор қилиши ва ишни кўришни давом эттириши мумкин.
Украина масаласида, Халқаро Суд Россияга Украинадаги урушни тугатишни буюрганига қарамай, Россия босқинчилиги давом этди.
Халқаро суднинг Исроилга қарши қарори қандай аниқ оқибатларга олиб келиши номаълум бўлгани учун бу мамлакатнинг сиёсий ва иқтисодий изоляциясига ҳисса қўшиши мумкин.
Исроилнинг жаҳон судида ўзини ҳимоя қилиш қарори Ғазо секторидаги ҳаракатларини оқлаш учун қонуний далиллар келтира олишини англатади.
