Ҳаммаси бошланган 24 февралнинг ўша тушкун тонгида, Россия президенти Владимир Путин буйруғи билан Украинага ҳужум муқаррар бўлиб туюлди. Бироқ, бу урушда ҳеч нарса муқаррар эмас эди. Бу можаро бутунлай Россия президенти ҳаракатларининг маҳсули. Жангларда ҳам, келгуси қашшоқликда ҳам украин ва русларнинг қони кўп бўлади. Бу қонларнинг ҳар бир томчиси Путиннинг қўлларига тўкилади.
Путин ёлғизликда ўтказган ва Украина билан чегараларда 190 мингга яқин аскар тўпланган ойларнинг барчасида савол туғилди: бу одам нимани хоҳлайди? Энди у урушни хоҳлаётгани аён бўлгач, савол туғилади: у қаерда тўхтайди?
Агар Путиннинг босқиндан олдинги нутқига қулоқ тутсангиз, у ҳеч нарсада тўхтамаслигига дунёни ишонтирмоқчи бўлган. 21 февралда ёзиб олинган ва қанотли ракеталарнинг биринчи зарбалари қардош славянларга қарши учган пайтда эълон қилинган жанговар нутқида Россия президенти "ёлғон империяси" деб атаган Ғарбга қарши чиқди. Ядро арсеналига эга бўлиб, у йўлига тўсқинлик қиладиган ҳар қандай давлатни "эзиб ташлаш" билан таҳдид қилди.
Биринчи хабарлар, баъзилари тасдиқланмаган бўлсада, фақат унинг амбициялари кўламини таъкидлади. Россия президенти Украина шарқидаги, Россия томонидан қўллаб-қувватланадиган кичик анклавлар жойлашган Донецк ва Луганск вилоятларини назорат қилиш билан кифояланиши мумкин, бу охирги дақиқадаги дипломатия масаласидир, деб айтганлар ҳам бўлди. Аммо буларнинг барчаси катта ҳужум остида йўқолди.
Хабарларга кўра, рус қўшинлари шарқда чегарани кесиб ўтиб, Украинанинг иккинчи йирик шаҳри Харьковга йўл олган, жанубда Қримдан Херсонга, шимолда Белоруссиядан эса Украина пойтахти Киевга йўл олган. Уларнинг сони тушунарсиз, аммо Путин Америка ва Британия разведкаси аввалдан айтганидек, бутун Украинани хоҳлаётганга ўхшайди. У ҳар кунги сиёсий риск ва устунликларнинг хатоларини бир четга суриб қўйди – энди уни тарих билан тўқнаш келганлиги ҳақидаги хавфли ва алдамчи ғоя бошқаради.
Шунинг учун, агар Путин Украинанинг катта қисмини эгаллаб олса, бу ер йиғувчи чегараларда тинчлик ўрнатишда тўхтамайди. Эҳтимол, у бир вақтлар Россия таркибига кирган НАТО мамлакатларига бостириб кирмайди – ҳар ҳолда бирданига. Бироқ, ғалабадан кўр бўлиб, у уларга қарши можарога тортмайдиган киберҳужумлар ва ахборот урушини бошлайди.
Путин НАТОга айнан шундай таҳдид солади, чунки у НАТО Россия ва унинг халқи учун таҳдид эканлигига ишончи комил. Ҳафта бошидаги чиқишида у Альянснинг шарққа томон кенгайишидан ғазабланди ва кейинроқ Ғарб Украинада ҳомийлик қилаётган уйдирма “геноцид”ни қоралади. Путин ўз халқига армияси янги озод қилинган украиналик биродарлар ва опа-сингилларга қарши курашаётганини айта олмади, шунинг учун уларга Россия Америка, НАТО ва уларнинг ёрдамчиларига қарши уруш олиб бораётганини айтади.
Аччиқ ҳақиқат шундаки, Путин суверен қўшни давлатга унинг томонидан провокациясиз ҳужум қилди. У Россиянинг ғарбий қисмидаги мудофаа иттифоқига берилиб, 21-аср дунёсини ушлаб турадиган тамойилларни оёқ ости қилади. Шундай экан, дунё уни бу тажовуз учун жуда қиммат тўлашга мажбур қилиши керак.
Аввало, Россия молия тизими, унинг юқори технологияли саноати ва молиявий элитага қарши кенг кўламли жазо санкциялари керак. Босқиндан олдин Россия бу икки “республика”ни тан олгач, Ғарб фақат мўътадил санкциялар қўйган. Бундан ортиқ шубҳа бўлиши мумкин эмас. Россия мустаҳкам иқтисодиётни қуришни бошлаган бўлса-да, у ҳали ҳам дунё билан боғланган: Россия фонд биржасининг 45% га дастлабки пасайиши кўрсатишича, бу унга зарба бўлади.
Тўғрисини айтганда, санкциялар Ғарбга ҳам зарар келтиради. Босқиндан кейин нефт нархи бир баррел учун 100 доллардан ошди. Россия Европадаги асосий газ етказиб берувчи ҳисобланади. У никель ва палладий каби металларни экспорт қилади ва Украина билан биргаликда буғдой экспорт қилади. Бу муаммога айланади, чунки глобал иқтисодиёт аллақачон инфляция ва таъминот занжири узилишлари билан курашмоқда. Аммо Ғарб санкциялардан жабр кўришга тайёр экани Ғарб унинг жиноятларига бефарқ эмаслигидан далолат беради.
Иккинчи вазифа - НАТОнинг шарқий қанотини мустаҳкамлаш. Альянс шу пайтгача Россия билан 1997 йилда имзоланган НАТОнинг собиқ совет блокидаги фаолиятини чекловчи битимга амал қилишга уриниб келган. Альянс уни бузиши ва қўлга киритилган эркинликдан шарқда қўшинларни жойлаштириш учун фойдаланиши керак. Бу вақт талаб этади. Айни пайтда, НАТО ўз бирлигини исботлаши ва зудлик билан 40 000 кишилик тезкор ҳаракат кучларини фронт чизиғидаги давлатларга жойлаштириш орқали ҳал қилиши керак. Бу қўшинлар Альянснинг бир аъзосига қилинган ҳужум барчага ҳужум бўлиши ҳақидаги доктринасини яна бир бор тасдиқлайди. Улар, шунингдек, Путинга сигнал юборишади: у Украинага қанчалик кириб борса, НАТО чегараларида кучлироқ бўлиш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади.
Дунё Украинага ўзини ва халқини ҳимоя қилишда ёрдам бериши керак. Улар азоб юкини кўтарадилар. Уруш бошланганидан бир неча соат ўтгач, ҳарбийлар ва тинч аҳоли орасида қурбонлар ҳақида биринчи хабарлар пайдо бўлди. Президент Владимир Зеленский ватандошларини қаршилик кўрсатишга чақирди. Агар Путин Киевда қўғирчоқ ҳукумат ўрнатса, Путинга, унинг армиясига ва хизматкорларига қандай ва қаерда қаршилик кўрсатишни танлашлари керак бўлади. НАТО Украинага қўшин юборишни режалаштирмаяпти ва бу тўғри, чунки ядровий қарама-қаршилик хатари бор. Аммо альянс аъзолари Украинага ёрдам бериши керак: қурол-яроғ, пул, қочқинлар учун бошпана ва керак бўлса, сургундаги ҳукумат билан.
Баъзилар, Путинга бундай даъват қилиш хавфли, чунки у ҳақиқатдан ҳам реал воқеликдан узилиб қолган ва кескинликни кучайтириши, нотўғри ҳисоблаши ёки Хитой билан ҳамкорлик қилиши мумкин, деб айтишади. Аммо бу нотўғри. 22 йиллик ҳокимиятдан сўнг, ҳатто ўз мақсадини ҳаддан ташқари ривожланган туйғуга эга диктатор ҳам омон қолиш ва ҳокимиятнинг пасайиши ва кучайиши оқимини ҳис қилади. Ўз-ўзидан пайдо бўлган бу инқирозни тушунмаган кўплаб руслар Украинадаги биродарлари ва опа-сингилларига қарши ҳалокатли урушдан норози бўлишлари мумкин. Ғарб бундан фойдаланиши мумкин.
Путин ўзини яхши тута бошлайди деган умидда унга тан бериш бўлиш янада катта хавф. Ҳатто Хитой ҳам ҳаддидан ошиб кетаётган одамнинг улар интилаётган барқарорликка таҳдид эканлигини тушуниши керак. Путин бугун қанчалик эркин ҳаракат қилса, эртага ўз қарашларини шунчалик қатъий татбиқ этади. Ва ниҳоят уни тўхтатиш учун кўпроқ қон тўкилади.
