Мадинада нозил бўлган. 8 оятдан иборат.
Ушбу сураи кариманинг исми ҳам унинг биринчи оятидан олинган. «Залзала»-«зилзила» деганидир. Бу ерда қиёмат қоим бўлгандаги улкан зилзила ҳақида сўз кетади.
Бу сураи карима қиёмат кунидаги баъзи воқеалар васфи билан бошланади. Сўнг одамларнинг қайта тирилиши ва ҳисоб-китоб ҳақида сўз кетади. Имом Термизий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иза зулзилат» сураси Қуръоннинг ярмига тенг келади», деганлар.
БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ
1. Вақтики, ер ўзига хос зилзилага тушса.
Яъни, ер ўз ҳажми, ўлчовига яраша катта зилзилага тушса. Қиёмат қоим бўлганда, ер бутунлайича қаттиқ зилзилага тушади. Ҳозиргига ўхшаб унинг баъзи бир нуқтаси сал-пал силкиниб қўймайди. Балки, ер ўзининг бутун вужуди билан, ҳеч бир нуқтаси ҳам қолмай ниҳоятда шиддатли зилзилага тушади. Ана ўша ернинг ўзига хос зилзилага тушгани бўлади. Ана ўша зилзила оқибатида...
2. Ва ер ўз юкларини отиб чиқарса.
Қиёмат кунида мазкур шомил ва шиддатли зилзила оқибатида ер ўз ичидаги барча нарсаларни: маъданлар, хазиналар, ўликлар ва бошқа нарсаларни ташқарига чиқариб ташлайди. Бу ҳолатни кўрса...
3. Ва инсон, Унга нима бўлди?! деса.
Яъни, ернинг ўзига хос шомил ва шиддатли зилзилага тушганини, ўз ичидаги нарсаларни ташқарига отиб чиқарганини кўриб, инсон, ерга нима бўлди ўзи, бундоқ қилаяпти, деган вақтида...
4. Ўша кунда у (ер) ўз хабарини айтадир.
Яъни, ўша шиддатли ва ўта қўрқинчли қиёмат кунида ер ўз устида қилинган, яхшилик ва ёмонликлар ҳаммасининг хабарини айтиб беради. Ўша кунда ер ҳар бир инсоннинг ўз устида нима ишлар қилгани ҳақида батафсил хабар беради.
Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда қуйидагилар айтилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Ўша кунда у ўз хабарини айтади»,–оятини қироат қилдилар ва:
«Унинг хабарини нималигини билмайсизларми?» дедилар.
«Аллоҳ ва Унинг Расули билувчироқ», дейишди.
«Албатта, унинг хабари ҳар бир банда ва чўрига ўз устида нима қилгани ҳақида гувоҳлик беришидир. У, фалон куни фалон, фалон ишни қилди, деб айтадир. Бас, ана шулар унинг хабарларидир», дедилар у зот.
Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда эса: «Ердан ҳушёр бўлинглар. Зотан, у онангиздир. Албатта, унинг устида қайси бир яхши ёки ёмон амал қилувчи бўлса, у албатта анинг хабарини берувчидир»,»дейилган.
Ернинг бундоқ қилиши,
5. Сенинг Роббинг унга ваҳий юборгани учундир.
Яъни, ернинг изтиробга тушгани, ичидаги нарсаларни отиб чиқаргани ва ўз устида ҳар бир инсоннинг қилган барча ишлари ҳақида хабар бериши Аллоҳ таоло унга амр қилгани учун бўлади. Ўз-ўзидан бўлмайди, албатта.
6. Ўша кунда одамлар амалларини кўриш учун жойларидан гуруҳ-гуруҳ бўлиб қўзғалурлар.
Яъни, қиёмат куни одамлар гуруҳ-гуруҳ бўлиб–мўминлар алоҳида, кофирлар алоҳида жойларидан қўзғаладилар. Кейин бу дунёда қилган ишларига яраша мукофот ёки жазо оладилар.
7. Бас, ким зарра оғирлигида яхшилик қилса ҳам кўрадир.
8. Ва ким зарра оғирлигида ёмонлик қилса ҳам кўрадир.
Яхшиликнинг ҳам, ёмонликнинг ҳам катта-кичиги бўлмайди. Ҳаммасининг ҳисоб-китоби бўлади, қиёматда жавоб бериш керак.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қиладиларки. Саъсаъа ибн Муовия исмли одам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келганда, Ул ҳазратлари унга «Фаман яъмал мисқола зарратин хойрон яроҳ, ва ман яъмал мисқола зарратин шарран яроҳ»ни ўқиб берганларида, у бундан бошқа нарсани эшитмасам ҳам менга шунинг ўзи етарли»,–деган экан.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир хурмонинг ярми ёки бир оғиз ширин сўз билан бўлса ҳам, ўзларингизни дўзахдан сақланглар», деганлар. Яъни, яхшиликнинг кичиги бўлмайди деганир.
Бошқа бир ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Кўзга илинмайдиган гуноҳлардан сақланинглар, чунки улар тўпланиб кишини ҳалок қилади», деганлар.
Ҳар доим агар кўзга кўринмас зарра миқдорида бўлса ҳам яхшиликни қилиб, шунингдек, агар кўзга кўринмас зарра миқдорида бўлса ҳам ёмонликдан қочиш керак.
