Ўрта асрларда черковнинг Библияни ўқишни тақиқлашига сабаблар бир неча омиллар билан боғлиқ. У даврларда черков аҳолининг диний билимларини назорат қилишни истарди, шунинг учун Библиянинг эркин тарқалиши ва турли хил тилларга таржимаси хавфли деб ҳисобланган.
Бунинг асосий сабабларидан бири Библиянинг ўзгариши ва қайта таҳрирланиши эҳтимоли эди. ХVI-XVII асрларда китоблар қимматли бўлиб, уйда ўқиш учун ҳам библия каби китоблар камдан-кам учрар эди. Шунинг учун ундаги ўзгаришлар оддий халқ учун сезилмаслиги мумкин эди, бу ҳолат эса фақат профессионал динчилар томонидан кузатилиши мумкин эди. Католик черковида Библияни ўқиш формал равишда тақиқланган бўлиб, бу тақиқ фақат ХХ асрда бекор қилинган.
Бу ҳақда тарихчилар маълумот беришади: “Черков муқаддас китобларни оддий одамлар орасида тарқалишини ман этган ва бу китобларнинг лотинчадан халқ тилларига таржимасини оғир жиноят деб ҳисоблаган”. Масалан, Безье шаҳрида ўтказилган соборнинг 1246 йилдаги қарорларида айтилган: "Илоҳий китобларни мирянлар ҳатто лотин тилида ҳам олишга ҳаққи йўқ; халқ тилидаги илоҳий китоблар эса бутунлай рухсат этилмаслиги керак, на клириклар ва на мирянлар томонидан". Карл IVнинг XIV аср охиридаги эдиктида эса қуйидагича айтилган: “Мирянлар ҳар қандай ёзувни, ҳатто халқ тилида бўлса ҳам, ўқиши мумкин эмас, чунки улар нотўғри тушуниб, ҳечлик ва адашишга йўл қўймасликлари лозим”.
Шу сабабли, католик черкови одамларнинг Библияни ўқишини чеклашга ҳаракат қилган ва бунинг орқали диний назоратни қўллаб-қувватлаган.
***
Россия империяси даврида Инжилни ўқишни тақиқлаш сабаблари бир нечта омиллар билан боғлиқ. Лев Толстойнинг "Тирилиш" романида бу ҳақда қизиқарли бир ҳодиса тасвирланган. У ерда қишлоқ аҳолиси Инжилни ўқишга ҳаракат қилганларида, уларни бошқарувчи идоралар келиб тарқатиб юборган ва кейинчалик уларга қарши иш қўзғатилиб, судга тортилиши ҳақида гап боради.
Россия империясида Инжилни черковдан ташқари ўқиш ва руҳонийлар иштирокисиз ўқиш тақиқланган эди. Бу тақиқнинг асосий сабаби, черков аҳолининг диний билимларини назорат қилишни истаганлиги эди. Инжилнинг мазмунини фақат расмий православ черкови таржима қилиб, тушунтириши мумкин бўлган. Ҳар қандай киши, руҳоний бўлмаса ҳам, Инжилни тушунтириш ҳуқуқига эга эмас эди.
Россияда узоқ вақт мобайнида Инжил фақат черковславян тилида мавжуд бўлган, ва рус тилига таржимаси фақат XIX асрда пайдо бўлган. Черков муқаддас ёзувларни рус тилига таржима қилишни тақиқлаган, бу тақиқ ўрта асрларда католик черковининг лотин тилидан миллий тилларга таржима қилиш тақиқларига ўхшаб кетган.
XIX асрда либерал ўзгаришлар натижасида, 1816 йилда император Александр I Библия жамиятини ташкил қилиб, муқаддас ёзувларни замонавий рус тилига таржима қилиш вазифасини қўйган эди. Аммо, янги император Николай I 1826 йилда бу жамиятни тарқатиб юборган. Фақат 1858 йилда Александр II черковга муқаддас ёзувларни таржима қилишни қайта топширган ва 1876 йилда синодал таржима пайдо бўлган.
Инжилни мустақил ўқиш ва тушуниш тақиқланганлигига сабаб, черков ва ҳукумат Инжилдан аҳолининг ўз фикрларини чиқариб, давлат қонунларига қарши хулосалар қилиб қўйишидан қўрққан. Бу қўрқув, жумладан, хусусий мулкнинг чегараланиши ва ҳокимиятга бўйсунмаслик каби хулосаларга олиб келиши мумкин эди. Шунинг учун черков одамларнинг муқаддас ёзувлар билан танишишини чеклашга ҳаракат қилган.
Россия православ черкови учун Ғарбий Европадаги Реформация ва унинг натижасида пайдо бўлган радикал секталар, шу жумладан коммунистик аннабаптистлар, мисол бўлган. Шу сабабли, Россия черкови ушбу ёмон тажрибадан сақланишга ҳаракат қилган ва аҳолининг муқаддас ёзувларни мустақил ўрганишини чеклашга интилган.
Шунингдек, Россиядаги эски оқимдошлар (старообрядчилар) деярли тўлиқ саводли бўлган, бу эса ҳукумат ва черковни хавотирга солган. Улар ҳатто расмий черковчилар билан баҳсларда ҳам устунлик қилишлари мумкин бўлган. Бунинг натижасида, ҳар қандай коллектив Инжил ўқиши расмий черков вакилларисиз шубҳали деб ҳисобланган ва бу ишларга қарши турли чоралар кўрилган.
Чор Россиясида Инжилни ўқиш ва тушуниш тақиқлари натижасида, кўплаб кишилар Инжил ўрнига Карл Маркснинг "Капитал" ва бошқа инқилобий адабиётларни ўқишга ўтганлар.
Абу Муслим
