Исроил ўзининг истило урушларини хорижий кучларнинг қўллаб-қувватлаши, қурол-яроғ ва молиявий ёрдамисиз олиб боролмас эди. 2023 йил 7 октябрдан буён Вашингтон ва Берлин Исроилга миллиардлаб долларлик қурол етказиб бермоқда, шунингдек, Бирлашган Миллатлар Ташкилотида дипломатик ҳимояни ҳам таъминламоқда. Бош вазир Биньямин Нетаньяҳу Ғазо ва унинг ташқарисидаги ҳудудларда юртининг қирғин-барот ҳаракатлари давомида беқиёс даражада қўллаб-қувватлашга эришди.
Бироқ, Исроил ҳарбий саноати ортидаги корпоратив манфаатлар кўлами етарлича ўрганилмаган ва таҳлил қилинмаган. Elbit Systems ва Israel Aerospace Industries каби Исроил мудофаа ва кузатув компаниялари мамлакат ҳарбий тизимининг ажралмас қисми эканлиги маълум. Аммо дунёдаги энг йирик технологик гигантлар — Google, Microsoft ва Amazon — Исроил армияси билан чуқур ҳамкорлик қилаётганидан кўпчилик бехабар.
Яқинда The Washington Post газетаси ўтказган тергов натижаларига кўра, Google "2023 йил 7 октябрдаги ҲАМАС ҳужумидан сўнг дарҳол, рақиби Amazon билан бизнесни йўқотишдан хавфсираб, Исроилга сунъий ақл воситаларини сотишга шошилган". Газета Исроил бу воситалардан қандай фойдаланганини тасдиқламаган бўлса-да, кейинги 15 ой давомида Исроил Ғазодаги оммавий қирғин кампаниясида такомиллашган сунъий ақлдан фойдалангани аён бўлди.
Куни кеча +972 Magazine нашрида эълон қилинган мақолада Microsoft ва Исроил ҳарбийлари ўртасидаги 2023 йил 7 октябргача ва ундан кейинги кенг қамровли ҳамкорлик батафсил ёритилган. Унда Microsoft'нинг булутли хизматларидан Исроилнинг денгиз, қуруқлик ва ҳаво кучлари ҳамда махсус разведка бўлинмаси – 8200-бригадаси қандай фойдалангани тасвирланган. Бу жараён Исроил томонидан геноцид ва мисли кўрилмаган уруш жиноятлари содир этилаётган айни пайтда давом этди.
2021 йилда Amazon ва Google Исроил ҳукумати билан "Нимбус лойиҳаси" деб номланган битимни имзолади. Бу битим ҳарбийлар ҳам қамраб олинган турли давлат идораларига ёрдам кўрсатишни назарда тутган бўлиб, кўплаб ходимлар бунга очиқ ва яширин равишда қаршилик билдирган. Шунга қарамай, лойиҳа бугунги кунда ҳеч қандай шаффофлик ва ҳисобдорликсиз давом этмоқда. Бу технологик гигантлар Ғазо, босиб олинган Ғарбий соҳил ва бошқа ҳудудлардаги ҳар бир фаластинликнинг ҳаёти тўғрисида улкан ҳажмдаги маълумотларни тўпламоқда.
Бу маълумотлар уруш ва тотал назорат даврида қандай ишлатилиши тушунарли — Исроил Хитой давлат тизимига ўхшаш, ҳар бир фаластинлик ҳақида кенг қамровли маълумотлар базасини яратмоқда. Бу базага уларнинг қаерга бориши, ким билан учрашиши, нимани ёқтириши, нимани хоҳлаши, нимадан қўрқиши ва ижтимоий тармоқларда нималар ёзиши каби маълумотлар киритилмоқда. Бу тизим мукаммал эмас, унга қарши курашиш йўллари мавжуд, аммо кўплаб фаластинликлар бу назорат тизими ўз мақсадига эришганини — сўз эркинлиги, фикр билдириш ва ҳаракатланиш эркинлиги чекланганини таъкидламоқда.
Бироқ, буларнинг барчаси фаластинликларнинг Исроил истилосига қаршилигини тўхтата олмайди. Аксинча, тазйиқ кучайгани сари қаршилик ҳам кучайиши эҳтимоли юқори.
Трамп даврида, АҚШ президентининг асосий иттифоқчилари сифатида диний мутаассиблар тайинланганида, Google, Microsoft ва Amazon ўринли саволларга жавоб беришдан бош тортди. Улар Исроилнинг махфий ва ўта хавфли режаларидаги иштирокини била туриб, эҳтимол, ҳуқуқий ёки сиёсий оқибатлардан чўчиб, сукут сақлашни афзал билди. Улар учун фаластинлик фуқаролар шунчаки инсонийликдан маҳрум қилиниши ёки, бундан-да ёмонроғи, ўлимга маҳкум этилиши керак бўлган рақамли маълумотлардир, холос.
Технологик гигантлар ҳам фойда кўриш истаги, ҳам Исроил ғояларига мойиллик туфайли бу ишларга қўл урмоқда. Иккинчи сабаб эса энг хавфлиси бўлиб, унинг оқибатлари жуда кенг қамровлидир.
"Фаластин лаборатория" номли китобим, подкастим ва Al Jazeera English билан ҳамкорликда суратга олинган янги фильмим устида олиб борган тадқиқотларим давомида, Исроилнинг ҳарбий-саноат мажмуаси истилони энг янги қирғин ва кузатув технологияларини синовдан ўтказиш майдони сифатида кўриши аён бўлди. Фаластинликлар эса тажриба қуёнлари сифатида ишлатилмоқда.
Бироқ, бу мафкура ва амалиёт фақат Фаластин билан чегараланиб қолмайди. Кремний водийси бу жараёнларни диққат билан кузатмоқда, ва Трампнинг янги даври технологик гигантлар, Исроил ва мудофаа саноати ўртасидаги алоқаларни янада мустаҳкамлаши кутилмоқда. Айниқса, ҳозирги пайтда сунъий ақл дунё миқёсида деярли ҳеч қандай ҳуқуқий чекловларсиз ривожланаётган бир пайтда, бу соҳада катта даромад олиш имконияти мавжуд.
2011 йилда исроиллик журналист Гоме Чомский: "Исроиллик яҳудийлар – инсон; фаластинликлар – инсон эмас", деган эди. Ўшандан бери ҳеч нарса ўзгаргани йўқ. Сунъий ақл – бу шунчаки энг сўнгги технология, гарчи жуда қудратли бўлса-да, у инсонийликдан маҳрум қилиш жараёнини янада самаралироқ давом эттирмоқда.
Бу фақат фаластинликлар билан тугамайди – бундай ҳеч қачон бўлмаган ҳам. Бугунги кунда дунё бўйлаб қочқинлар, мажбурий кўчирилган шахслар, муҳожирлар ва иқлим ўзгариши қурбонлари сони рекорд даражага – 120 миллион кишига етди. Бу эса ҳокимият эгалари томонидан хавфли деб топилган тақдирда, кузатув остига олиниши, нишонга олиниши ва ҳатто йўқ қилиниши мумкин бўлган улкан инсонлар гуруҳи демакдир.
Агар бу сизга фантастик фильмдан олингандек туюлса, яна бир бор ўйлаб кўринг. Исроил Ғазода бутун бир жамиятни ҳеч қандай жиддий оқибатларсиз йўқ қилиш йўлини – сайёрадаги энг илғор қуролларни қўллаган ҳолда намойиш этди.
Манбаларим хабар беришича, кўплаб давлатлар Исроилнинг Ғазода сунъий ақлдан фойдаланишини ҳавас ва рашк билан кузатмоқда. Шундай экан, яқин келажакда Google, Microsoft ва Amazon қўллаб-қувватлаётган сунъий ақл тизимларининг бошқа уруш ҳудудларида ҳам пайдо бўлишини кутиш мумкин.
Ўйлаб кўринг, қанча давлатлар – демократик ёки авторитар бўлишидан қатъи назар – ўз фуқаролари ҳақида шундай кенг қамровли маълумотларга эга бўлишни, бу орқали танқидчилар, мухолифат ва қаршиларни осонгина нишонга олишни истайди.
Бугун дунё бўйлаб ўта ўнг қарашлар кучаймоқда – Австриядан Швецияга, Франциядан Германияга, АҚШдан Британиягача. Бу жараёнда Исроилнинг этник-миллатчилик модели жозибали ва тақлидга лойиқ намуна сифатида қаралмоқда.
Исроилнинг кузатув технологияларининг бундай режимлар қўлига тушиши барчамизни ташвишга солиши лозим.
