Яқин Шарқдаги инқироз давом этар экан, Исроилнинг Ливанга қарши тажовузининг янги авлоди билан уруш муқаррар равишда кенгаяди. Биз янги кенгайтирилган жабҳа билан иккита катта инқирозга дуч келамиз.
Улардан бири Яқин Шарққа, иккинчиси Европага қаратилган. Иккала инқирознинг янги минтақавий тартибларни ўрнатишга таъсири жуда муҳим бўлади. Украинада давом этаётган урушнинг натижаси Европанинг хавфсизлик муҳитини қандай шакллантиришини уч хил сценарийда таҳлил қилиш мумкин: ҳамкорлик, рақобатбардош ва гегемон. Ушбу сценарийларни учта асосий параметр асосида муҳокама қилиш мумкин. Булар Европанинг стратегик мухторияти, АҚШнинг Европага таъсири ва Россиянинг бу доирадаги позицияси.
Самарали ҳамкорлик
Ушбу сценарийда ҳамкорликдаги хавфсизлик муҳити, Европа ҳукуматлари ўртасидаги ҳамкорликни кучайтириш,
Бу Буюк Британиянинг Brexitидан сўнг Европа Иттифоқи билан мудофаа соҳасида қайта тикланган ҳамкорлиги ва Россиянинг Европага жойлашиши ва реинтеграцияси билан тавсифланади. Уларнинг намоён бўлиши қўшма мудофаа лойиҳалари ва ишлаб чиқариш фаолиятининг сони ва кўламининг кўпайиши ва касаба уюшма аъзолари ўртасида янада муросага эришиш мумкин.
Аввалроқ, мудофаа синергиясини ошириш учун Европа мудофаа фонди (EDF) ва доимий тузилган ҳамкорлик (PESCO) каби тузилмалар ташкил этилган эди.
EDF PESCO дан фарқи шундаки, у Европа Иттифоқи маблағларидан фойдаланади ва давлатлараро музокаралар ўрнига ўзаро мустаҳкам ҳамкорликни рағбатлантиради, мудофаа вазирликлари каби муҳим ҳукумат институтларининг ролини камайтиради.
Шунинг учун у миллатлараро ёндашувга асосланади ва PESCOга қараганда чуқурроқ ҳамкорликни мақсад қилади.
Европадаги бу ҳамкорликдаги хавфсизлик тартиби қитъанинг ортиб бораётган стратегик автономияси каби мумкин бўлган оқибатларга олиб келади.
Миллатлараро хавфсизлик ва мудофаани таъминлай олмаслик каби сурункали муаммо EDF каби механизмлар орқали бартараф этилади.
Яна бир натижа НАТО самарадорлигининг ошиши, аммо АҚШнинг ҳукмронлигининг пасайиши бўлади. НАТОнинг Европа оёғи мустаҳкамланади ва ўзини-ўзи таъминлайди ва АҚШдан мустақил бўлади.
Шунга ўхшаб, харажатларнинг ошиши, қўшма санкциялар ва Украинани янада қизғин қўллаб-қувватлаш орқали Россия тўхтатилади ва охир-оқибат Россия тизимга қайта қўшилиши мумкин.
Рақобат ва бўлиниш
Европанинг хавфсизлик муҳитининг иккинчи эҳтимолий келажаги рақобатбардош деб таърифланиши мумкин, иккинчи Совуқ уруш Россия билан содир бўлиши мумкин. Эвропа ҳукуматлари ва Россия-Украина уруши пайтида кўрган чоралари ўртасидаги тафовутлар, агар улар ўзаро ва ташқи актёрлар билан муносабатларида келишмовчилик ва шубҳага олиб келадиган бўлса, пайдо бўлиши мумкин. Шунга кўра, қитъадаги Германия, Франция ва Англия каби буюк давлатлар ўзларининг миллий манфаатларини биринчи ўринга қўядиган сиёсат юритадилар.
Европанинг «Осмон қалқони» ташаббуси Европа Иттифоқида, хусусан, Германия ва Франция ўртасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлди, жумладан, матбуотда очиқ танқид.
Рақобат сценарийсида Европа ҳукуматлари ракета ва камикадзе дронлардан кўп фойдаланиш ҳамда ҳаво ва ракетага қарши мудофаа билан боғлиқ хавотирлар туфайли Россиядан келаётган таҳдидни қандай ҳал қилиш бўйича умумий консенсусга эриша олмайди. Ушбу сценарий ҳам мумкин бўлган оқибатларга олиб келади. Миллатчилик ва протекционизм, айниқса, маҳаллий мудофаа саноатига устуворлик берилиши билан, Франция маъқуллаган амалиёт билан ўсишда давом этади.
НАТОнинг самарадорлиги ҳам пасаяди, чунки Европа давлатлари ички бўлинишлар ва АҚШнинг норозилиги туфайли мудофаа харажатларини қондира олмайди, Европа Иттифоқига бўлган ишонч пасайиб, Шарқий Европа, Болтиқбўйи ва Болқонни тез ҳарбийлашувга ундайди, натижада хавфсизлик соҳасида янги дилеммалар пайдо бўлади.
Чекланган ва қарам
Сўнгги мумкин бўлган хавфсизлик муҳитини гегемон ва чекловчи деб таърифлаш мумкин, жумладан, Хитой билан совуқ уруш.
Ушбу сценарий EDF ва PESCO тузилмалари доирасида умумий асос яратиш ва этарли миқдордаги лойиҳаларни ишлаб чиқариш орқали қитъада стратегик автономияни қурмаслик натижаси бўлади. Бу АҚШнинг Европа мудофааси ва хавфсизлигидаги таъсирини оширади.
Уруш бошланганидан бери, Европа давлатларининг бунинг аксини билдиришларига қарамай, унинг қурол-яроғ сотиб олиши иттифоқдан ташқаридан кўпроқ бўлган, АҚШ эса энг катта таъминот манбаи ҳисобланади. Қитъанинг кўплаб давлатлари урушдан олдин Ф-35 самолётларига буюртма берган эди, аммо Чехия, Германия, Швейтсария ва Руминия каби давлатлар томонидан қўшимча буюртмалар берилгани тушунилади. Болгария ва Словакия каби мудофаа бюджети кам бўлган давлатлар ҳам АҚШдан Ф-16 Блоcк-70 қирувчиларига буюртма берган. Кўпчилик учун АҚШнинг мудофаа харидлари Америка хавфсизлигининг кафолати ва Америка ҳарбийларининг Европадаги мавжудлигининг давоми сифатида кўрилади. Болтиқбўйи, Шарқий Европа ва Болқон давлатларининг стратегия ҳужжатлари кўриб чиқилса, Кўриниб турибдики, Американинг ўз ҳудудидаги мавжудлигини сақлаб қолиш ва мустаҳкамлаш стратегик устувор вазифа сифатида қабул қилинган.
Гегемон хавфсизлик тартибининг мумкин бўлган оқибатлари икки қутбли дунёнинг пайдо бўлиши бўлади. Американинг ҳукмронлиги билан Европа Иттифоқининг глобал тартибнинг кучли ва мустақил иштирокчиси бўлиш даъвоси ҳам тугайди. Биполярлик янада аниқ ва ўткирроқ бўлади. Бу ҳаракат майдонини торайтиради. Американинг ҳукмронлиги ва биполяр тузилмаларнинг хусусиятлари туфайли, айниқса кичик давлатлар АҚШга янада қарам бўлиб қолади Ушбу сценарийнинг яна бир натижаси Россиянинг заифлашиши ва унинг тизимдан четланиши бўлади.
Қўшма Штатлар кучайиб, ҳукмронлик қиладиган бўлиб, урушнинг давом этишини таъминлайди, натижада ҳукумат ўзгариши мумкин.
Бу Россия учун ҳақоратли натижа бўлади. Бошқа томондан, агар Россия урушда ғалаба қозонса, у АҚШ ҳукмронлик қиладиган Европа хавфсизлик муҳитидан бутунлай чиқариб ташланади ва Шарқ ва Ғарб бўлиниши кескинлашади. Мен айтиб ўтган барча сценарийлар Украинадаги уруш натижасига боғлиқ бўлиши мумкин.
Яқин Шарқдаги инқироз давом этар экан, Исроилнинг Ливанга қарши янги авлод тажовузи билан уруш муқаррар равишда кенгаяди. Янги кенгайиб бораётган жабҳада биз иккита катта инқирозга дуч келамиз.
Улардан бири Яқин Шарққа, иккинчиси Европага қаратилган. Иккала инқирознинг ҳам янги минтақавий тартибларнинг шаклланишига таъсири жуда муҳим бўлади.
Украинада давом этаётган уруш оқибати Европанинг хавфсизлик муҳитини қандай шакллантиришини уч хил сценарийда таҳлил қилиш мумкин: ҳамкорлик, рақобатбардош ва гегемон.
Ушбу сценарийларни учта асосий параметр орқали кўриб чиқиш мумкин. Булар Европанинг стратегик мухторияти, АҚШнинг Европага таъсири ва Россиянинг бу доирадаги позицияси. Бошқа томондан, агар Россия урушда ғалаба қозонса, у АҚШ ҳукмронлик қиладиган Европа хавфсизлик муҳитидан бутунлай чиқариб ташланади ва Шарқ ва Ғарб бўлиниши кескинлашади. Мен айтиб ўтган барча сценарийлар Украинадаги уруш натижасига боғлиқ бўлиши мумкин.
Турк матбуоти асосида
