Марксизм — бу Карл Маркс ва Фридрих Энгельс томонидан ишлаб чиқилган назария бўлиб, жамиятни, унинг тузилишини, ижтимоий муносабатларни ва иқтисодий тизимни тушунтиришга қаратилган. Унда асосий урғу меҳнат, капитал, ишлаб чиқариш муносабатлари ва синфий курашга қаратилган. Марксизмнинг асосий ғоялари қуйидагилар:
Синфий кураш: Марксизм жамиятдаги синфлар ўртасидаги курашни асосий ҳаракатлантирувчи куч деб билади. Яъни, ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қиладиган капиталистлар ва меҳнат қилишга мажбур бўлган ишчилар ўртасидаги зиддият жамиятни ривожлантиради.
Капитализм таҳлили: Марксизм капитализмни эксплуатацияга асосланган тизим сифатида талқин қилади, яъни капиталистлар ишчилар меҳнати орқали фойда олишади ва ишчилар ўз меҳнатлари учун адолатли мукофот олмайди.
Коммунистик жамият: Маркс ва Энгельснинг фикрига кўра, капитализм тугагач, жамият социализм орқали коммунизмга ўтади, у ерда ишлаб чиқариш воситалари умумий мулк бўлади ва синфий фарқлар йўқолади.
Диалектик материализм: Марксизм диалектик материализмга асосланади, яъни жамият ривожи зиддиятли муносабатлар, ўзгариш ва тараққиёт орқали содир бўлади, ва бу жараёнлар табиий материалистик қонунлар асосида кечади.
Марксизм назарияси ижтимоий-сиёсий ҳаракатларда, айниқса ХХ асрда, жуда катта таъсирга эга бўлган. У жаҳоннинг кўплаб давлатларида ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларга сабаб бўлган.
Марксизмда атеизм муҳим ўрин тутади. Марксизмнинг асосий ғоялари диалектик материализмга асослангани сабабли, у дунё ва жамиятнинг тушунтирилишида табиий, материалистик қарашларга таянади. Бу қарашларга кўра, табиат ва жамият қонунлари алоҳида диний эътиқод ва қадриятларга эмас, балки объектив, илмий асосланган таҳлилларга мувофиқ тушунтирилади.
Карл Маркснинг дини ва эътиқод ҳақидаги машҳур ибораларидан бири шундай: “Дин – халқ учун афюн.” Бу ибора орқали у диний эътиқодни одамларнинг оғир ижтимоий шарт-шароитлардан узоқлашиш ва тасалли топиш учун ишлатиладиган восита сифатида кўрган. Маркснинг фикрига кўра, дин капитализм шароитида ижтимоий адолатсизликни сақлаб туришга хизмат қилади.
Шу сабабли, марксизмнинг кўпчилик тарафдорлари атеистик қарашларга эга бўлган ва жамиятда диннинг таъсирини камайтириш ёки унга қарши курашишни мақсад қилган. Бунда, уларнинг фикрига кўра, одамлар реал шарт-шароитлар билан, ҳеч қандай диний қўрқув ёки умидсиз яшашлари керак.
Лекин шуни ҳам айтиш керакки, ҳамма марксистлар ҳам динга бир хил ёндошмаганлар. Баъзи марксистлар, айниқса турли тарихий даврлар ва минтақаларда, дин ва марксизмни ўзаро бирлаштиришга ҳаракат қилганлар.
Абу Муслим
