"Юнус Емре: муҳаббат йўли" сериали Туркияда эфирга чиқиши билан хитга айланди. Бироқ теледастурларнинг юқори баҳоланиши Туркияда сўфийлик маънавиятига янгича қизиқишнинг ягона далили емас, деб ёзади Мариан Бремер. "Юнус Емре: муҳаббат йўли" сериалининг икки мавсуми давомида 2015 ва 2016 йилларда томошабинларга турк авлиёси в шоири Юнуса Эмре ҳақида ҳикоя қилинади. Деталларга батафсил эътибор қаратилиши, машҳур актёрлар, бадиий саҳналаштирган суҳбатлар, драма элементлари ва асосий мусиқи асбоб сифатида най иштирок этган саундтрек - қисқаси, турк телерадиокомпанияси бу ҳашаматли маҳсулотга катта сармоя киритди.
Сериални миллионлаб томошабинлар кўрди. Шу қадар оммалашдики, эндиликда Netflix платформасида ҳам кўриш мумкин. Бу эса мавлоно Румийдан фарқли равишда, Туркия ҳудудидан ташқарида маълум бўлмаган Юнус Эмре илк бора халқаро майдонга чиққанлигини англатади.
Ўтган асрда Юнус Эмре Туркия Республикаси миллий ўзлигининг шаклланишига сезиларли таъсир кўрсатди. Отатурк 1925 йилда тариқатларини тақиқлаганига қарамай, Юнус Эмре Туркия миллий шоири бўлиб қолди. Унинг шеърлари одатда усмоний шоирларда бўлгани каби, араб ва форс сўзлари билан тўлдирилмайди, шунинг учун улар ўн йиллар давомида турк шеъриятининг классик намунаси сифатида кўриб чиқилади ва ҳали ҳам мактаб ўқув дастурининг ажралмас қисми ҳисобланади. Унинг ижоди сўфийлик рамзийлиги билан узвий боғлиқлиги ХХ аср бошларида Юнус Эмренинг турк тил сиёсати учун аҳамияти каби муҳим эмасди.
Аммо Юнус Эмре ҳақидаги сериалнинг муваффақиятини бошқа нарса ҳам таъкидлайди. Бир неча ҳафта давомида, айниқса, Рамазон ойида, кечки овқат пайтида оилалар қадимий либосдаги дарвишлар ошхонада хизмат қилиши ёки ўтин ёриши, уларнинг маънавий устозлари билан гаплашиши ёки зикр қилишини томоша қилди. Томошабинлар бу воқеаларни кузатиши билан, асосан 1920 йилдан буён йўқола бошлаган маънавий анъаналар уларнинг кўз олдида тиклана бошлади. Асрлар давомида Анатолияда кундалик ҳаётнинг ажралмас қисми бўлган нарса миллионлаб томошабинларга кўрсатилди.
Отатурк сўфийлар гуруҳларини тараққиётга душман деб ҳисоблаган: уларнинг қарашлари жуда консерватив, Усмонийлар империясида сўфийлик шайхларининг ижтимоий ва сиёсий таъсири жуда катта бўлиб, камолчилар фикрига кўра, улар мамлакатни модернизация қилишга тўсқинлик қилган. Ўн йиллар давомида, тариқатлар фаолиятини давом эттирган бўлса, бу ёпиқ эшиклар ортида бўлди. Бу маънавий гуруҳлардан кўра кўпроқ маданий уюшмалар эди.
Аммо Туркияда сўфийлик маънавиятига янгича қизиқиш телесериаллар билан чекланиб қолмайди. Бу сўфизмнинг турли соҳаларига нисбатан ҳукуматнинг либерал сиёсати натижасидир: халқ яна оммавий дарвиш маросимларига таклиф этиляпти, сўфийлик муаллимлари билан учрашувлар муниципал маданият марказларида ўтказиляпти, мусиқачилар суфийлик мусиқасини замонавий тарзда қайта ишлаяпти, ёзувчилар эса Елиф Шафак каби машҳур "Муҳаббатнинг қирқ қоидаси" романида Мавлоно ва Шамс Табризий ҳақида дарвиш арбобларни оммалаштиради.
Тасаввуфга бўлган қизиқиш унинг кўплаб ёш турклар энди ўзларини у билан бир деб тасаввур қила олмайдиган сиёсийлашган Исломга муқобил эканлиги билан ҳам боғлиқ. Зеро, бир муҳим тасаввуф тамойилига кўра, диний маросимларнинг ички мазмуни догмалар ва қоидалардан устун кўрилиши керак. Бу замонавий Туркиянинг қизғин ижтимоий иқлимида кўпчилик изланаётган мослашувчанлик ва очиқликни юзага келтиради.
Юнус Эмро фалсафий тасаввуфнинг ваҳдатул вужуд тарғиботчиси эди. У асарлари орқали турклар орасида ваҳдатул вужуд таълимотини кенг тарқалишига сабаб бўлди. Туркияда фалсафий тасаввуфни қайта жонлантириш ҳаракатлари бўляпти. Унинг одамлари қаҳрамон ўлароқ одамларга тақдим қилиняпти.
