Бу сура йигирма саккиз оятдан иборат бўлиб, Маккада нозил қилингандир.
У Аллоҳ таъоло оловдан яратган кўзга кўринмас махлуқлар — жинлар олами ҳақида ҳикоя қилади. Маълумки, Муҳаммад алайҳиссалом инсу жинга баробар Пайғамбар қилиб юборилганлар. Худди инсонлар орасида бўлгани каби жинлар орасида ҳам у зотнинг Пайғамбар эканликларига иймон келтирганлар ҳам, иймон келтирмайдиганлар ҳам бордир. Бу сура аввалида Қуръон оятларини эшитишлари билан у Китобга дарҳол иймон келтирган бир гуруҳ жинлар ҳақида хабар берилиб, сўнгра умуман жинлар қандай махлуқлар эканликлари тўғрисида маълумотлар келтирилади. Ва улар айрим кишилар ўйлаганидек, инсоиларга бирон фойда ёки зиён етказишга ё ғайб сирларини билишга қодир эмасликлари, шунингдек, уларнинг ичида яхшилари ҳам, ёмонлари ҳам, мусулмонлари ҳам, иблиси лаин каби кофирлари ҳам бор эканлиги очиқ-равшан баён қилинади.
Сура Пайғамбар алайҳиссаломни ўзларининг зиммаларида қандай вазифалар борлигини, Аллоҳ Ўз Пайғамбарига нималарни маълум қилиши ва нималарни билдирмаслигини, Аллоҳ таъоло ва Унинг Пайғамбарига осийлик қилган кимсаларнинг оқибатлари қандай бўлишини айтишга буюриш билан хотима топади.
Меҳрибон ва Раҳмли Аллоҳ номи билан
1-2. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом), айтинг: "Менга ваҳий қилиндики, жинлардан бир гуруҳи (менинг Куръон тиловат қилганимни) эшитишиб, (ўз қавмларига қайтиб боришгач), дедилар: "Дарҳақиқат, бизлар Ҳақ Йўлга ҳидоят қиладиган бир ажиб Қуръонни эшитдик ва дарҳол унга иймон келтирдик. Бизлар (энди) Парвардигоримизга ҳаргиз бирон кимсани шерик қилмасмиз".
Изоҳ: Саҳобийлардан Ибн Аббос (Аллоҳ ундан рози бўлсин) гувоҳлик беришларича, Пайғамбар алайҳиссалом бомдод намозини ўқиётган чоғларида бир гуруҳ жинлар ҳозир бўлишиб, Қуръон оятларини тинглаганлар ва дарҳол Унга иймон келтирганлар. Лекин Расулуллоҳ алайҳиссалом уларнинг келишганидан ҳам, Каломуллоҳга кулоқ тутишганидан ҳам бехабар эдилар. Қачонки ушбу сура нозил қилинганидан кейингина у зот бу воқеадан огоҳ бўладилар. Юқоридаги оятларда жинларнинг Қуръонни эшитишлари билан бу башар сўзи эмас, балки Илоҳий мўъжиза деб иймон келтирганлари тўғрисида хабар берилишидан кўзланган мақсад, муфассирларнинг айтишларича, биринчидан, барча инсониятга Каломуллоҳ фақат инсонлар учунгина эмас, балки жинлар олами учун ҳам Илоҳий кўрсатма бўлиб нозил қилинганини эълон қилиш бўлса, иккинчидан, Муҳаммад алайҳиссаломни шахсан танийдиган ва у кишининг хат-саводлари йўқ эканлигини ҳам жуда яхши биладиган Макка ахлига — арабларга, ўзларининг тилларида нозил бўлган, фасоҳат-балоғатининг беназирлигидан саводсиз одам эмас, балки дунёдаги энг етук адиблар бирлашиб ҳам ёза олишлари имконсиз бўлган бир Китобга — хатто жинлар ҳам эшитибоқ иймон келтирган Каломуллоҳга улар (Макка аҳли) иймон келтирмаганлари учун танбеҳ-дашном беришдир.
Энди қуйидаги оятларда Аллоҳ таъоло мўъмин жинлар тилидан ҳикоя қилишда давом этади.
3. "Албатта буюклиги Юксак бўлган Парвардигоримиз бирон жуфт ва ё фарзанд тутган эмасдир.
4. Албатта бизларнинг ичимиздаги аҳмоқ (иблис) Аллоҳ шаънига: ("У Зотнинг хотини ва боласи бор", деб) ноҳақ сўз айтар эди.
5. Албатта бизлар инс ҳам, жин ҳам Аллоҳ шаънига ҳаргиз ёлғон сўзламас, деб ўйлар эдик".
Изоҳ: Бу сўзлар жинлар томонидан Аллоҳ таъолога айтилган узрдир. Яъни, улар инсонлар ҳам, жинлар ҳам Аллоҳ шаънига ёлғон сўзни айта олмайди, деб ўйлаганлари учун жинлардан бўлган иблис уларга "Аллоҳнинг хотини, боласи бор", деб иғво қилганида унинг сўзларига ишонганлари ва қачонки Қуръон оятларини эшитганларидан кейингина Аллоҳ таъолонинг бирон шериги йўқ Якка-ю Ягона Зот эканини билишиб, "Бизлар (энди) Парвардигоримизга ҳаргиз бирон кимсани шерик қилмасмиз", деб онт ичганларини айтишиб узр сўрамокдалар.
6. "Албатта инсдан бўлган (айрим) кишилар жиндан бўлган кимсалардан паноҳ тилашиб, уларга янада ҳаддан ошишни-муттаҳамликни зиёда қилур эдилар".
Изоҳ: Яъни, қадимда (ҳозир ҳам) айрим кимсалар бирон хилватроқ ерга бориб қўнмоқчи бўлсалар, ўша ернинг "эгалари" бўлган жинларнинг катталаридан паноҳ сўрар эдилар ва буни билган жинларнинг муттаҳамлиги янада зиёда бўлиб, "Мана бизлар фақат жинларга эмас, балки инсларга ҳам хожамиз", дейишиб ғурурланар эдилар. Ушбу оятда Куръон бундай ақиданинг ботил эканлигини айтиб, жинлар ҳам худди инсонлар каби Аллоҳнинг бандалари эканликларини, бинобарин, Аллоҳ таъолонинг изни-иродасисиз хеч кимга фойда ҳам, зиён ҳам етказа олмасликларини билдиради.
Қуйидаги оятларда яна жинлар тилидан ҳикоя қилинади. Дастлабки оятда мўъмин жинлар кофирларига хитоб қилиб, дедилар:
7. "Албатта улар (яъни, инсонларнинг кофирлари) ҳам худди сизлар гумон қилганингиздек, Аллоҳ ҳаргиз бирон кимсани қайта тирилтирмас, деб гумон қилдилар. (Яъни, сизларнинг гумонларингиз ҳам, уларнинг гумонлари ҳам нотўғридир. Чунки Куръонда қайта тирилиш ва ҳисоб-китоб бўлиши ҳақ экани тўғрисида айтилди ва бизлар бунга иймон келтирдик).
8. Албатта бизлар (фиришталарнинг сўзларини ўғринча эшитиб олиш учун) осмонга тақилган эдик, унинг кучли қўриқчи (фаришта)лар ва (ўғри жинларга отилгувчи учар) юлдузлар билан тўла эканлигини кўрдик.
9. Албатта бизлар (илгари осмондан айрим) жойларга (фаришталарнинг сўзларини ўғринча) эшитиб олиш учун ўтириб олар эдик. Энди ҳозир (яъни, Муҳаммад алайҳиссалом Пайғамбар қилиб юборилганларидан кейин) эса ким (яъни, қайси жин ўғринча) эшитар бўлса, ўзини кузатиб турган бир (учар) юлдузни кўрар.
10. Албатта бизлар ердаги кишиларга (Аллоҳ томонидан) ёмонлик ирода қилинганми ёки Парвардигорлари уларга тўғрилик — яхшиликни ирода қилганми, билмасмиз".
Изоҳ: Мазкур оятлардан маълум бўладики, Муҳаммад алайхиссалом Пайғамбар қилиб юборилишларидан илгари, жоҳилият даврида жинлар осмон хабарларини ўғирлаб, айрим коҳин-фолбинларга етказиш билан машғул бўлар эканлар. (Бу ҳақда "Ҳижр" сурасининг 18-оятига берилган изоҳда батафсил айтилган эди). Аммо Ислом дини келиб, Қуръон нозил бўла бошлагач эса жинлар учун осмоннинг барча йўллари беркилган ва юқоридаги оятда жинларнинг ўзлари эътироф этишларича, улар Аллоҳ ердаги бандалари бўлмиш инсонларга нимани, яъни, яхшилик ё ёмонликни ирода қилишидан мутлақо бехабардирлар. Бас, жинлардан паноҳ тилаш ёки улардан нажот) кутиш нодонликдан ўзга нарса эмасдир. Паноҳ ҳам, нажот ҳам Ёлғиз Аллоҳ таъолонинг Ўзидангина сўралиши лозимдир. Қуръон ушбу оятлари билан мўъмин-мусулмонларни ҳар қандай ваҳму гумондан халос этади.
Қуйидаги оятларда жинлар тилидан ҳикоя қилиш давом этади.
11. "Албатта бизларнинг орамизда яхшилар ҳам бордир ва (шунингдек), орамизда ундоқ эмаслар (яъни, ёмонлар) ҳам бордир. Бизлар (Қуръонни эшитишдан илгари) бўлак-бўлак йўлларда эдик.
12. Албатта бизлар (Қуръонни эшитганимиздан сўнг) билдикки, ер юзида ҳаргиз Аллоҳни ожиз қила олмасмиз (яъни, фақат Аллоҳ ирода қилган ишгина бўлур) ва У Зотдан (яъни, унинг жазосидан) қочиб ҳам қутула олмасмиз.
13. Албатта бизлар қачонки Ҳидоятни — Қуръонни эшитгач, унга иймон келтирдик. Бас, кимки Парвардигорига иймон келтирса, демак, у (яхшиликларининг) камайиб қолишидан ҳам, (ёмонликларининг) ҳаддан ортиб кетишидан ҳам қўрқмас (яъни, Парвардигори унга ҳаргиз зулм қилмас, балки қилган хар бир амали учун муносиб жазо-мукофот ато этур).
14. Албатта бизларнинг орамизда мусулмонлар ҳам бордир ва (шунингдек), орамизда (йўлдан) озганлар ҳам бордир. Бас, кимки мусулмон бўлса, демак, ана ўшалар Тўғри Йўлни мақсад қилиб олибдилар.
15. Энди (йўлдан) озганларга келсак, бас, улар жаҳаннам учун ўтин бўлган кимсалардир".
Изоҳ: Мана шу оятга келиб, иймон келтирган жинлар тилидан қилинган ҳикоя ниҳоясига етди.
16-17. Албатта агар (инсонлар ва жинлар Тўғри) Йўлда устивор турганларида, албатта Биз уларни имтиҳон қилиш учун мўл ёмғир билан суғорган бўлур эдик (яъни, уларга мўл-кўл ризқ ато этган бўлур эдик). Кимки Парвардигорининг Зикридан — Қуръондан юз ўгирса, У Зот уни қаттиқ азобга йўллар.
18. Албатта (барча) масжидлар Аллоҳникидир. Бас, (масжидларда) Аллоҳ билан бирга яна бирон кимсага дуо-илтижо қилманглар!
19. Албатта қачонки Аллоҳнинг бандаси (яъни, Муҳаммад алайҳиссалом) У Зотга дуо-илтижо қилган ҳолда турганида, улар (яъни, жинлар Қуръон эшитиш иштиёқида) унинг устига ғуж-ғуж бўлиб ёпирилишга яқин бўлдилар.
20. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом, Динингиздан қайтишингизни поклаб қилаётган кофирларга) айтинг: "Мен ёлғиз Парвардигоримгагина дуо-илтижо қилурман ва У Зотга бирон кимсани шерик қилмасман".
21. Айтинг: "Албатта мен сизларга на бир зиён ва на бир Тўғри Йўл беришга эга эмасдирман, (Тўғри Йўлга солгувчи ҳам, зиён етказа олгувчи ҳам Ёлғиз Аллоҳдир)".
22. Айтинг: "Албатта мени Аллоҳ(нинг азоби)дан (агар У Зотга осийлик қилсам), бирон кимса ҳимоя қила олмас ва мен У Зотдан ўзга паноҳгоҳ ҳам топа олмасман.
23. (Мен) фақат Аллоҳ томонидан етказишга ва У Зотнинг элчилик вазифаларигагина (эгадирман). Кимки Аллоҳ ва Унинг Пайғамбарига осий бўлса, бас, албатта унинг учун жаҳаннам олови бордир. (Ундай кимсалар) ўша жойда мангу қолурлар.
24. Энди қачон улар ўзларига ваъда қилинаётган азобни кўрганларида, бас, (ўша пайтда) кимнинг (яъни, уларнингми ёки мўъминларнингми) ёрдамчиси ожизроқ ва саноғи ҳам озроқ эканини билажаклар!"
25. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом, у кофирларга) айтинг: "Мен сизларга ваъда қилинаётган (азоб) яқинми ёки Парвардигорим унинг учун (узоқроқ) муҳлат қилганми, билмасман.
26. (У Зот) ғайбни Билгувчидир. Бас, Ўз ғайбидан бирон кимсани огоҳ қилмас.
27-28. Фақат Ўзи рози бўлган пайғамбарнигина (Ўзининг ғайбидин сир-асрорининг айримларидан огоҳ этар). Бас, албатта У (Аллоҳ) токи (пайғамбарлар) Парвардигорларининг элчилик вазифаларини (ўз умматларига) тўла етказганларини билиш учун (Ўзининг ғайбидан огоҳ қилиб қўйган ҳар бир пайғамбарнинг) олдидан ҳам, ортидан ҳам кузатгувчи (фаришта) йўллар. У Зот (пайғамбарлар) ҳузуридаги бор нарсани (яъни, уларнинг илму амалларичи) иҳота қилиб олгандир ва (коинотдаги) ҳар бир нарсанинг саноғини ҳисоб-китоб қилиб қўйгандир".
