(1،2) (وَالْفَجْرِ) أقسم الله - عز وجلّ – بالفجر، وهو فجر الصبح (وَلَيَالٍ عَشْرٍ) قيل: هي ليالي عشر ذي الحجة.
1,2. “Фажрга қасам”. Аллоҳ Азза ва Жалла фажр (шафақ), яъни тонг шафақи билан қасам ичди. “Ўнта кечага қасам”. Айтилдики, бу зул-ҳижжанинг ўн кечасидир.
(3) (وَالشَّفْعِ) قيل: يوم النحر. (وَالْوَتْرِ) يوم عرفة. وقيل: الصلاة منها الشفع والوتر. وجاء في ذلك اختلاف كثير.
3. “Жуфт нарсага қасам”, бу Қурбонлик куни, деб айтилди, “ва тоқ нарсага қасам”, Арафа куни. Бу жуфт ва тоқ намоз, деб ҳам айтилди ва бу ҳақда кўп ихтилоф келган.
(4) (وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ) إذا سَارَ فَذَهَبَ.
4. “Тунга қасамки, у ўтиб кетса”.
(5) (هَلْ فِي ذَلِكَ قَسَمٌ) يقول – عز وجل: هل فيما أقسمت به من هذه الأمور مَقْنع (لِذِي حِجْرٍ) لذي حِجًى، وذي عقل.
5. “Мана бунда ақл эгасига қасам борми?” Аллоҳ Азза ва Жалла айтадики: “Мен бу ишлар билан ичган қасамда ақл эгасига қаноат қиладиган нарса борми?”
(6،7) (أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ إِرَمَ) قيل: هي اِسْمُ بَلْدَةِعَاد. وقيل: قبيلة من عاد. (ذَاتِ الْعِمَادِ) ذات القوّة والشدّة.
6, 7. «Роббинг» устунлар - «куч ва шиддат эгаси бўлмиш Од қавми билан, Иром халқи билан нима қилганини кўрмадингми?» Иром – Од қавмининг шаҳри дейилди. Яна бу Однинг бир қабиласи ҳам деб айтилди.
(8) (الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا) مثل عاد، أو مثلقبيلة إرم (فِي الْبِلَادِ)
8. “Бу” Од ёки Иром қабиласи “мислича мамлакатларда (Ерда) яратилмаган эди”.
(9) (وَثَمُودَ الَّذِينَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ) خَرَقُواهُ فَدَخَلُوهُ، وَاتَّخَذُوهُ بُيُوتًا.
9. “Шунингдек водий (жарлик)да қоятошларни кесиб”, тешиб, ичига кириб, уларни уй қилиб “олган Самуд қавми билан (Роббинг нима қилганини кўрмадингми?)”
(10) (وَفِرْعَوْنَ ذِي الْأَوْتَادِ) قيل: ذي الجنود. وقيل: لإنه كان يعذب الناس بالأوتاد في أيديهم وأرجلهم.
10. “Шунингдек қозиқлар эгаси бўлмиш Фиръавн билан (Роббинг нима қилганини кўрмадингми?)” “Аскарлар эгаси”, дейилди. Шунингдек: у одамлар қўлларини ва оёқларини қозиқлар билан азобларди (шунинг учун “қозиқлар эгаси”) дейилди.
(11) (الَّذِينَ طَغَوْا) تجاوزوا ما أباح الله لهم (فِي الْبِلَادِ)
11. “Улар Ер юзида ҳаддан ошган кишилар эди” Аллоҳ уларга мубоҳ қилган чегарадан ўтиб кетишди.
12. فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسَادَ.
12. “У ерда фасод-бузғунчиликни кўпайтиришди”.
(13) (فَصَبَّ عَلَيْهِمْ رَبُّكَ سَوْطَ عَذَابٍ) نِقَماً نزلت بهم من التدمير والغرق وما قد نزل بهم.
13. “Бас, уларнинг устига Роббинг” жазо сифатида ҳалок қилиш ва ғарқ қилиш каби уларга бўлган “азобни туширди”.
(14) (إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ) لِهَؤُلَاءِ الطاَّغِينَ ولضُرَبَائِهِمْ من أهل الكفر بِحَيْثُ يَرَى وَيَسْمَعُ.
14. “Албатта Роббинг” анави туғёнга кетганлар ва уларга ўхшаган кофирлар учун “кузатувда” кўриб ва эшитиб турибди.
(15) (فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ) اخْتَبَرَهُ (فَأَكْرَمَهُ) بِالنُّعْمِ والغِنَى (وَنَعَّمَهُ) بِمَا وَسَّعَ عليه (فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ) يَفْرُحُ بذلك ويَسُرُّ
15. “Аммо инсонни Роббиси имтиҳон қилиб уни (фаровонлик ва бойлик билан) икром қилиб неъматлантирса: “Роббим мени икром қилди”, дейди”, бу билан хурсанд бўлиб қувонади.
(16) (وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ) امْتَحَنَهُ بِالْفَقْرِ (فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ) ضَيَّقَهُ وَقَتَّرَهُ (فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ) : أَذَلَّنِي بِالْفَقْرِ، وَلَمْ يَشْكُرِ اللهَ – عز وجل - على ما وَهَبَ له مِنْ سَلَامَةِ جَوَارِحِهِ.
16. “Аммо агар уни” фақирлик билан “имтиҳон қилса ва ризқини торайтириб чекласа: “Роббим мени” фақирлик билан “хор қилди”, дейди” ва Аллоҳ Азза ва Жалла унга аъзоларини саломат қилгани учун шукр қилмайди.
(17) (كَلَّا بَل لَا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ) "كَلاّ" في هذا الموضع: إني لا أكرم من أكرمت بكثرة الدنيا، ولا أهين من أهنت بقلتها. وقيل: إنما أهنت من أهنت من أجل أنه لا يكرم اليتيم، فقال: بل لستم تكرمون اليتيم.
17. “Йўқ, балки сизлар етимни икром-ҳурмат қилмайсизлар”. Бу ерда “йўқ”: Мен мол-дунёнинг кўплиги билан икром қилмайман ва уни (мол-дунёни) йўқ қилиб хор қилмайман. Яна айтилдики: Етимни икром қилмаётгани учун Мен уни хорладим: “Балки сизлар етимни икром қилмагансизлар”, деди.
(18) (وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ) بمعنى: ولا تأمرون بإطعام المسكين.
18. «Бир-бирларингизни мискиннинг таомига» унга таом беришга «қизиқтирмаяпсизлар» буюрмаяпсизлар.
(19) (وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ) الميراث (أَكْلًا لَمًّا) شديداً لا يتركون منه شيئا.
19. “Шунингдек меросни кўп” ҳеч нарса қолдирмасдан “ейсизлар”.
(20) (وَتُحِبُّونَ الْمَالَ) واقْتِنَاءَهُ وَجَمْعَهُ (حُبًّا جَمًّا) كثيرا شديداً.
20. «Ҳамда мол-дунёни», уни топиб йиғишни «жуда қаттиқяхши кўрасизлар».
(21) (كَلَّا) ما هكذا ينبغي أن يكون الأمر. (إِذَا دُكَّتِ الْأَرْضُ دَكًّا دَكًّا) إذا زلزلت زلزلة بعد زلزلة، وحرّكت تحريكا بعد تحريك.
21. “Йўқ”, иш бундай бўлиши керак эмас. “Агар Ер кетма-кет ларзага ва ҳаракатга тушса”,
(22) (وَجَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ) والملائكة (صَفًّا صَفًّا) صفا بعد صفّ.
22. “Ҳамда Роббинг ва фаришталар саф-саф” саф ортидан саф “бўлиб келса”,
(23) (وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ) تفريطه في الدنيا (وَأَنَّى لَهُ الذِّكْرَى) وكيف لهالذّكْرَى يومئذ.
23. “ўша куни жаҳаннам олиб келинса, инсон” бу дунёда йўл қўйган камчиликларини “эслайди, лекин” ўша куни “унга қандай зикр-эслаш бўлсин?”
(24) (يَقُولُ يَا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ) عملاً صالحاً في الدنيا (لِحَيَاتِي) هذه التي لا موت بعدها ينجيني من عذاب الله
24. “Қани энди” ундан кейин ўлим бўлмайдиган “бу ҳаётим учун” мени Аллоҳнинг азобидан қутқарадиган солиҳ амални бу дунёда “тақдим қилсам”, дейди”.
(25) (فَيَوْمَئِذٍ لَا يُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ) لا يعذّب بعذاب الله أحد في الدنيا.
25. “Ўша кунги Унинг” Аллоҳнинг “азоби билан ҳеч ким” бу дунёда “азобламайди”.
(26) (وَلَا يُوثِقُ وَثَاقَهُ) يومئذ (أَحَدٌ) في الدنيا.
26. Ўша кунги “Унинг кишанлари каби ҳеч ким” бу дунёда “кишан сололмайди”.
(27) (يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ) تقول الملائكة لأولياء الله يومئذ: يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، يعني التي اطمأنت إلى وعد الله أهل الإيمان به في الدنيا من الكرامة في الاَخرة. وقيل: عنى بالمطمئنة: الموقِنة بأن الله تعالى ربها، المسلمة لأمره.
27. “Эй хотиржам нафс!” Ўша куни фаришталар Аллоҳнинг валийлари-дўстларига: “Эй хотиржам нафс”, дейди. Яъни иймон аҳлига Аллоҳ охират каромат (икром)-саҳийлиги ҳақида бу дунёда берган ваъда билан хотиржам бўлган нафс. Яна айтилдики, хотиржамдан мурод – Аллоҳ Таоло Роббиси эканлигига ишонч қилиб Унинг буйруғига бўйсунган (нафс-жондир).
(28) (ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ) تأمرهاالملائكة عند البَعْثِأَنْ تَرْجِعَ في جَسَدِ صَاحِبِهَا (رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً) وعنى بالربّ صاحبهاهاهنا.
28. “Роббингга рози бўлган ва рози қилган ҳолда қайт”. Бу ерда роббдан мурод унинг эгасидир. Фаришталар қайта тирилишда (жонга) эгасининг жасадига қайтишга буюради.
(29،30) (فَادْخُلِي فِي عِبَادِي) الصالحين (وَادْخُلِي جَنَّتِي).
29, 30. Солиҳ “бандаларим қаторига кир, жаннатимга кир”.
Орқага Олдинга
