Сурияда ҳокимиятнинг қулаши инсониятни мисли кўрилмаган ҳолатларга дучор қилди. Асадлар режими йиллар давомида нормал ҳолат сифатида қабул қилинди. Ғарб Асадни ёқтирмаган бўлса-да, Шарқда унга қарши кескин қарши чиқиш ҳолати кузатилмаган. 2023 йилда Сурия Араб давлатлари лигасига қайтарилди, аслида 2011 йилда ўз халқига нисбатан зўравонлик учун бу аъзолик тўхтатилган эди. Аммо бу зўравонлик ҳеч қачон тўхтамаган. Кузда Суриянинг БРИКСга қўшилиш режалари ҳақида ҳам гапирила бошланди.
Сурия қамоқхоналаридаги вазиятлар Асад режими қурбони бўлганларни эслатди. Тасаввур қилиш қийин бўлган азобларга дучор бўлган одамлар озод қилинмоқда.
Сейдная қамоқхонаси: қўрқинчли реаллик
Сейдная қамоқхонаси, Дамашқдан 30 км узоқда жойлашган бўлиб, унинг 1,5 км² майдони бор. Бу қамоқхона Ҳафез Асад даврида 1987 йилда барпо этилган. Озод қилинганлар орасида ўнлаб йиллар давомида қамоқда бўлганлар бор. Масалан, Рашид Ал-Татари – 1980 йилда намойишларни бомбардимон қилишдан бош тортган учувчи. У Сейдная қамоқхонасида деярли 40 йилдан ортиқ вақт ўтказган.
Қамоқхонадан чиқарилаётганлар орасида қийноқлар ва узоқ йиллик қамоқ туфайли ҳушидан айрилган, ўзини танимайдиган одамлар бор. Озод қилинганлардан бири – 19 ёшли аёл, у қамоқда зўрланган ва учта бола туғган, улар ҳеч қачон озодликда бўлмаган. Қамоқхонада қийноқ ускуналари, кислота бассейнлари, ҳалок бўлганларнинг қўрқинчли излари топилган.
Қийноқлар ҳақидаги маълумотлар
2017 йилда Amnesty International ташкилоти Сейдная қамоқхонаси ҳақида ҳисобот эълон қилган, унда 84 гувоҳнинг баёнотлари асосида оммавий қатллар ҳақида маълумот берилган. Қамоқхонада 2011–2015 йиллар оралиғида ҳар ҳафта 50 нафардан одам қатл қилинган. Қатллар тунги вақтда амалга оширилган, ваҳшийларча қийноқлардан сўнг бажарилган.
Асаднинг Россияга қочиши
Асад режими ва унинг жиноятлари ҳақида Москва ва Теҳрон ҳам яхши хабардор эди. Россия Асадга паноҳ бериб, ҳатто унга фуқаролик бериш масаласини муҳокама қилмоқда. Россия Конституциясининг 61-моддаси ўз фуқароларини бошқа давлатларга бермасликни белгилайди. Балки Асадни Россияга олиб ўтиш орқали унинг жиноятлари учун халқаро суддан қочишни таъминлаш мақсад қилинган. Бунинг ортида эса Асадга нисбатан халқаро ҳукм чиқариш эҳтимоли жуда катта.
Мазкур воқеалар инсон ҳуқуқларини бузганларнинг қандай қилиб жазодан қочиши мумкинлигини яна бир бор намоён этмоқда.
