Эпидемик вазият бошқа ҳеч қайси пайтларда пандемия деб аташ мумкин эмасди. Аммо! Бу содир бўлаётган ҳодиса ҳақида эмас, балки тахмин қилинаётган, эҳтимолий ҳодисалар ҳақида. Гап статистик моделлар, сценарийлар ва тахминлар ҳақида боради. Улар бугунги кунда, 20 ёки ундан кўпроқ йил олдин содир бўлган воқеадан фарқли ўлароқ, ҳақиқат сифатида қабул қилиняпти.
Касалликнинг ўлим даражаси паст ва тарқалиш даражаси юқори (лекин жуда ҳам эмас) бўлишига қарамасдан, маълумки, биринчидан, ҳозирча унинг давоси йўқ, иккинчидан, оғир ҳолатларда ёрдам техник воситаларни талаб қилади, уларнинг сони жуда кўп ва уларни қисқа вақт ичида ишлаб чиқариш мумкин эмас. Шундай сценарий пайдо бўлиши мумкинки ("италянча"), бунда тарқатиш тезлиги ИВЛ аппаратлари ишлаб чиқаришни кўпайтиришдан ошиб кетади ва кўплаб одамлар бу аппаратлар етишмаслигидан ўлишади. Яъни, одамни қутқариш қанчалик осон эканлиги маълум бўлади, аммо буни амалга ошириш имконсиз бўлади. Ҳукуматларнинг мутлақо ва мисли кўрилмаган чоралари ва саъй-ҳаракатлари иккинчи жараёнга (ИВЛ ишлаб чиқариш) нисбатан биринчи жараён (тарқатиш) тезлигини пасайтиришга қаратилишини тушунишимиз мумкин.
Ушбу вазият биз яшаётган ижтимоий ва сиёсий дунё ҳақида кўп нарсаларни айтиб беради. Биринчидан, бу одамлар ҳаётий муҳим нарса етишмаяпти деган фикрдан нафратланишадиган дунё. Қанақасига? Эҳтимол сиз бирон бир нарсани сотиб ололмайсиз, аммо ҳаётий зарур бўлган нарсалар ҳамма учун етарли бўлиши керак. Иккинчидан - ва бу бизни содир бўлаётган воқеаларнинг сиёсий моҳиятига олиб келади - зарурий нарсалар мавжудлигини таъминлаш учун жавобгарлик ҳукуматлар зиммасидадир. (Улар келгусидаги масъулиятни англаб, пандемияни олдини олишга шошилди.) Одамлар элиталарни ўзларининг турмуш даражаларига нисбатан ўзларининг бойликларининг номутаносиблиги учун кечиришга тайёр, аммо ҳукумат зарурий ҳаётий воситаларни тақдим этишда ҳукуматнинг самарадорлигини ҳисобга олган ҳолда. Асосий нарса шудир.
Бундан ташқари, кўриб турганимиздек, демократик ва нодемократик мамлакатлар ҳукуматлари вирус тарқалишини секинлаштириш вазифасини бажаришда деярли бир хил ғайрат билан ташвишланмоқдалар. Бу замонавий дунёнинг яна бир муҳим хусусиятига ишора қилади: институционал демократлар ҳам, Туркия сингари популистик ярим-демократиялар ва ҳатто авторитар режимлар, агар улар тўлиқ "ёпиқ" истибдодга эга бўлмасалар, халқ фикрига боғлиқ ва унинг талабларига жавоб беришади, агар улар этарли даражада ифода етилса ва фуқароларнинг катта гуруҳларини бирлаштирса. Инглиз тилида ҳукуматларнинг бу хусусияти сиёсатшуносликда responsiveness (жавоб бериш) дейилади. Бугунги бадавлат (яъни иқтисодиёт ва даромадларнинг сезиларли ўсишини таъминлай оладиган) авторитаризм респонсив бўлишга интилади.
Ўтган асрнинг охирида иқтисодиётдаги либерал тартибнинг аниқ устунликлари кўплаб авторитар тузумларни ағдариб ташлади, бу эса демократиянинг якуний ҳукмронлиги кутилишини юзага келтирди. Бироқ, янги асрда авторитар режимлар иқтисодий ўсиш санъатини ўзлаштирдилар ва ундан юқори суръатларни намойиш этдилар. Гарчи уларнинг фуқаролари либерал буюртмаларга эга бўлган "ривожланган" мамлакатлар аҳолисидан анча қашшоқ бўлишса-да, улар авторитар ҳукуматларнинг қонунийлигини қўллаб-қувватлайдиган етарлича тез бойиб кетишмоқда.
Либерал мамлакатларнинг устунлиги ижтимоий маҳсулотларни ишлаб чиқаришда устунлик бўлиб қолди: фуқароларнинг овозига боғлиқ бўлган ҳукуматлар солиқ тўловчининг пулларини самарасиз сарфлаб, жамоат товарларининг таққослаб бўлмайдиган даражасини таъминлайдилар. Бироқ, ҳатто бу ерда ҳам авторитар ҳукуматлар "респонсивлик" техникасини ўзлаштириб, муваффақият намойиш қила бошладилар. Ушбу услублар ҳукуматлар фуқароларнинг фикрларини кўриб чиқишга тайёрлигини англатади, агар бу фикрлар ҳукуматнинг иштироки ва назорати остига тушмаса.
Бугунги коронавирус васвасасининг муҳим қисми янгиланган глобал "икки тизим рақобати" - либерал ва анти-либерал тизим мусобақасига - уларнинг ижтимоий самарадорлигига боғлиқ. Сўнгги ўн йилликда дунё сиёсатининг асосий макони бўлган бу яширин қарама-қаршилик бирданига авж олди: Тўсатдан рўй берадиган (эҳтимолий) глобал таҳдидни ким тўхтатади - авторитар Хитой, демократик Европа ёки либерал Америка? Ҳаёт ва ўлим ҳақида гап кетганда, кимнинг асбоб-ускуналари яхшироқ ишлайди? Вирусли синовдан кейин қайси ҳукуматлар қулайди? Биз ҳам иштирок этаётган эълон қилинган жаҳон вирусли урушининг ички пружинаси мана шудир.
Кирилл Рогов (Эхо Москвы)
Абу Муслим таржимаси
