Муҳандислар, фавқулодда вазиятларга жавоб берувчилар ва қидирув итлари билан таъминлаш бўйича бир қатор халқаро мажбуриятлар билан қўллаб-қувватланган саъй-ҳаракатлар душанба кунги 7,8 магнитудали силкинишлар билан бошланган ва бир нечта, шу жумладан 7,6 магнитудали зилзилаларни ўз ичига олган зилзилалардан сўнг икки кун ва икки кеча давом этди.
Мутахассисларнинг огоҳлантиришича, чоршанба куни омон қолганлар зилзила ва совуқдан масжидлар, мактаблар, автобус бекатлари ва вақтинчалик чодирлардан бошпана қидиришда давом этмоқда, кўпинча тирик қолиш учун синган мебелларни ёқишмоқда.
Айни пайтда, кўплаб мутахассислар зилзилаларнинг сиёсий оқибатларини, зилзилаларнинг Туркия сиёсатига мумкин бўлган таъсирини баҳолашга ҳаракат қилмоқдалар. Парламент ва президентлик сайловлари 14 майга белгиланганидек бўладими-йўқми, энг долзарб савол. Бу икки омилга боғлиқ бўлади: сайловларни ўша вақтга яқинроқ ўтказиш учун жисмоний шароитлар мавжудми ёки Эрдўғон биринчи зилзиладан кейин эълон қилинган фавқулодда ҳолатни узайтириш ва овоз беришни 18 июндан кейин овоз бериш муддатини кечиктиришга қарор қиладими?
Эрдўғон ҳукумати ўз тарихидаги энг жиддий инқирозлардан бирига дуч келаётгани аллақачон аён бўлди ва унинг тақдири кўп жиҳатдан бу инқирозни қандай енгиб ўтишига боғлиқ. Ўз вақтида 1999 йилда Туркия шимоли-ғарбида рўй берган кучли зилзилага коалиция ҳукуматининг етарлича муносабат билдирмагани Эрдўғоннинг партияси кучайишида ҳал қилувчи омил бўлган эди. Мамлакатни парда ортидан бошқарган исломга қарши ҳарбийлар биринчи бўлиб ўз халқини қутқаришга шошилгани ҳам мамлакатда эсга олинди.
Амалдаги ҳукумат, аксинча, маҳаллий вақт билан эрталаб соат 4:17 да содир бўлган Рихтер шкаласи бўйича 7,8 баллик биринчи зилзиладан кўп ўтмай, минглаб ҳарбий хизматчиларни ўз ичига олган қутқарув гуруҳларини сафарбар қилди. Доим прагматик бўлган Эрдўғон тезда ўз миллатчилиги ва ўзига бўлган ишончини йўқотиб, халқаро ҳамжамиятдан, жумладан Греция ва Исроил каби давлатлардан ёрдам сўради, шунингдек, етти кунлик миллий мотам эълон қилди.
1999 йилги зилзила Туркиянинг саноат марказида бўлиб, 20 000 га яқин одамни ҳалок қилган. Ҳозирги офат мамлакатнинг энг қашшоқ ва кам ривожланган минтақаларидан бирига таъсир қилди. Туркиянинг энг муҳим валюта манбаларидан бирига айланган хорижлик сайёҳлар учун севимли бўлган ҳудудларга таъсир қилмади. Мутахассисларнинг фикрича, "фавқулодда вазиятга самарали жавоб бериш ҳатто Адолат ва тараққиёт партияси етакчисини ҳам кучайтириши" ва "Эрдўғон раҳбарлигида миллий бирдамлик туйғусини уйғотиши" мумкин.
Аммо қутқарувчилар ўз вақтида етиб келмаётгани ҳақидаги кенг тарқалган хабарлар фонида аҳолининг кайфияти ўзгариши мумкин. Борган сари одамлар кўплаб жабрланган ҳудудлар ҳали битта қутқарувчини кўрмаганидан шикоят қилмоқдалар.
Ижтимоий тармоқлар ёрдам сўраб фарёдларга тўла. Мухолифатдаги миллатчи «Яхши партия»дан депутат Метин Эргюн Сурия билан чегарадош Хатай вилоятидан энг оғир зарба бўлган манзараларни тасвирлайди. Эргюн вайроналар остидан одамларнинг "Бизга ёрдам беринг" деб бақираётганини эшитганини айтди. "Ҳатай арвоҳ-шаҳарга айланди. Ҳамма жойда ҳамма нарса вайрон қилинган. Электр йўқ. Қутқарув гуруҳлари мутлақо етарли эмас", деб ёзган Эргюн твиттерда.
Биринчи зилзила эпицентри бўлган Пазаржик қишлоғида маҳаллий аҳоли ўз яқинларига етиб бориш учун вайроналарни қўллари билан ковлашди. Уларнинг саъй-ҳаракатларига қўшилган Мехмет Гедик мустақил Arti TV телеканалига: "Бизнинг 350 уйли қишлоғимиз бор; уларнинг 90%и вайрон бўлган. Одамлар оч ва чанқаган. Полиция ва AFAD га (Туркия Фавқулодда вазиятлар вазирлиги) қўнғироқ қилдик, аммо ҳозирча ҳеч ким келмади. Камида 30 нафар одам вайроналар остида қолиб кетган. Жандармерия бизга: "Ўз кучингиз билан амаллаб туринг", деди.
1999 йилда бўлгани каби, қурилиш қоидалари ва хавфсизлик стандартлари бўйича саволлар АТПнинг йигирма йиллик ҳукмронлиги давомида кўтарилади.
Эрдўғон сайлов олдидан иқтисодни жонлантириш учун сарф-харажатларга ўтиб, 2,3 миллион ишчига эрта пенсияга чиқиш, энергия субсидиялари ва кам таъминланган оилалар учун ярим миллион уй қуришни ваъда қилди. Бироқ Форс кўрфазидаги дўстона давлатларнинг пул маблағлари ва Россиядан арзон энергия душанба кунги фожианинг катта харажатларини юмшата олмайди.
Қарийб 4 миллион суриялик қочқиннинг мавжудлигига жамоатчиликнинг қаршилиги кучайиб бораётгани ҳукуматнинг Туркия томонидан босиб олинган Сурия шимолига ҳар қандай маблағ йўналтирилишини оқлашни имконсиз қилади.
Нима бўлганда ҳам, яқин кунлар Эрдўғоннинг қийинчиликларни ўз фойдасига айлантиришга қанчалик моҳир эканлигини кўрсатади.
