Бунинг учун эса терроризмнинг асосий сабабларини кўриб чиқиш керак
Ноябрь ойида Париж, Байрут ва Малида рўй берган даҳшатли террористик хуружлар, Ироқ, Сурия ва Африканинг Соҳил минтақасида содир бўлган бир қатор воқеалар терроризм балосидан халос бўлишни халқаро ҳамжамият учун устувор вазифа қилиб қўяди. Аммо бунинг имкони бўлиши учун аввало бу ҳодисани тушунишимиз керак.
57 давлатни ўз ичига олган 40 йиллик сиёсий ташкилот бўлган Ислом Ҳамкорлик Ташкилоти (ИҲТ) терроризмга қарши курашда доимо етакчи бўлиб келмоқда. ИҲТ биринчилардан бўлиб бу ҳодисанинг мавжудлигини тан олди ва унга қарши кураш сиёсатини ишлаб чиқди. 1999 йилда халқаро терроризмга қарши курашга қаратилган тартиб ва қоидаларни чиқарди ва шундан бери бу йўналишдаги фаолиятини тўхтатгани йўқ.
ИҲТ терроризмга қарши курашда унинг асосий сабабларини, жумладан, сиёсий контекст, ижтимоий-иқтисодий шароит, маданий муҳит ва мафкурани тушунишни асосий вазифалардан бири деб билади. Қолаверса, бизнинг фикримизча, бу ҳодиса дин ёки мазҳаб томонидан яратилмаган – улар маълум бир кучлар қўлидаги қуролдир. ИҲТ бу фикрда ёлғиз эмас. Бошқа ташкилотлар ва ҳукуматлар ҳам худди шундай фикрда ва бу борада кўплаб расмий баёнотлар мавжуд. Бироқ, ДАЕШ (ИШИДнинг камситувчи арабча қисқартмаси) каби гуруҳларни йўқ қилишга қаратилган ҳозирги ҳаракатлар чекланган гуманитар ёрдамдан ташқари, биринчи навбатда ҳарбий чораларга қаратилган.
Бошқа томондан, сиёсий, иқтисодий ва маданий ечимларни ўрганиш бўйича мажбуриятлар қуруқ гаплардан нарига ўтмайди. Айни пайтда, бундай тушуниш қуролли экстремизм ва терроризмни муваффақиятли енгиш учун калит бўлади.
Масалан, Ироқдаги диний экстремизмнинг асосий сиёсий сабабларини олайлик. Давлат муассасалари, ҳукумат идоралари, хавфсизлик аппарати, армия ва БААС партияси 2003 йилги босқиндан кейин Ироқни бошқараётганлар томонидан тугатилди. Бунга диний ва этник зиддиятларнинг тажовузкор тарғиботини ҳам қўшамиз. Ироқликлар энди ироқлик дейилмайди, балки шиа, сунний, курд ва араб деб аталади. Бунинг ортидан қасддан маргиналлаштириш ва четлаштириш сиёсати давом етди ва у ҳозирги кунгача кучайиб бормоқда.
Суриянинг Дара шаҳрида намойишчиларнинг золим тузумни юмшатиш ҳақидаги тинч талаблари Президент Асад хавфсизлик аппарати томонидан шафқатсиз жавоб билан кутиб олинди. Ўша пайтда ДАЕШ ёки Жабҳат ан-Нусра каби гуруҳлар йўқ эди. Аммо Сурия армияси қаршисида Сурияни тарк этган халқаро ҳамжамиятнинг ҳаракатсизлиги экстремал реакцияга сабаб бўлди.
Барчамизга таҳдид солаётган зўравон экстремизмнинг янги тўлқинини юзага келтирган ушбу сиёсий воқеликка қарши туриш учун нима қиляпмиз? Ироқда давлат институтларини қуриш қандай уддаланяпти? Сурия бошчилигидаги сиёсий жараён асосий сиёсий режасиз муваффақият қозона оладими? Агар биз Ироқдаги муваффақиятсизликлардан сабоқ олмоқчи бўлсак, Суриядаги ижтимоий-сиёсий воқеликнинг тўлиқ хилма-хиллигини ҳисобга олмасдан туриб, Сурияда чинакам мазмунли сиёсий жараён бўлиши мумкинми?
Зўравон экстремизмнинг устунлиги ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий омиллар билан боғлиқлигига яна бир мисолни кўриб чиқайлик. Шимолий Нигериянинг Борно штатидаги Мадигори кўчалари бўйлаб сайр қилсангиз, умид, мақсад ва келажакка эга бўлмасдан вайрона кўчаларда мақсадсиз кезиб юрган ёшлар оломонини учратасиз. Улар экстремистлар учун тайёр янги куч бўлиб, уларга даромад, мақсад ва тегишлиликни ваъда қилишлари мумкин. Нигериянинг ушбу ҳудуди, Соҳил, Шимолий Мали, Сомалининг барчаси экстремистик ташкилотларнинг таъсир ҳудудлари ҳисобланади. Бу ерда зарур бўлган нарса - иқтисодий ривожланиш, одамларга кўникмалар берадиган, даромад келтирадиган ва умидсизлик туйғуларини йўқ қиладиган кўп меҳнат талаб қиладиган лойиҳалар талаб қилинади. Зўравон экстремизмга қарши жамоавий курашда биз ушбу асосий сабабларни бартараф этишга вақт ва ресурсларни сарфлаяпмизми?
Зўравон экстремизмга қарши курашиш, шунингдек, исломга вакиллик қилаётганини ёлғон даъво қилаётган ҳаракатларнинг мафкурасини фош қилишни ҳам талаб қилади. Бу исломнинг тенглик, адолат, шахсий масъулият ва эркинлик ғояларини илгари суриш демакдир.
Мусулмонлар инсониятнинг чорак қисмини ва миллий миқёсда тарихдаги энг хилма-хил цивилизациялардан бирини ташкил этишини ҳисобга олсак, Исломнинг идеаллари бошқача бўлиши мумкин эмас. Биздан, шунингдек, ушбу инқироз ҳудудларида манфаатдор бўлган давлатлар ва кучлар ўзларининг сиёсий қоидаларидан халос бўлиши мумкинлигига ишонишимиз талаб қилинади. Шунингдек, мусулмон зиёлилари летаргия уйқусидан уйғониб, ўзларининг исломий модернизмини излай бошлашлари талаб этилади.
Аммо радикаллашувга олиб келадиган зулмни эътиборсиз қолдирадиган бўлсак, буларнинг ҳеч бири натижа бермайди. Мисол учун, агар халқаро ҳамжамият фаластинликларнинг аҳволига кўз юмишда давом этса, халқаро ҳуқуқни бузаётган Исроил ҳукуматига қарши туриш учун сиёсий иродаси йўқ бўлса, Фаластин зўравонлик ёрдамида адолатсиз дунёни ўзгартиришга ёшларни ёллашда ҳар доим таъсирчан тарғибот воситаси сифатида қўлланади. Биз ҳарбий ечимларга еътибор қаратишимиз керак бўлса-да, биз ўзимизга янада қийинроқ саволларни беришимиз ва терроризмнинг чуқурроқ сабабларини ҳал қилишимиз керак. Шундан кейин бир кун дунё ДАЕШдан қутулади.
Ниҳоят, шуни унутмаслигимиз керакки, Ислом динини суиистеъмол қилиб, ўз ваҳшийликларини оқлаш учун фойдаланадиган ҳаракатлар исломга хос эмас, чунки терроризмнинг турли маданиятларда намоён бўлиши ўша маданият ва динларга хосдир.
Ияд Амин Мадани - ИҲТ Бош котиби
Манба: islam.plus
Абу Муслим тайёрлади
