(ЮЗИН ТИРИШТИРДИ) СУРАСИ
МАККАДА НОЗИЛ БЎЛҒОНДУР ВА 42 ОЯТДУР
Ибтидо қилинур беҳад меҳрибон, ниҳоятда рахмлик Аллоҳ номи ила
1. Юзин тириштирди ва ўгирди тескариға, 2. чунки қошиға келди кўр банда. 3. Ва нима маълум сангаки, шояд ул пок бўлур, 4. ё насихат эшитур ва на наф қилур анга насиҳат. 5. Аммо ул кишики парвосиздур (бойдур сандин), 6. сан анга мутасадди бўлурсан 7. ва санга бок йўқдур анинг пок бўлмаслигида. 8. Аммо ул кишики келур санга югуриб 9. ва ул қўрқур, 10. сан андин тағофил қилурсан. 11. Бундоқ бўлмасин! Албатта бу оятлар насиҳатдур. 12. Ҳар киши хоҳлар ани ўқир, 13. ёзилгандур ҳурматлик сахифаларда, 14. баланд мартабалик покиза (сахифаларда) 15. ёзғувчилар қўлларидаки, 16. буюк таблиғ кишилардур. 17. Ўлимға дучор бўлсин, инсон нақадар ношукрдур! 18. Нимадин яратди ани? 19. Бир қатра сувдин яратди ани, андозаға қўйди ани, 20. кейин йўлни осон қилди анга, 21. кейин ўлдирди ани ва қабрға қўйдирди ани. 22. Кейин қачон хоҳласа турғизди ани. 23. Бундоқ эмас! Бажо қилмади (инсон) ул нарсаники, (Аллоҳ) амр қилди анга! Эмди инсон назар қилсин ўз таомиға 25. ки, Биз тўкдук сувни қуйиб, 28. кейин бердук ерни ёриқ қилиб, 27. кейин ундурдук анда донни 28. ва узумни ва ўт-гиёҳни 29. ва зайтунни ва хурмоларни, 30. дарахтлари йўғон ва кўп боғларни 31. ва мевани ва гиёхни 32. фойда еткирмак учун сизларға ва ҳайвонларингизға. 33. Бас, вақтики келса қулоқларни кар қилгувчи шиддатли овоз, 34. ул куники қочур инсон ака-укасидин 35. ва отасидин ва онасидин 36. ва хотинидин ва ўғилларидин. 37. Ҳар киши учун бордур алардин ул кун ҳолики, ўзиға кифоя қилур. 38. Юзлар ул кун равшандур, 39. кулиб турган, хушнуддур 40. ва бир қанча юзлар ул кун устида ғубор бўлур, 41. ғубор устида бўлур қоралик. 42. Ана шу кишилардур кофирлар, фожирлар.
Бу сураи шарифанинг номи абаса бўлиб, нажм (юлдуз) сурасидин сўнг нозил бўлғондур. Жаноби пайғамбаримиз бир куп Қурайш қабиласшшнг сардорларидин баъзилариға Ислом динининг яхшиликлари ва афзалликлари хусусида баён бериб турган эрдилар, бйр кўр саҳоба хизмшмариға ҳозир бўлиб, "Ё расулаллоҳ, Аллоҳ таоло сизға таълим берган нарсадин манга ҳам тамим беринг", деди. Ул саҳоба кўзи ожиз бўлғони сабабидин онҳазрат пайғамбаримиз қошларида ўлтирган зотлардин бехабар эрди. Ноуи Абдуллоҳ ибн Мактум эрди. Ҳазрати расулуллоҳ бу зотнинг бевақт келганлигидин бироз ранжидилар ва хаёлларит келган бўлурки, ман бир жамоа била сўзлашур эрдимки, агар булар Исломни қабул қилиб қолса, минглаб инсоннинг исломиға сабаб бўлур ва бу фурсат ҳар вақт ҳосил бўлмас, бу ожиз саҳоба ҳамиша ҳошимда ҳозирдур, қачон таълим олса мумкиндур, на учун манга бевақт ташвиш берур. Расули акрам бу жанобнинг муомалаларидин таъблари олиниб, чеҳралариға андак хафалик асари ҳосил бўлди. Анинг учун бу кишиға зиёда илтифот қилмай, ўз ишлариға машғул бўлдилар, сўнгра Борий таоло бу оятларш нозил қилди.
Бу сурада ўшал воқеани баён қилурт, Манинг ҳабибим ҳузуриға таълим олмак учун кўр бандамға пешонасин тириштирди ва андин юзин ўгирди, шунинг учунки, бевақт келибдур. Эй ҳабибим, санға нима маълумдур, балт бу ожиз бандам хизматингда ҳозир бўлиб, насиҳатларингш эшитур ва эшитган трсалари анга фойда етказиб, яхши амалларға давом қилур ва вужуди гуноҳлардин пок бўлур, қилган насиҳатларинг зое бўлмас. Лекин сан сандин ўзини бойроқ билган ва дунёсиға мағрур бўлғон инсонларға мутасаддий бўлурсан ва аларнинг ҳидояти учун ўзингни кулфатға солурсан. Алар нопоклик ҳолда қолган суратда санга ҳеч бир фойда йўқдур ва зарар бўлмас. Санинг ҳузурингга дин таълимини олмак учун квлган бир ожизки, ул бечора ҳир ва^п Худодин дастшри бўлмаганликдин ва йиқилишдин Қўрқур, югурган ҳолда етиб келса, сан андин бепарво бўлурсан ва тағофил қилурсан. Бу тариқа бўлмасин, чунки Қуръош карим оятлари тамоми олам учун умумнасиҳатдур, ҳар киши хоҳласа ани уқар ва андин баҳра олур. Бу ожиз банданинг Қуръонға .муҳаббати бордур, анинг учун тамомила шавқ ила ҳозир бўлур. Лммп мутакаббир молдорларнинг Қуръонға муҳаббати йўқдур, анингўчун бепарво бўлурлар. Қуръони карим Худованди олам наздида азиз ва мукаррамдур. Оятлари пок ва ҳурматлик саҳифаларт ёзилгандур, осмонда ҳам, ердаҳам мусулмонлар*қўлларида баланд мартаба ва мақомда сақланур. Буқадар азиз ва шарафликКитобт кофирлар қабул қилмаган ҳолда ҳаргиз ҳадри тушмас, алар бу Китоб насиҳатин олмасалар, мусулмонлар олурлар.
Ҳалок бўлсин инсон ва лаънатға дучор бўлсинки, нацадар буюк ношукрдур. Қуръондекулуғ бир неъматни қабул қилмади ва ўз Парвардигорин ҳақин адо этмади. Инсонға бу қадар ғурур нимадан пайдо бўлди? Ўзи билурмит, яратгувчи Парвардигори ани нимадин яратди? Ани бир ҳатра нопок сувдин яратди ва ҳар қайси мучасин ўзиға муносиб хилқат ва андозаға қўйди, ҳар аъзоси ўз қоматиға мувофиқ қўйилгандур. Ва умрини ва ризқини ва амалини ўз ҳолиға мувофик, тайин этгандур. Онасин қорнида дунёға келиш йўлини анинг учун осон қилгандур, сўнгра дунё таҳаммулидин ожиз қолганда анга ўлим насиб этгандур. Ўлгандин кейин ер юзида абадий хор ва залил бўлмаслиги учун дафн этмак тадбирларин белгилагандур. Кейин қачон Аллоҳ таоло ўзи хоҳласа, ул бандани қабрдин тургизур. Мана б% қадар ажиб кудратларға молик Подшоҳнинт ҳақиқий Китобидин баҳра олматн, насиҳатлариға қулоқ солмаган бир инсон нақадар бадбатва бетоледур. Ҳаргиз бундоқ бўлмасин, инсон Парвардиюри амр қилган ҳукмни бажо қилмади, бу жиҳатдин ул ношукрдур, нофармондур.
Парвардигори меҳрибон юқорида ўтган оятларда инсонтнг пайдо бўлиши ва ўлишп усшчда очиқ баён бериб, эмди анинг ҳаётиға зарур бўлғон нарсаларға назар ҳилмак ва алардин ибрат олишға амр қилур. Марҳамат қилурки, ҳар инсон ҳар кун еб турган таомиға вақти ила назар қилсин. Биз нечук ани яратурмиз? Аввал юқоридин булутлар юбориб, ёмғирларни тўкуртз, андин ерлар сув ичибюмшар, сўнгра ҳукмимиз ила ер ёрилур ва андин ҳар қисм донлар, узум каби мевалар, ҳар нав ўт-гиёҳлар, ёғи олинадурган зайтун каби нарсалар ва бутун йил турадиган хурмолар ва дарахтлари йўғон ва кўп боғлар пайдо бўлур. Бу буюк интизом соясида олам халқи ҳаёт кечирур ва булар ҳаммаси инсонлар ва ҳайвонларға фойда еткизмак учун бўлғондур. Эмуи бу улуғ тарбия ва эҳсон бцдалида сизлардин бу куфр ва маъсият муносибми? Эмди бир вақт келурки, ниҳоятда даҳшатлик бир овоз пайдо бўлур, ул овозни эшитгувчи кулоқлар кар бўлур, ул кун инсон ўз биродаридин қочар ва ўз отасидин, онасидин, хотинидин ва ўғилларидин нафрат қилур ва яқин келмас. Ва бир-бирларин ҳолларин сўрмаслар. Киши учун бир ҳолат пайдо бўлурки, бошқаға боқолмас, балки ўзи ила овора бўлур. Аллома Ибн Касир наҳл ҳилурларки, саҳиҳи ҳадисда келибдур маҳшар куни пайғамбарлардин аҳли маҳшар учун шафоат талаб ҳилинур, лекин алар: "Ўзин, ўзим, Илоҳи, сандин ўзимдин бошқаш сўрамасман", дерлар, ҳатто саййидимиз Исо алайҳиссалом ҳам дерларт, ман бугун Аллоҳ таолодин ўзимдин бошқани сўрамасман, ўз волидам, мани туққан Марям онамни ҳам сўраёлмасман. Ҳаммадин аввал Ҳобил ўз биродари Қобилдин қочар ва Иброҳим алайҳиссалом ўз оталаридин қочарлар, Лут алайҳиссалом хотинларидин қочарлар, Нуҳ алайҳиссалом ўғилларидин қочарлар. ЖанобАнас дерларки, ҳазрати Ойиша разииллиҳу ииҳи ҳазрапш расул саллаллоҳу алайҳи ва салламға савол бериб дедиларш: "Ё расулаллоҳ, манинг ота-онам ахзға фидо бўлсин, сиздин бир нарсани сўрарман, жавоб беринг". Расулуллоҳ марҳамат қилдиларт: "Саволингжавоби мангамаълум бўлса, дерман". Ойиша дедиларки: "Ёрасулаллоҳ, қиёмат кут эрлар гўрларидин қайси ҳслда турурлар?" Расулуллоҳ жавоб бердиларт: "Эрлар қабрларидин оёқяланг ваялонғоч, белибостурурлар". Ҳазрати Ойиша сўрадиларки: "Хотиилар нечук турурлар?" Ҳазрати расулуллоҳ жавоб бердиларки: "Алар ҳам эрлар каби тамош урён (ялонғоч) турурлар". Ойиша дедиларт: "Андоқ бўлса, ҳиёмат куни нақадар ёмон ҳолат пайдо бўлур экан, яъни, пардасизлш, беҳаёлик пайдо.бўлур экан, эрлар хотинлар ила аралаш бўлиб, бир-бирларининг баданлариға назарлари тушар этн". Ҳазрати расул марҳамат қилдиларки: "Қайси биридин савол қилурсан? Бир оят манга нозил бўлғондурки, анга қараганда либосинг бўлсин ё бўлмасин — ҳаммаси баробардур". Уммулмўминин Ойиша дедцлар: "Ёнабийаллоҳ, ул қайси оятдур?" Ҳазрати расули акрам. иноят қилдиларки, ул оят будур: "Ҳар тши учун бордур алардин ул кун ҳолики ўзиға кифоя". Хулоса: қиёмат куни аҳли маҳтар иккиға бўлинур, бир жамоалари ул фирқадурки, юзлари нури иймондин равшан, нажотдин лаблари хандон ва кўнгиллари мақбулиятдин шоду хуррам бўлур. Бужамоа аҳли жаннатдурлар. Бошқа фирқалари ул тоифадурларки, юзлари ғамдин мукаддар (доғли), чеҳралари азоб хавфидин қорайган ва куфр ва фужур сабабидин анинг асари намоён бўлур. Бу тоифа ҳаққа бўйин бермаган кофирлар, фожирлардур. Ривоят қилинурт, ушбу сура нозил бўлғондин кейин ҳазрати пайғамбаримиз қачон Ибн ум-Мактум хизматлариға келсалар, ниҳоятда эҳтиром ила истиқбол қилур эрдилар. Ва камоли илтифотларидин дер эрдилар: "Марҳабо ул зотиғаки, анингхусусида Парвардигорим мани итобқилгандур". Ҳазрати Анас ибн Моликдин — Аллоҳ андин рози бўлсин — Қатода — Аллоҳ ани раҳмат қилсин — ривоят қилурки, бу жаноб Қодисийя жангида Ибн ум-Мактумни — Аллоҳ андин рози бўлсин — баданларида совут, кўлларида қора байроқ ила кўрйбдурлар. Ул жаноб ожиз ва қудратсиз бўлғон ҳолларида ҳам шаҳодатға муштоқликларидин жиҳод майдотт ҳозир бўлур эрдилар.
