Ўспан ботир — Қозоғистонда ва Марказий Осиёда машҳур бўлган қозоқ миллий қаҳрамони. У XX асрнинг биринчи ярмида Шарқий Туркистонда, ҳозирги Хитойнинг Шинжон-Уйғур мухтор районида совет ва хитой қўшинларига қарши курашган. Ўспан ботир қозоқларнинг миллий озодлик ҳаракати етакчиларидан бири бўлиб, ўзининг мустақиллик ва эркинлик учун олиб борган кураши билан халқ орасида шуҳрат қозонган.
Ўспан ботирнинг ҳаёти ва кураши:
1. Этник ва маданий илдизлари: Ўспан ботир 1899 йилда Шарқий Туркистонда туғилган. У Найман қавмига мансуб бўлган ва қозоқ қишлоқларидан бирида ўсган. Болалигидан от минувчи, мерганлик ва жанг санъатини ўрганган.
2. Сиёсий вазият ва кураш бошланиши: 1930-йилларда Шарқий Туркистон хитой ҳукмронлиги остида бўлиб, бу ердаги қозоқлар турли қийинчиликларга, жумладан, солиқлар ва турли мажбуриятларга дуч келишган. Шунингдек, совет ҳукумати Шарқий Туркистондаги қозоқларни ҳам назорат остига олишга интилаётган эди. Ўспан ботир қозоқларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш ва уларнинг ҳуқуқлари учун курашни бошлаган.
3. Совет ва хитой қўшинларига қарши кураш: Ўспан ботир қозоқлардан иборат кичик, аммо ҳаракатчан қўшин ташкил қилган. У совет ва хитой қўшинларига қарши турли жанглар уюштирган, чунки бу қўшинлар қозоқларнинг ерларини босиб олиб, уларни қаттиқ назоратга олишга ҳаракат қиларди. Унинг жанглари ғолиб бўлиши билан қозоқ қишлоқлари орасида машҳур бўлган ва унга қўшилувчилар сони кўпайган.
4. Илҳом ва миллий кураш рамзи: Ўспан ботирнинг фаолияти қозоқлар орасида эркинлик ва ватанга садоқат рамзига айланган. Унинг кураши нафақат хитойликлар, балки совет қўшинларига қарши ҳам олиб борилган. Ботир ўз халқини озодлик учун турли йўллар билан курашишга илҳомлантирган.
5. Қамал ва ўлим: 1951 йилда Ўспан ботир Хитой қўшинлари томонидан қўлга олинган ва суд қилинган. Шу йили у қатл қилинган. Ўспан ботирнинг ўлими қозоқлар учун улкан йўқотиш бўлган, лекин унинг хотираси ва кураши бугунги кунгача ёд этилиб келинади.
Маданий аҳамияти
Ўспан ботир қозоқлар учун миллий қаҳрамон ҳисобланади ва унинг исми қозоқ миллий эркинлик ҳаракатининг рамзидир. Қозоғистон ва Шарқий Туркистонда у ҳақида кўплаб достонлар, қўшиқлар ва ҳикоялар тузилган.
Ўлим олдидаги сўроқда Ўспан-батир шундай деган эди:
«Менга қандай жиноятни тиксангиз, шундай жиноятчи бўламан. Мен ўз душманларим билан курашганимда уларни хитойлик, рус, ёки мўғул деб ажратмаганман. Менинг ҳисларимга, динимга, юртимга ёки халқимга тажовуз қилган ким бўлса, ўша менинг душманим бўлади. Шундай курашдан ҳеч қачон воз кечмайман. Мен учун тайёрланган энг оғир жазога тайёрман».
Абу Муслим тайёрлади
