Сир эмас, мен Қозоғистонда халқаро университетнинг ҳуқуқшунослик факультетини тугатганман. Атрофимдаги баъзи муллалар мени камситиб, ғарб сиёсий илмлари ва ҳуқуқ тизимларини ўрганиш жоиз эмас, дерди. Бир куни шайх ҳазратларига шикоят қилиб шу гапларни айтдим. Шайх ҳазратлари бундай тайини йўқ сўзларга эътибор қилмаслигимни уқтирди ва айни вақт мусулмонлар фойдасига қилаётган ишимни мадраса тугатган битта ҳам мулла қила олмаслигини айтди, роҳимаҳуллоҳ... (Ўшанда 20 га яқин сайт қилиб, ҳаммасини ўзим бошқарар эдим...)
Мусулмонлар ўз қўшнилари, уларнинг эътиқодлари ва маданиятлари ҳақида кам маълумотга эга. Кўпчилик ҳанузгача Исломни қабул қилмаган халқлар ҳаёти, дини ва ҳуқуқий тизимлари билан қизиқишни тўғри деб билмайдилар.
Нотўғри тақиқ
Бу қарашни қўлловчилар Аҳмад ривоят қилган ҳадисни далил қилиб келтирадилар. Унда Пайғамбар Муҳаммад (саллоллоҳу алайҳи ва саллам) ҳазрат Умар ибн ал-Хаттобнинг (Аллоҳ ундан рози бўлсин) Тавротдан иқтибослар ўқишини кўриб ғазаблангани хабар қилинган. Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи ва саллам: «Сен шубҳаланяпсанми, эй Хаттобнинг ўғли?! Мен соф ва равшан дин олиб келмадимми? Агар менинг биродарим Мусо тирик бўлганида, менга эргашган бўлар эди», дедилар.
Бу ҳадис бошқа ҳолатга тегишли бўлган бўлса-да, кўплаб мусулмонлар Исломдан бошқа динлар, айниқса, Инжил ва яҳудийлик таълимоти билан танишишга тўлиқ тақиқ бор, деб ҳисоблайдилар. Улар шунингдек, либерализм, коммунизм, социализм каби идеологияларни ўрганишни ҳам ман қилинади, деб қарашади.
Бу қараш баъзи мусулмонлар томонидан фалсафа, ғарб сиёсий илмлари ва ҳуқуқ тизимларини ўрганишни тақиқлаш учун қўлланилади. Мусулмон талабаларнинг дунёвий университетлар, масалан, Россия ёки ғарб университетларида ҳуқуқ факультетида ўқиши ҳам нотўғри деб ҳисобланади, чунки бу ҳолатда улар шариатга эмас, куфр асосидаги тизимни ўрганаётган бўлади.
Бундай қараш мусулмонларнинг эътиқодини соф сақлаш истагидан келиб чиқади, аммо бу чекланган ва тор тушунчага асосланган. Мусулмонлар дунёни ўзларидан узоқлаштириб, фақатгина исломий маълумотга кўз ва қулоқни очиб, бошқа маълумотларга ёпишлари мумкин эмас.
Бу ёндашув Ислом ва мусулмон жамиятини ҳақиқий ҳаётдан узоқлаштириб, уни фақатгина ўзига қулоқ бўшлитган ҳолда қолишга олиб келади ва мусулмонлар ғайриисломий тизимлар билан рақобатда мағлуб бўлади. Бу, худди ўтган асрларда мусулмонлар атрофидаги жамиятларни ўрганишни чеклашганида юз берган ҳолга ўхшайди.
Шарқшунослик ва мустамлакачилик
Айни вақтда мусулмон бўлмаганлар Ислом дунёсига колониал назар билан қарашар ва Ислом оламини ўрганиш учун илмий институтлар ташкил қилдилар. Бугунги кунда шаклланган шарқшунослик каби кенг тарқалган фан йўналиши айнан етакчи давлатларнинг колониал манфаатларини қондириш учун пайдо бўлган.
Буюк Британия – ўтмишдаги энг йирик колониал держава – Лондон университетининг Шарқ ва Африка тадқиқотлари мактабида «Халқаро ҳуқуқ ва колониализм маркази» деб номланган марказ бор. Унда шарқшунослик, исломшунослик марказлари фаолият юритади.
Ғарблик шарқшунослар Исломни ўрганишни уни қабул қилиш учун эмас, балки мусулмон ерларини босиб олиш, қаршиликни йўқ қилиш ва уларни яхшироқ бошқариш учун ўрганишган. Натижада, мусулмон бўлмаганлар Ислом ҳақида ва унинг жамияти ҳақида ўзлари мусулмонларга қараганда кўпроқ билимга эга бўлишди.
Бу тарзда мусулмонларга исломий манбалардан иқтибослар келтириб, Исломни бузиб кўрсатиш имкониятига эга бўлишди. Буларнинг натижасида мусулмонларнинг онгига исломий тушунчаларни ўзгартирган ғоялар сингдирилди.
Мутавозина жавоб
Ҳозиргача Ислом дунёсида бугунги шарқшунослик ва исломшунослик каби соҳаларга ўхшаш, айтайлик, ғарбшунослик ва куфрология деб аташ мумкин бўлган илмий йўналиш шаклланмаган. Лекин мусулмонлар учун ғарб жамияти, ғайриисломий идеологиялар ва ҳуқуқий тизимларни чуқур ўрганишга бўлган эҳтиёж тобора ортиб бормоқда.
Бу ҳақда шайх Аҳмад Қуттий, Канададаги Торонто Ислом институти катта лектори, ўз фикрларини ёзади. У ғарб ҳуқуқ тизимларини ўрганиш мусулмонлар учун, агар бу билим уммат манфаатига хизмат қилиш учун қўлланилса, мақсадга мувофиқ бўлади, деб ҳисоблайди.
Аҳмад Қуттийнинг фикрича, мусулмонлар ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун барча билим соҳаларида мутахассисларни тайёрлашлари зарур. Бундан ташқари, у мусулмонлар ғарб жамиятлари ва ҳуқуқ тизимларини ўрганишни «фарзи кифоя» сифатида баҳолайди.
Имам Ғаззолий ўзининг «Иҳё улумуддин» асарида, жамоат учун фойдали бўлган ҳар қандай билим соҳаси «фарзи кифоя»га киради ва уни ўрганиш мусулмонлар учун исломий фарз ҳисобланади, деб таъкидлайди.
Шунингдек, агар мусулмонлар бу соҳаларни Ислом жамиятига фойда келтириш, Аллоҳнинг йўлида хизмат қилиш ва адолатни ҳимоя қилиш ниятида ўргансалар, бу дунё ва охиратда катта мукофотга сазовор бўлади.
Мусулмонлар исломдан бошқа тизим ва идеологиялар ҳақида маълумотга эга бўлиш орқали уммага фойда келтириши мумкин. Бунинг энг ёрқин намунаси имом Ғаззолий бўлиб, у ўзи мавжуд фалсафий таълимотларни тўлиқ ўрганиб, уларнинг хато нуқталари ва адашувларини Қуръон ва Суннат асосида рад эта олган.
Яна бир мисол эса замонамизнинг буюк даъватчиси Аҳмад Дидат бўлиб, у Библияни шундай даражада ўрганганки, баъзи масиҳий руҳонийлардан ҳам кўпроқ билимга эга бўлган ва мана шу орқали кўплаб инсонларни Исломга чақирган.
Шу билан бирга, ушбу билимларни олиш ва уларни амалда қўллаш ҳеч қандай ҳолда исломий қоидалар ва кўрсатмаларга зид бўлмаслиги керак. Бу соҳаларни эгаллашга киришишдан аввал ўз динини яхшилаб билиш, имон билан тўлдирилган қалб ва Қуръон ва Суннат принциплари асосида ҳаракат қилиш муҳим аҳамиятга эга.
Абу Муслим тайёрлади
