Имам Ибн Қудама ал-Мақдисий, Аллоҳ унга раҳм қилсин, айтди:
"Билингки, одамларнинг кўпчилиги одамларнинг маломатидан қўрқиш ва уларнинг мақтовига муҳаббат қилиш сабабли ҳалок бўлдилар. Ва уларнинг бутун фаолияти одамларнинг розилигига мувофиқ бўлиб қолди, уларнинг мақтовига умид қилиб ва маломатидан қўрқиб. Албатта, бу инсонни ҳалок қилувчи хислатлардандир ва ундан халос бўлиш лозим".(Мухтасар Минҳаж ал-Косидин).
Аллоҳга ҳамд бўлсин, Биз Уни мақтаймиз ва Ундан ёрдам ва мағфират сўраймиз. Биз нафсимизнинг ёмонлигидан ва ёмон амаллардан Аллоҳга паноҳ тилаймиз. Кимни Аллоҳ ҳидоят қилса, уни ҳеч ким йўлдан оздира олмайди. Кимни У залолатда қолдирса, уни ҳеч ким тўғри йўлга сола олмайди. Биз шаҳодат берамизки, Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, ва биз шаҳодат берамизки, Муҳаммад Унинг қули ва элчисидир.
Одамларга ёқиш касаллиги: маломатдан қўрқиш ва мақтовга ташналик мўминни қандай ҳалок қилади?
Имам Ибн Қудама ал-Мақдисий, Аллоҳ унга раҳм қилсин, инсон қалбининг хатарли касаллиги – одамларга ёқиш ва бунинг учун Аллоҳнинг розилигидан воз кечишдан огоҳлантиради. Унинг сўзлари ҳар доим ва ҳар ерда ҳақиқат бўлиб қолаверади. Бу насиҳат инсон табиати ва шайтон васвасаларининг маккорлигини чуқур тушуниш асосида айтилган.
Инсон табиатан жамиятда қабул қилиниши ва тан олинишига интилувчи ижтимоий мавжудотдир. Бунинг ўзида айб йўқ. Бироқ, бу интилиш назоратдан чиқиб, Аллоҳнинг розилигини топишдан устун бўлиб қолса, у инсоннинг ҳалокатига сабаб бўлади.
Одамларнинг маломатидан қўрқиш – ҳалокатнинг сабаби
Одамларнинг ҳалокатининг асосий сабабларидан бири шундаки, улар жамоат фикрининг гаровида қолиб кетадилар. Бу қўрқув уларни ўз ҳаракатлари, фикрлари ва ҳатто эътиқодларини атрофдагиларнинг кутганига мувофиқ ўзгартиришга мажбур қилади.
Инсон Аллоҳ белгилаган улкан қадриятларга амал қилиш ўрнига, одамларнинг мақтовига умид қилган ёки уларнинг маломатидан қўрққан ҳолда яшайди. Бу унинг ҳаётини маъносиз қилади, чунки у эндиликда фақат одамларнинг розилигини топишни мақсад қилади.
Бирор ишни одамлар мақташи учун қилиш ёки маломатидан қўрқиб, шариатга зид бўлган ишлардан қочиш – одамлар фикрининг қулига айланиш демакдир. Бу инсонни эркин танлов ва ички кучдан маҳрум қилади. Ҳатто, у одамлар олдида ўз нуфузини сақлаш учун гуноҳ ишлар қилишга ҳам бориб қолиши мумкин.
Одамлар маломатидан қўрқиш – катта руҳий синовдир. Кўпчилик ўзининг диндорлигини очиқ намойиш қилишдан, исломий кийим кийишдан, намоз ўқишдан, очиқ-ойдин Ислом таълимотларига амал қилишдан қўрқади, чунки жамият уни маломат қилиши мумкин.
Бироқ, бундай қўрқув инсонни диний бурчларидан воз кечишга олиб келиши мумкин. Аллоҳ Қуръонда шундай дейди:
"Эй иймон келтирганлар! Агар одамлардан қўрқсангиз, билингки, Аллоҳ қўрқишга ҳақлироқдир".(Сура "Аҳзоб", 33:37).
Ҳақиқий мўмин одамлар фикрини Аллоҳнинг амрларидан устун қўймаслиги керак. Ҳатто жамият уни ҳақиқатга амал қилгани учун маломат қилса ҳам, у собит туриши керак. У эслаб қолиши керакки, ҳақиқий мукофот фақат Аллоҳдан келади.
Одамларнинг розилиги ёки Аллоҳнинг розилиги?
Ҳеч ким ҳаммага ёқиши мумкин эмас. Ҳатто пайғамбарлар ҳам маломат ва танқидга дучор бўлган. Агар Пайғамбар Муҳаммад ﷺ одамларнинг фикрига қараб иш тутганида, Ислом ҳеч қачон тарқалмасди.
Пайғамбар Муҳаммад ﷺ шундай деган:
"Ким одамларнинг розилигини Аллоҳнинг ғазаби эвазига топса, Аллоҳ уни одамларга ташлаб қўяди. Кимки Аллоҳнинг розилигини одамларнинг ғазаби эвазига топса, Аллоҳ уни ҳимоя қилади".
(Ибн Ҳиббон).
Ҳақиқий донолик – одамлар рози бўлишига эмас, Аллоҳ рози бўлишига интилишдир, ҳатто агар бу одамларга ёқмаса ҳам.
Аллоҳ Қуръонда шундай дейди:
"Агар сен ер юзидаги кўпчиликка итоат қилсанг, улар сени Аллоҳнинг йўлидан оздириб юборишади. Улар фақат гумонларга эргашадилар ва фақат тахмин қилиб гапирадилар".(Сура "Анъом", 6:116).
Бу оят бизга кўпчилик фикрига эргашиш ёки одамларга ёқиш учун ҳаракат қилиш ҳақиқат йўлидан адаштириши мумкинлигини эслатади.
Пайғамбар Муҳаммад ﷺ шундай деган:
"Ким одамларнинг фикрини худо қилиб олса, ўша фикрнинг қулига айланади".
(Абу Довуд ва Термизий).
Бу ҳадис одамлар фикрига қараб ҳаракат қилиш хавфини очиб беради. Агар инсон одамлар тан олиши учун яшаса, аслида у уларга ибодат қилаяпти, чунки унинг бутун ҳаракатлари уларга ёқиш истагидан келиб чиқади, Аллоҳнинг розилигини топиш учун эмас.
Одамлар розилиги учун яшаш инсоннинг энг катта хатоларидан биридир. Бу уни Аллоҳнинг розилигидан узоқлаштиради ва унинг ҳаётини маъносиз қилади.
Ҳақиқий иймон ва тақво одамларнинг розилиги эмас, Аллоҳнинг розилигини излашдир.
Аллоҳ бизларни одамлар фикрининг қули бўлишдан сақласин ва фақат Унинг розилигини топишни насиб қилсин! Омин!
Жамоатчилик фикри кўпинча юзаки бўлади. Одамлар абадий ҳаёт нуқтаи назаридан ҳеч қандай қийматга эга бўлмаган нарсалардан ҳайратланишлари мумкин ёки тақводорлик ва қўрматга молик бўлган нарсаларни танқид қилишлари мумкин. Масалан, кўпчилик атрофдагиларнинг мазах ёки танқидидан қўрқиб, жуда тақводор ёки консерватив бўлиб кўринишдан хавотирланади. Натижада улар ҳижоб кийиш, намозни мунтазам адо этиш, Рамазон ойини ҳақиқий бошлаб ва якунлаш ёки Ҳаж амалларини адо этиш каби зарурий диний амалиётларни бажаришдан бош тортадилар.
Мақтовга бўлган муҳаббат ҳам руҳий камолот йўлида жиддий тўсиқ бўлади. Агар инсон яхши амалларни фақатгина бошқалар томонидан эътироф этилиш учун бажарса, унинг ҳаракатлари Аллоҳнинг назарида ўз қадрини йўқотади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи васаллам) айтдилар: “Дарҳақиқат, инсон қалбига жойлаштирилган энг хавфли нарса — бу риёкорлик ва кибрдир.” (Имам Муслим ривояти). Мақтовга бўлган муҳаббат инсонни тақводор бўлиб кўринишга олиб келиши мумкин, ҳолбуки унинг асли ниятлари манфаатпарастликка асосланган бўлади. Бу унинг яхши амаллари Аллоҳ томонидан қабул қилинмаслигига сабаб бўлиши мумкин, чунки улар фақат Аллоҳнинг розилиги учун бажарилмаган.
Бугунги кунда, ижтимоий тармоқлар ва рақамли платформалар жамоатчилик фикрини шакллантиришда улкан рол ўйнаётган бир пайтда, Ибн Қудаманинг бу насиҳатлари янада долзарб бўлиб бормоқда. Кўп одамлар лайклар, изоҳлар ва обуначилар олишга интилган ҳолда, ҳаётнинг асл мақсади — Аллоҳга ибодат қилиш ва Қиёмат кунига тайёргарлик эканлигини унутиб қўйишади. Мусулмон ёдида тутмоғи лозимки, унинг асосий ҳукмдори — Аллоҳ, одамлар эмас. Фақат У сизларнинг барча ниятларингизни, амалларингизни ва яширин сабабларингизни кўриб туради. Агар сиз Унинг розилиги учун яшасангиз, одамларнинг маломатлари ҳам, мақтовлари ҳам сизларни хавотирга солмайди.
Ибн Қудаманинг одамларнинг маломатидан қўрқиш ва уларнинг мақтовига бўлган муҳаббат ҳақидаги насиҳати жамоатчилик фикрига бўлган қулликдан озод бўлиш заруриятини кучли эслатади. Бу бизни ҳақиқий қадриятларга диққатимизни қаратишга ва атрофдагиларнинг фикридан қатъий назар, Аллоҳнинг розилигини топишга интилтиришни рағбатлантиради. Фақат шундай ёндашув бизга бу ҳаётда ҳам, охиратда ҳам муваффақиятга эришиш имконини беради. Инсонларнинг розилиги учун Аллоҳнинг розилигидан воз кечиш — бу ҳалокатга олиб келувчи хавфли касалликдир. Ундан қутулиш мураккаб, аммо зарур жараёндир. Ибн Қудаманинг сўзларини эсдан чиқармайлик ва қалбимизни бу касалликдан тозалаш, Аллоҳнинг розилигига эришиш йўлида ўз устида ишлашда доимий бўлайлик. Аллоҳ бизга бу ишда ёрдам берсин!
Одамлардан қўрқиш ва уларга ёқиш истаги руҳий ҳалокатга олиб келиши мумкин, аммо ихлос ва Аллоҳга таваккул қилиш бизни бу дунёда ва Охирги ҳаётда нажотга етказади. Одамларнинг маломатидан қўрқиш ва уларнинг мақтовига интилиш руҳий покликни йўқ қилиб, ҳақиқий йўлдан адаштирувчи тузоқдир. Мусулмон ўзини унутмаслиги лозимки, унинг ҳақиқий мақсади — одамларнинг эмас, Аллоҳнинг розилигидир. Фақат Аллоҳ амалларимиз учун мукофот беради ва фақат У ниятларимизнинг ҳақиқийлигини билади.
Аллоҳ қалбларимизни мустаҳкамласин, бизни одамлардан қўрқишдан халос этсин ва бизни фақат Унинг розилигини истаган ихлосли қуллар қилиб яратсин. Қалбларимизни покласин, ихлосли ва иймонда собит бўлишимизга ёрдам берсин. Омин!
Абу Муслим тайёрлади
