Қуръонда тилга олинган урғочи асал арининг амалларини чуқур ўргансак, арининг қобилиятларига ҳайратланмаслик мумкин эмас. Ари ўз яшайдиган уйини, яъни ковакни яратиши, унинг ичидаги петакларни қуриши математик даҳони талаб қилади.



Асал арилари миллионлаб йиллар давомида петакларини олтибурчак шаклида қурмоқдалар (ўн миллионлаб йил аввалги ари қотиб қолган изларидан бу аниқ бўлган).



Нима учун бу шакл тўртбурчак, бешбурчак ёки саккизбурчак эмас, айнан олтибурчак?



Бу ҳақда тадқиқот олиб борган математиклар бирлик майдони тўлиқ фойдаланилиши ва энг кам модда билан петак ясалиши учун энг идеал шакл айнан олтибурчак эканлигини аниқладилар. Агар петаклар учбурчак ёки тўртбурчак бўлса ҳам, улар бўшлиқсиз жойлашиши мумкин эди. Аммо олтибурчак шакли учбурчак ёки тўртбурчакка қараганда камроқ модда талаб қилади. Бошқа кўплаб геометрик шаклларда эса фойдаланилмайдиган ҳудудлар пайдо бўлар эди.



Натижада, олтибурчак ҳужайра энг кўп миқдорда асални захира қилар экан ва шу билан бирга, уни ясаш учун энг оз миқдорда мум талаб қилинар экан.



Урғочи (ишчи) ариларнинг ушбу ишларида энг диққатга сазовор жиҳатлардан бири – ўн минглаб ишчи арилар ҳар бири ўз "туғласини" қўйиб кетса ҳам, бутун иншоот геометрик ўлчовларга тўлиқ мос тушади.



Математиклар маълум миқдордаги мум билан тухумдан чиққан қўнғизчаларни ўз ичига оладиган кенгроқ жой ясаб бўлмаслигини исботладилар. Демак, ишчи арилар маълум миқдордаги модда билан керакли ўлчамдаги биноларни энг иқтисодий шаклда қандай ясаш мумкинлигини кўрсатиб бермоқдалар.



Антуан Фершо номли француз ҳашаротшуноси буни "Арилар муаммоси" деб танилган геометрик муаммо сифатида илгари сурган. Бу муаммо қуйидагича:



"Таги бир-бирига нисбатан бир хил бурчакка эга бўлган уч хил тенг томонли тўртбурчаклар билан ёпилган текис олтибурчак шаклидаги тўғри призмани олайлик. Ушбу призмани умумий юзаси энг кичик қийматга эга бўлиши учун тенг томонли тўртбурчаклар орасидаги бурчаклар қанча бўлиши керак?"



Германиялик, Швейцариялик ва Британиялик уч таниқли математиклар бу муаммони ечишга уриндилар ва қуйидаги хулосага келдилар: 70° 32 (70 даража ва 32 дақиқа). Ҳақиқатдан ҳам, бу урғочи асал ари ясаган петак ҳужайраларининг бурчакларига айнан мос келади.



Ишчи арилар петак ясашни бир неча турли нуқталардан бошлайдилар. Иш давом этган сари петак ҳужайралари ўртада бирлашади. Бу ҳолда, бирлашиш нуқтасидаги петак бурчаклари янада мукаммал сақланади. Бу эса ишчи ариларнинг петак ясашга тасодифан киришмаганликларини, балки бошланғич ва тугаш нуқталари орасидаги масофаларни ва ўз шерикларининг жойлашувини олдиндан жуда аниқ ҳисоблаганликларини кўрсатади.



Энг етук математиклар ҳам арининг ҳисоб-китоб аниқлигини 70° 32 (70 даража ва 32 дақиқа) ни ҳисоблаб исботлайдилар. Аммо агар ушбу математикларга "қўлингизга чизгич олиб, айнан шу бурчакларга мос равишда олтибурчак чизинг" десак, ёки ҳатто "учингиз турли жойдан бошлаб олтибурчаклар чизинг ва ўртадаги олтибурчаклар ҳам мукаммал бўлсин" десак, шубҳасиз, бундай дақиқликда чизишга қодир бўлмас эдилар.



Кўринадики, ари ҳам буюк назариячи, ҳам ажойиб амалий ижрочидир. Назарияда ҳисоблаш жуда мушкул бўлган нарсани ҳисоблаган ва амалиётда эса инсон қўли ва кўзи билан аниқлай олмайдиган дақиқликдаги ўлчовларни аниқ ушлаган.



Атиги олти ҳафта яшайдиган арилар барча бу ҳисоб-китобларни ва амалий ишларни қандай амалга оширмоқда?



Ариларнинг ушбу ишларини "туғма инстинкт" деб аташ ва бу барча мўъжизаларни тасодифий деб кўрсатиш қандай ачинарли. "Инстинкт" сўзи фақат ном беришдан иборат бўлиб, аслида ҳеч қандай тушунтиришни баён қилмайдиган атамадир.



Қуръон ариларга ваҳий қилинганини айтиб, арининг бу барча ишлари Аллоҳ таолонинг дастурлаши ва тартиблашининг натижаси эканини кўрсатади.



Олти ҳафтада энг зеҳнли мавжудот бўлган инсон "1, 2, 3" деб учгача санашни ҳам эплай олмаслиги мумкин. Арининг барча бу амалларини на ари ўзи ўрганган, на тасодифан юзага келган деб айтиш мумкин.



Мана шу билан асал тайёрланиши ҳақидаги Қуръон оятларининг ҳақиқатга мос келиши Қуръоннинг Аллоҳ таолонинг каломи эканлигини кўрсатади.

Абу Муслим таржимаси