2014 йилда Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа суди (ЕСПЧ) келиб чиқиши покистонлик бўлган француз аёлининг ишини кўриб чиқиб, Франция қонунларининг асосли эканлигини тасдиқлади. 2018 йил апрел ойига қадар, Европа Иттифоқининг саккизта давлатида - Австрия, Бельгия, Болгария, Германия, Дания, Италия, Испания ва Францияда маълум жойларда юзни ёпадиган кийим кийишни тақиқлайдиган қонунлар амал қиларди. Тақиқни бузганлик учун жазо ҳар бир мамлакатда турлича эди: кўпинча бу жарималар эди, аммо Бельгияда етти кунгача қамоқ белгиланиши мумкин эди.
Тақиқ нима учун жорий қилинганди?
Франция президенти Николя Саркозининг таъкидлашича, қонуннинг асосий мақсади аёлларни Францияда дунёвийликни қўллаб-қувватлаш билан бир қаторда, юзларини яширишга мажбурлашдан ҳимоя қилишдир. Баъзи парламент аъзолари ва мамлакатнинг жамоат арбоблари Франциядаги ниқоб радикаллашув ва жиноий хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ, шунинг учун уни кийишдан бош тортган маъқул, деган фикрни билдиришди.
Шунингдек, юзни яшириш шахсни аниқ аниқлашга халақит бериши ва бу ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари фаолияти ва жамоат хавфсизлигини таъминлаш учун катта аҳамиятга эга эканлиги айтилди.
Тақиқлашнинг асосий аргументи сифатида идентификациялаш зарурати Нидерландия ва Германиянинг баъзи федерал штатлари расмийлари томонидан талаб қилинган. Тақиқ муҳожирларнинг бирлашиши тўғрисидаги қонун доирасида эълон қилинган Австрияда полиция ушбу қоидани махсус равишда идентификациядан қочмоқчи бўлган шахсларга нисбатан қўллашни режалаштираётгани тушунтирилди.
Иш жойида ва давлат идораларида (Бельгия, Германия, Болгария ва бошқалар) ниқоб кийиш тақиқланган мамлакатларда, баъзи ҳолларда иш берувчилар унинг мавжудлиги мижозлар билан мулоқотни қийинлаштираётганига ишора қиладилар. Баъзи даъволарни кўриб чиқишда, ЕСПЧ шунингдек, иш берувчиларнинг иш жойида ниқобни ечишдан бош тортган ходимларни ишдан бўшатиш ҳуқуқига ишора қилган ҳолда, бундай далиллар ҳақиқийлигини тан олди.
Якунда нима бўлди?
Францияда қонун ташаббускорлари француз сиёсатининг тамойилларидан бирини - vivre ensemble, яъни бир мамлакат ҳудудида биргаликда тинч яшашни амалга оширишга интилишди. Бу шунчаки ушбу қонун орқали тинчлик ва ҳамжиҳатликка эришиш учун иш бермади, чунки у француз жамиятида қўшимча бўлинишни келтириб чиқарди.
Қонун тарафдорлари бу жамоат тартибини ва миллий хавфсизликни мустаҳкамлашга амин бўлишди. Бироқ, бу ерда ҳамма нарса оддий эмас. Қонун қабул қилиниши билан диний радикализмни пасайтириш ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқликни топиш деярли мумкин эмас. Бундан ташқари, Франция, Бельгия ва Голландияда тақиқни бажаришдан бош тортган аёлларни ҳақорат қилиш, таҳдид қилиш ва ҳатто зўравонлик қилиш ҳолатлари кўп бўлган. Масалан, Голландиянинг ўта ўнг қанот кучлари етакчиларидан бири Герт Вилдерс тақиқ қабул қилинганидан кейин мамлакат фуқаролари мусулмон аёлларни қонунга риоя қилишга мажбурлашлари мумкинлигини айтди ва у масалан, трамвай ҳайдовчиси ниқобдаги аёл салонни тарк этишини талаб қилмайдиган вазиятга аралашишга тайёрлигини айтди.
Кўплаб мусулмон фаолларининг фикрига кўра, барча фуқаролар учун ягона қоидалар яратишнинг ўрнига, бундай қонунлар баъзи Европа мамлакатларидаги мусулмонларга нисбатан камситувчи сиёсатни кучайтирди. Бундан ташқари, ушбу тақиқ ҳаттоки халқаро ташкилотлар даражасида тортишувларга сабаб бўлди. Агар ЕСПЧ Франция қонунларини бир неча бор қўллаб-қувватлаган бўлса, БМТнинг Инсон ҳуқуқлари қўмитаси мутлақо тескари позицияни эгаллади. Икки француз аёлининг шикоятларини кўриб чиққандан сўнг, 2018 йил охирида, қўмита жорий тақиқ жамоат хавфсизлигини таъминлаш ва маданиятларнинг биргаликда яшаши учун зарур восита эмаслигини айтди. Франция давлати ушбу икки француз мусулмон аёлига диний эътиқодлари камситилгани ва жамоатдан чиқариб юборилганлиги учун товон тўлаши шарт эди.
Бироқ, бу тенденцияни ўзгартирмади ва Европа мамлакатлари бирин-кетин мусулмонлар бош кийимларига ҳар хил тақиқларни жорий этдилар.
Бу воқеага пандемия қандай аралашди?
2020 йилда пандемия ва умумий жорий этилган карантин нормалари мусулмон аёлларнинг ўз ҳуқуқлари учун курашда кутилмаган "иттифоқчиси" бўлди. Қизиқарли вазиятга, биринчи бўлиб тақиқни илгари сурган мамлакат - Франция тушиб қолди. Франция ҳукумати жамоат жойларида ниқобсиз одамлар 150 евро миқдорида жаримага тортилиши мумкин бўлган қонун қабул қилди.
Мусулмон фаоллар ижтимоий тармоқларда француз Фемидасининг тутуриқсизлигини масхара қила бошладилар: “Ниқобни шулар тақиқлаган эмасдими? Энди юзингизни ёпишда ҳеч қандай муаммо бўлмайди! #иккиюзламачилик. " Француз ижтимоий тармоқларида шунга ўхшаш твитлар ва нашрлар Париждаги мода ҳафталигидан кейин янада кўпайди. Баъзи шоуларда моделлар юзларини тўла ёпиб қўйган ниқобларда саҳнага чиқишди. Мода тенденциясига коронавирус инфекциясининг глобал пандемияси сабаб бўлди.
Аммо француз мусулмонлари ёндашувларнинг иккиюзламачи муносабатидан ғазабланишди, чунки муслима аёлларга жарима солиниши, ҳибсга олиниши, ишдан бўшатилиши, кўчаларда таҳқирланиши ва ҳақорат қилиниши билан кузатилган юзни ёпиш энди модага айланди. Париж Мода ҳафталигининг эсга олинадиган қисмларидан бири яқин вақтгача мамлакат хавфсизлигига таҳдид солиши ҳақиқатдир. Мусулмон фаол Варда Холид исломофоб сабабларга кўра юз беркитишни тақиқлаган мамлакат мода кўргазмасида худди шундай нарсани намойиш этганини истеҳзо билан айтди.
Шунга ўхшаш вазиятга нафақат Франция тушиб қолди. Европанинг баъзи бошқа давлатлари ҳам ўз фуқароларидан уй ташқарисида ва жамоат жойларида ниқоб кийишни талаб қилиб, бу йўлдан юрдилар. Шундай қилиб, Австрия канцлери, ўзининг ўнг қанотли қарашлари билан танилган ва ниқоб кийишни тақиқлашнинг фаол тарафдорларидан бири бўлган Себастьян Курц, карантин даврида фуқаролар томонидан ниқоб кийиб юриш қоидасини тасдиқлашга мажбур бўлган. Шу билан бирга, унинг сўзларига кўра, у "ниқоблар бизнинг маданиятимизга бегона нарса эканлигини" тўлиқ билади. Ушбу баёнот шунингдек, мамлакат мусулмон жамоаларида кўплаб саволларни туғдиради.
Европанинг аксарият давлатлари қаттиқ карантин чоралари қабул қилган ҳозирги пайтда, ниқоблардаги мусулмонлар, гарчи расман тақиқловчи қонунлар ҳеч қаерда тўхтатилмаган бўлса ҳам, юзларини бемалол ёпишлари мумкин.
Бугунги кунда юзларини яширган мусулмон аёллар кўчаларда норози кўринишга олиб келмайдилар: энди улар бошқа мамлакатлар фуқаролари сингари, аксинча, санитария талабларига риоя қилмоқдалар. Хўш, жамоат хавфсизлигини таъминлаш зарурати ҳақида очиқ гаплар айтиладиган одамлар ҳақида нима дейиш мумкин? Ниқобларини олиб ташламасдан мижозлар билан алоқа қиладиган компанияларнинг барча ходимлари ҳақида нима дейиш мумкин - бу ноқулайлик туғдирмайди? Ёки инсон соғлиғини ҳимоя қилиш зарурати унинг виждон эркинлиги каби ажралмас ҳуқуқларини ҳурмат қилишдан устун турадими?
Ахлоқ, демократия ва тенглик тамойилларига риоя қилиш соҳасидаги ушбу ва бошқа кўплаб саволларга жавоблар, албатта, мусулмонлар учун катта аҳамиятга эга. Аммо яна бир нарса амалий аҳамиятга эга: муслима аёллар пандемия ва карантиндан кейин бемалол ниқоб кийишлари мумкинми? Европалик сиёсатчилар камситувчи қонунларни қайта кўриб чиқиш ва "хавфсизлик" пардаси ортида яширинишни тўхтатиш учун етарлича масъулият ва ҳалолликка эга бўладиларми? Бирор нарсани тахмин қилиш қийин, аммо жавоблар пандемиядан кейинги дунёда Европа ҳақиқатига жиддий таъсир қилиши мумкин.
Интернет материаллари асосида
Абу Муслим тайёрлади
