Барча миллий ривоятлар сингари, Саудияда ҳам давлат ташкил қилингандан бери унинг йўналиши ўзгартирилди ва турли хил элементларни қўшилди. Аммо вақт бўйича уларни уч босқичга бўлиш мумкин. Биринчидан, 1932 йилда давлат пайдо бўлганидан кейин дарҳол мамлакатда ҳукмронлик қилган диний миллатчилик. Иккинчидан, 60-йиллардан бошлаб, Совуқ уруш шароитида панисломий трансмиллий ўзига хослик тарғиб қилинди. Учинчидан, Муҳаммад ибн Салмон (МБС) бошчилигида "Саудия Арабистони саудияликлар учун" ва "Буюк Саудия Арабистони" каби онлайн кампанияларда ва хештегларда намойиш этилган кучли маҳаллий миллий ўзига хосликни ривожлантиришга эътибор қаратиб, Саудия миллатчилигини торайтиришга ҳаракат қилинди. Ушбу мамлакатнинг сўнгги ғояси шаҳзода томонидан эълон қилинган яна бир лойиҳага - Саудия Арабистонини бутун дунё манфаати учун глобал иқтисодий фаровонлик марказига айлантиришга зиддек туюлади. Саудия миллатчилиги давлат активлари сотиладиган ва халқаро бозорларга жойлаштирилган янги капиталистик либерал иқтисодиётни илгари суриш билан ноқулай боғлиқдир. Худди шунингдек, шаҳзоданинг Саудия Арабистонини ўз уйига айлантириш учун халқаро капитал ва нуфузли инвесторларни жалб қилишдаги шошилинч ва давомли истаги "Саудия Арабистони саудияликлар учун" деган шиорни бузиши мумкин. Давлат қурилишининг ушбу уч босқичи баъзан бир-бирига тўғри келади ва баъзан бир-бири билан кесишади, аммо улар ўзига хос йўналиш ва риторикада фарқланади.
2017 йилда МБС валиаҳд шаҳзода этиб тайинланганда, мамлакат "агрессив миллатчилик ребрендинги", "миллий уйғониш" йўлига ўтди ва ҳатто "миллатчилик оҳангини" куйлашни бошлади (бир мутахассис таъкидлаганидек). Ушбу уйғониш, шунингдек, тобора қарама-қаршилик атамаларида миллий ўзига хосликни аниқлашга интилаётган баъзи фуқароларнинг ватанпарварлик ғайратини илҳомлантирди. Буларнинг барчаси "абадий" Саудия миллий ўзига хослиги, "буюклик" ваъдаси, миллий уйғониш истиқболи, янги иқтисодий лойиҳалар ва нефть давридан кейинги технологик инновациялар билан мақтанишга бориб тақалади. Давлат томонидан бошқариладиган оммавий ахборот воситаларида гипер-миллатчилик материаллари чоп этилади. Валиаҳд шаҳзоданинг марказий роли бу янги тўлқинда намоён бўлаётган бир пайтда, Саудия Арабистонининг янги фуқароси миллий ривоятда улуғланади, ваҳоланки идеал олдин Қуръонни ёд олган, Исломни бутун дунёга ёйган ва исломий амалларни қўллаб-қувватлаган художўй саудиялик идеал бўлган. Шунингдек, у режимга ва унинг хавфсизлик кучларига миллий, минтақавий ва халқаро даражадаги янги сиёсат "хоинлари", "жиноятчилари" ва "бузғунчи шахсларини" аниқлашда ёрдам берадиган хабарчи-фуқаро ёки фуқаро-полициячи ҳисобланади.
Янги идеал фуқаро энди имомларга бўйсунадиган ва диний маросимларда иштироки ва ғайрати учун давлатдан мукофот оладиган эмас, балки эклектик ва ижодкор ёш тадбиркор ва режим тарғиботчиси ҳисобланади. Унинг нафақат валиаҳд шаҳзодага содиқлиги, балки «Aramco» нефть компаниясининг яқинда чиқарилган акцияларини сотиб олишга шошилиши кутилмоқда.
Янги ривоятга кўра, тарихий Макка ва Мадинадан ташқари (ёки эҳтимол қўшимча равишда) янги ихтиро қилинган географик минтақаларда миллий ғурур ва шон-шараф очилади. Илгари исломдан олдинги даврда жоҳилликнинг белгиси ҳисобланганлиги сабабли эътиборга олинмаган Мадин Солиҳ ва Ал-Уля каби қадимий археологик обидалар энди янги миллий ғурур манбаига айланмоқда. Уларнинг янги миллий ривоятлардаги аҳамияти 2017 йилда маҳаллий ва глобал туризм учун ёдгорликни ривожлантиришни мақсад қилган Ал-Уля Қироллик комиссиясининг тузилишида ўз аксини топган. Мамлакат бўйлаб қадимий цивилизация жойларида туризмни ривожлантириш янги Саудия миллий лойиҳасининг ажралмас қисми сифатида кўрилмоқда. Диний миллатчилик ҳам, панисламизм ҳам ҳукмронлик қилган бир даврда бундай археологик мерос нафақат эътибордан четда қолмади, балки қадимги бутпарастлик даврини эслатувчи сифатида ҳам қораланган. 18-асрда Саудия Арабистонининг биринчи пойтахти бўлган ҳамда қирол Салмон ҳали тахтга ўтирмасидан аввал унинг ҳомийлигида қайта тикланган ва улуғланган Дирияни истисно қилганда, бошқа тарихий жойлар эътиборга олинмаган. 2019 йилда эски пойтахтни "Дирия дарвозаси" номи остида қайта кўриб чиқиш учун 64 миллиард долларлик лойиҳа бошланди. Гарчи Дирия илгари ибодат қилиш жойи, ҳақиқий ислом дини ва тақводор Муҳаммад ибн Сауд ва Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобларнинг учрашув жойи сифатида таърифланган бўлса-да, бугунги кунда у Ал-Сауд оиласининг биринчи пойтахти, шон-шараф маркази бўлганлигига эътибор қаратилмоқда. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб билан боғлиқ тарихий амнезия рағбатлантирилмокда, фестиваллар, рақслар ва концертлар пойтахтнинг эски диний образларини алмаштирмокда. Саудияликлар ўзларининг янги миллий ривоятларига киритилган Исломдан олдинги мерослари билан фахрланишлари кутилмоқда ва ушбу қадимий жойларнинг бир қисми ЮНEСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилганидан ғурурланишади.
Валиаҳд шаҳзода энди янги қироллик ва янги Саудия миллатини барпо этиш тарафдори. Ғарб бошқарув компаниялари сиёсий саъй-ҳаракатлар ва лойиҳаларда тажриба етишмаслигини ҳисобга олмасдан, кўпинча уларнинг молиявий ва иқтисодий тажрибаси доирасидан четга чиқадиган замонавий Саудия миллатчилигини яратишга жалб қилинди. Туризм нефт нархининг пасайиши шароитида жуда кўп даромад келтириши мумкин бўлса-да, ушбу саноатнинг ривожланиши, археологик ёдгорликларни ободонлаштириш билан бирга миллий ривоятлар ва мағрурликни қўллаб-қувватлайди. Валиаҳд шаҳзода Саудия Арабистонининг аввалги давлатнинг салафий исломни ўз уйида тарғиб қилиш ва уни чет элга экспорт қилиш мажбуриятлари ҳақидаги риторикасидан ХХ аср давомида ўзининг аввалги авлодлари сингари аста-секин воз кечмоқда. МБС ички манфаатларга очиқ йўналтирилган ва хорижий аудитория, айниқса инвесторлар, молиявий гуруҳлар ва чет эллик сайёҳлар учун мўлжалланган янги миллий ривоятни тарғиб қилади.
Миллий ривоят моҳиятига кўра популистикдир. Авваллари мамлакатда ва хорижда ваъда қилинган исломий утопия аста-секин Саудия Арабистонида маҳаллий тадбиркорлик утопияларининг тарғиботига ўрин бўшатиб бермоқда. Валиаҳд шаҳзода ушбу лойиҳаларнинг марказида бўлиб, ўз уйида ва чет элда мухлислар, кўр-кўрона мадҳ этувчилар ва талабаларига эга сиғиниладиган шахсга айланди. Уларнинг барчаси меросни қайта кўриб чиқиш ва биринчи навбатда шаҳзодага содиқлик билан шуғулланишади.
Саудия Арабистонининг ҳозирги хаёлий утопияси ушбу қиролнинг фармонига биноан амалга оширилиши керак бўлган мамлакатнинг асл “бағрикенг исломи” га асосланади, чунки МБС ушбу исломий анъанани қайта тиклаш ҳамда Саудия Арабистонининг исломчилар ва Эрон каби мамлакатлар томонидан бузиб кўрсатилган асл исломий меросини тиклаш ниятида эканлигини маълум қилди. Ғарб матбуотига берган интервьюсида у "радикализмни" йўқ қилиш ва уни Саудиянинг "мўътадиллиги" га алмаштириш режасини эълон қилди. У Саудия Арабистони 1979 йилда Эронда "Исломий инқилоб"гача бағрикенглик ороли бўлган, Маккадаги масжидни қамал қилиш Саудия радикализмини қўзғатган деган афсонани тарқатади. Бундай баёнотнинг тарихий ва социологик ноаниқлигига қарамай, валиаҳд шаҳзода Саудия Арабистонини Совуқ уруш даврида Ғарбнинг сўрови сифатида кўриб чиқиладиган "радикализм" учун ҳар қандай жавобгарликдан озод қилишга интилади. Аслида, тарих шуни кўрсатадики, Исломнинг "радикал" шакллари қиролликнинг пайдо бўлиши асосида ва ҳатто миллатчиликнинг олдинги шаклларида ҳам бўлган. Аммо шаҳзодани тарихий аниқлик ёки социологик далиллар қизиқтирмайди. Унинг асосий мақсади - Саудия халқининг тикланишини, 1979 йилда радикализм пайдо бўлишидан олдин ўзига хос шон-шараф ва бағрикенгликни тиклаш ҳаракатини эълон қилувчи демагогиядир. Бу терроризмни йўқ қилиш ва "мўътадил ислом" ни тарғиб қилишни ўз ичига олади. Барча ўйлаб топилган миллий ривоятлар сингари, янги Саудия риояти ҳам аниқ тарихий фактларга тааллуқли эмас; унинг асосий мақсади бир вақтнинг ўзида эслаш ва унутишдир.
Шаҳзода ёш саудияликларни янги миллатчиликнинг чемпионларига айлантирмоқчи. Ушбу тенденциянинг шиорлари Твиттердаги "Саудия Арабистони саудияликлар учун", "Саудия Арабистонини буюк қиламиз" ва "Саудия Арабистони биринчи навбатда" каби хештегларда намойиш этилган. Жамоатчилик билан алоқалар хизмати ходимлари "янги" Саудия миллатчилигининг онлайн-кампаниялари учун бевосита жавобгардир. Кўриниб турибдики, улар бундай ташвиқот шиорларида мужассам топган мавзуларни расмий тасдиқлашни акс эттиради. Шиорлар Ғарбдаги ва дунёнинг бошқа мамлакатларидаги ўта «ўнг» миллатчи ва популист сиёсатчилар билан боғлиқ бўлган глобал ҳодисада акс садо беради. Аммо Саудия Арабистонида янги миллий ривоят ўсиб бораётган секьюритизация муҳити, яъни хавфсизлик муаммолари билан чамбарчас боғлиқ. Бу шиорларнинг барчаси Саудия Арабистони давлат матбуоти ва ижтимоий тармоқларина киритилган муаллифларнинг нутқларида кўриниб турарди. Янги миллатчилик ривояти шунчаки ўз-ўзидан пайдо бўладиган оммавий ҳаракат эмас, балки валиаҳд шаҳзода ҳомийлигида давлат бошчилигидаги аниқ қарама-қарши тусдаги ва аралаш натижалар билан кузатилаётган ташаббусдир.
Валиаҳд шаҳзода учун Саудия миллати асосан 25 ёшдан кичиклар бўлиб, улар аҳолининг қарийб 51 фоизини ташкил қилади. Ўз тингловчиларига ҳар доим қўл остидаги ёшлари ҳақида эслатиб, у ўзини намуна сифатида кўрсатади. Саудияликлар замонавий миллатлар каторида саналиш учун унга тақлид қилишлари керак. Унинг "ёшлиги" ўзини ва танасини бепарволик билан ишлатиш ва оммавий ахборот воситалари ва замонавий алоқа воситаларидан ҳаддан ташқари фойдаланиш билан ифодаланади. Бу шаҳзода камерада ўзини автопойгада чемпион деб таништирганида пайдо бўлди. Ушбу хабарга кўра, янги ёш миллат шаҳзоданинг ёшлиги ва замонавийлигига тақлид қилиши керак. У ёш саудияликларнинг миллатга мансубликка янгича қараш ҳиссини тарбиялаш ва бўлажак монарх сифатида ўз шахсиятини мустаҳкамлашга бўлган эҳтиёж ва истаклари асосида ўйнайди. Ёшлар устувор бўлганлиги сабабли, улардан Саудия Арабистонини ўзиники қилиш ва унга содиқ бўлишларини кутади. Бунинг эвазига у уларга кўпроқ иш имкониятлари, ривожланаётган миллий мерос саноати, дунё бўйлаб янги маданий кўнгилочарликлар, ташқи дунё билан ўсиб бораётган алоқани ва келажакдаги либерал модернизация иллюзиясини ваъда қилмоқда. Қисқаси, валиаҳд шаҳзода Саудия халқига "нон ва томоша" таклиф қилади. Аммо аҳолининг қолган 49 фоизи унутилганга ўхшайди. Ушбу гуруҳга йигирма беш ёшдан ошган барча Саудия Арабистони аҳолиси, шу жумладан нафақани кутаётган ёки жуда оз миқдордаги пенсия ва ваъда қилинган янги турмуш тарзини сақлаб қолиш ва янги ўйин-кулгилар утопиясидан баҳраманд бўлиш учун етарли бўлмаган имтиёзлар оладиган давлат хизматчилари киради.
Ёшларни бир турдаги миллий тоифа сифатида вужудга келтириб, валиаҳд уларнинг эҳтиёжларини аниқлайди, уларнинг орасидаги фарқларни йўқ қилади ва ўсиб бораётган интилишлари учун имконият яратишга ваъда беради. Янги миллатчилик ёшларга ўтмишдаги иқтисодий турғунлик, диний ғайрат ва ижтимоий консерватизмдан халос бўлишни таклиф қилмоқда. Эски иш усуллари йўқ қилинганидан кейингина янги халқ қайта туғилади. Саудия Арабистонини диний ғайрат ва ижтимоий консерватизмга сингдириш учун жавобгар бўлган эски кучларни йўқ қилишнинг биринчи босқичи валиаҳд шаҳзоданинг ижтимоий ислоҳотларига қарши потенциал бузувчи куч деб ҳисобланадиган диний уламолар ва Исломий фаолларни ҳибсга олиш учун репрессив кампанияни бошлаш ҳисобланади. Аслида ушлаб қолинганларнинг кўпи, масалан, аёлларга автоулов ҳайдаш ёки кўнгилочарликлар саноатининг вакили бўлиш ҳуқуқини беришга қарши чиқмаса ҳам, 2017 йилда кўплаб дин арбоблари ва исломий зиёлилар радикаллар ва кўпчилиги террорчилар деган баҳона билан ҳибсга олинган. Ҳали ҳам озодликда бўлган бошқа олимлар, айниқса диний уламолар расмий кенгашининг аъзолари ўзлари цензура қиладилар ёки янги ижтимоий ўзгаришларни қўллаб-қувватлаш учун фикрлар ва фатволар чиқарадилар. Режим сиёсатини ҳар қандай танқид қилгандан кейин ҳибсдан қўрқиш энг муҳимдир.
Қирол фармони бўйича миллатчилик Саудия халқининг "моҳиятини" мустаҳкамлаш учун оммавий ахборот воситаларида сунъий равишда шов-шув кўтаришга муҳтож. Ушбу янги тенденция "хоинлар", "душман ҳукуматлари қўғирчоқлари" ва "Мужанасин" (яманлик муҳожирлар каби натураллаштирилган саудияликлар) деб аталганларга қарши қамоқларнинг кенгайиши билан бирга кузатилди. Бу, шунингдек, "давлат душмани" деб номланган Жамол Хашакжининг ўлдирилиши, феминистлар Лужайн ал-Ҳаслул ва Азиза ал-Юсифнинг қамоққа олиниши ва қийноққа солиниши мумкинлигига асос бўлди. Хиёнат тили валиаҳд шаҳзода ва унинг кўплаб ёш ёрдамчиларининг қўлларида, ўзгача фикрларни тўхтатиш ва қирол фармонига биноан миллатчиликни қўзғатиш учун қуролга айланди.
