Россия ҳукумати ўзларини Улуғ Ватан урушидаги Ғалабанинг асосий ворислари деб эълон қилади ва уни оммавий онгни бошқаришга уриниш сифатида кўриб чиқилиши мумкин бўлган ўз қонунийлигини мустаҳкамлаш учун фойдаланади. Аммо бу жамият бутлигини бузади, бу фожиали ва буюк воқеаларнинг тарихни объектив ўрганишга тўсқинлик қилади, россияликларни ҳаққоний тарихни ўрганишига тўсқинлик қилади ва уруш ҳақидаги афсоналар, фитна назариялари ва аҳмоқона эртаклардан қутулишга йўл қўймайди.
Яқин орада инсоният тарихидаги энг буюк воқеалардан бири, СССР ва унинг иттифоқчилари нацистларни биргаликда мағлубиятга учратган ва фашистларнинг инсониятга қарши ғояларини моддийлаштиришга йўл қўймаган Ғалаба куни нишонланади.
Россияда Ғалаба куни кўпинча фуқаролик Пасхаси, барча авлод фуқаролари, турли дин ва эътиқодлар бирлашувининг рамзи деб аталади. Ҳозирда яшаётганларнинг урушда қатнашган ва ҳалок бўлган яқинлари ҳақидаги хусусий хотираси, тарихчиларнинг уруш воқеаларини батафсил ва холисона ўрганишга бўлган қизиқиши, жамият ва давлатнинг ватанпарварлик эҳтиёжлари бир-бири билан узвий боғлиқ бўлган санага айланиши мумкин эди.
Лекин Россияда сўнгги йилларда Улуг Ватан уруши ва Ғалаба куни хотирасига бўлган хусусий, жамият ва давлат манфаатлари жиддий фарқ қиляпти. 2012 йил май ойида юзага келган «Ўлмас полк» жамоатчилик ташаббуси ҳаракати оддий фуқароларнинг урушда қатнашган ва ҳалок бўлган қариндошлари таржимаи ҳолига қизиқишини жонлантирди. Кўпчилик яқинларининг ҳалок бўлган ва дафн этилган жойларини, жанговар йўлларини аниқлаш, Ғалаба кунигача етиб бормаганларнинг мукофотларини топиш мақсадида архивларга, ҳрбий комиссариатларга ва электрон ҳужжатлар базаларига мурожаат қила бошлади. Одамлар жанг майдонларида ҳалок бўлганларни қидирадиган қидирув жамоаларида фаолроқ иштирок этиб, уларнинг кимлигини билишга ва қолдиқларни қайтариб олишга ҳаракат қилишмокда. Шу билан бирга, тарихчилар Улуғ Ватан уруши давридан архив ҳужжатларидан махфийлик даражасини олиб ташлашдан фойдаландилар ва урушнинг илгари номаълум бўлган саҳифаларини очиб, бутун урушни ва алоҳида жангларни диккат билан ўрганишга киришдилар. Алексей Исаевнинг урушнинг асосий эпизодлари, Лев Лопуховскийнинг Москва мудофааси, Валерий Замулиннинг Курск жанги, Вячеслав Мосуновнинг Ленинград қамали ва мудофааси, Егор Кобяковнинг Сталинграддаги кўча жанглари ҳақида бир қатор асарлари ҳозирги вақт учун катта ададда чоп этилган ва нафақат мутахассисларга, балки тарих ихлосмандларига ҳам маълум.
Давлат бу ҳаракатларни қўллаб-қувватлаши, Улуғ Ватан урушининг объектив ва афсоналардан тозаланган тарихини ўрганиш истагини рағбатлантириши, фуқароларни ўтмиш саҳифаларида қизиқиш атрофида бирлаштириши, Ватанга ҳақиқий фидокорлик ва хизмат қилишнинг турли хил ўйлаб топилмаган намуналарига олиб келиши мумкин эди.
Лекин давлат фақат Қизил армия ва денгиз флотининг жанговар ҳаракатлари ва мукофот материаллари ҳақида архив ҳужжатларидан махфийлик даражасини олиб ташлаб, интернетда миллионлаб архив ҳужжатларига очиқ уланиш имкониятини тақдим эта олди, холос.
Россия ҳукумат асосан Улуғ Ватан уруши тарихидан жорий сиёсий мақсадларда фойдаланиша киришди. У ўзининг қонунийлигини қўшимча равишда тасдиқлаш учун ўзини ғалабанинг вориси, деб эълон қилди ва аниқ бўлмаган мухолифлар доирасини халқ қаҳрамонлигини инкор қилиш ва ғолиблар хотирасини ҳақаорт қилишда айбламоқда.
Иккинчи Жаҳон уруши тарихи атрофида хотира урушлари нафақат Россия, балки бошқа мамлакатлар томонидан ҳам олиб борилади. Лекин фақат Россияда ҳарбий мавзу шундай фаол қисқа муддатли сиёсий ва ташвиқот мақсадлари учун ишлатилади, фақат Россияда тор доирада фикрловчи одамларга ташқи босимларга қаршилик кўрсатадиган ва миллий манфаатларини ҳимоя қиладиган, доно қарорлар қабул қиладиган, ҳар доим ғолиб, бенуқсон ҳукумат образини сингдиришга уринилмоқда. Лекин Буюк Жаҳон урушини бундай тушунишда ҳукумат тарихни батафсил ва холисона таҳлил қилишдан манфаатдор эмас - унга жамоатчилик онгини манипуляция қилиш мақсадида уруш ҳақида эски афсоналарни тиклаш ва янги афсоналарни яратиш: СССРдан деярли фарқ қилмайдиган бўлиб қолган Россияга нисбатан Ғарб ва қўшни мамлакатлар ёвузлигини тасдиқлаш учун керак. 2020 йилнинг январида президент Владимир Путиннинг «хориждаги айрим арбоблар очган ифлос оғизни <…> ҳаққоний фундаментал ахборот билан ёпиш»га берган ваъдаси Кремлнинг жорий сиёсат ва тарғибот воситаларидан бири сифатида тарихга бўлган муносабатини акс эттиради.
Оқибатда Буюк Жаҳон уруши ҳақида мазмунли баҳс-мунозаралар телеэкранлар ва интернетда камёб бўлиб қолди: томонлар далиллар келтирмасдан тезда бир-бирини ҳақоратлашга ўтиб кетади.
Сиёсатни ўтмишга тиқиштириш кутилмаган натижаларга олиб келади. ВЦИОМ маълумотларига кўра, россияликларнинг тенг миқдордаги улушлари (8%) Польшани иккинчи Жаҳон урушида СССРнинг иттифоқчиси ва душмани деб ҳисоблайди. Шуниси қизиқарлики, бу улуш СССРнинг ҳақиқий душманлари – Руминия ва Финляндияни айтганлардан каттароқдир. 18–24 ёшдагиларда СССР душманлари қаторига АҚШ, Буюк Британия ва Франция ҳам тушиб қолган – яхшиямки, бундай деб ҳисоблайдиганлар улуши мос равишда 8%, 3% ва 9%, иттифоқчилар деб эса 31% (АҚШ), 32% (Буюк Британия) ва 19% (Франция) ҳисоблайди.
Ниҳоят, Ғалабанинг расмий версияда нишонланиши амалдорларнинг раҳбариятга ўзини кўрсатиши, мақтов топиш учун имконият бўлди. Ишбилармонлар эса, уруш ва ғалаба рамзларидан тижорат мақсадларида фойдаланадилар. Тарихий билимлар етишмаслиги ва ҳаддан ошмаслик ҳисси йўқлиги учун кўпинча бемаъниликлар пайдо бўлади ва жанжаллар келиб чиқади. Совет маршалларининг портретларини минтақавий Қонунчилик мажлисларидан бирининг депутатлари фотосуратлари билан алмаштириш ёки Ғалабанинг 75 йиллиги шарафига болаларга 75 марта арқонда сакрашни таклиф қилиш, откриткалар ва плакатларда америка, фин ёки немис аскарлари (танклар, самолётлар) пайдо бўлиши кўпчиликни ҳайратда қолдирмайди ва фақат бюрократиянинг жоҳиллиги ва пасткашлигидан хафагарчиликка олиб келади.
