14-март, душанба куни Римда АҚШ Миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси Жейк Салливан ва Хитойнинг нуфузли дипломати Янг Цзечи ўртасида муҳим учрашув бўлиб ўтди. Учрашувдан олдин Вашингтоннинг Пекинни Украинага қарши бошланган урушда Москвага ҳарбий ёки иқтисодий ёрдам кўрсатмаслик тўғрисида огоҳлантириш истаги пайдо бўлди. Салливан оқибатлар рўйхатини ва Хитойга яқинлашиб келаётган халқаро изоляцияни эълон қилмоқчи эканлигини тушунтирди.
Вашингтон ва Пекин ўзларининг Римдаги учрашувларини шарҳлаб, умумий сўзлар билан чекланишди. Кейинчалик, нуфузли Financial Times газетаси ва бошқа оммавий ахборот воситаларининг аноним манбасидан АҚШ дипломатлари ўз иттифоқчиларига Хитой Россия Федерациясига бешта банд бўйича ҳарбий ёрдам кўрсатишга тайёрлигини билдиргани ҳақида маълумот пайдо бўлди. Бу жаҳон сиёсатининг икки асосий корчалонлари ўртасидаги суҳбатнинг натижасидир.
НВ бўлиб ўтган музокаралар тафсилотлари ва Хитойнинг глобал манфаатлари баҳоларини тўплади.
Пекиннинг иккитомонламалиги
Цзечи ва Салливан ўртасидаги учрашув етти соат давом этди, деб хабар қилди манбалар Financial Times га. Унда, кутилганидек, Қўшма Штатлар Хитойни иқтисодий санкциялар шароитида Москвага ёрдам берган тақдирда оқибатлари ҳақида огоҳлантирди.
"Бизнинг делегациямиз босқиндан олдин Хитойнинг Россияни қўллаб-қувватлаши ва бундай қўллаб-қувватлаш Хитойнинг нафақат биз билан, балки дунёнинг бошқа мамлакатлари билан, шу жумладан Ҳинд-Тинч океани минтақасидаги иттифоқчиларимиз билан муносабатлари нуқтаи назаридан қандай оқибатларга олиб келиши ҳақида тўғридан-тўғри ва аниқ айтиб ўтди", деди давлат департаменти матбуот котиби Нед Прайс учрашув якунлари бўйича. Унинг қўшимча қилишича, Қўшма Штатлар Пекинга санкциялардан зарар кўрган Россиянинг ўрнини қоплаш учун ҳеч қандай мамлакатга йўл қўймаслигини аниқ айтди. Томонлар Украинада давом этаётган урушни ҳам батафсил муҳокама қилди.
Шунга қарамай, америка оммавий ахборот воситалари таҳдидлардан ташқари, учрашувни ҳар икки томон Си нинг Ақш Президенти Джо Байден билан муносабатларини яхшилашга қаратилган ҳаракат сифатида кўриб чиққанлигини ёзмоқда. Томонлар Украинадан ташқари "мамлакатлар ўртасидаги рақобатни бошқариш бўйича саъй-ҳаракатларни ҳам муҳокама қилишлари керак эди". Агар Пекин Россияга ёрдам бердиган бўлса, АҚШ Хитойга санкциялар қўллашга тайёрми деган тўғридан-тўғри саволга Салливан жавоб бермади.
Ўз навбатида, Ян Цзечи таъкидладики, Украинадаги вазият шу даражага етганки, Хитой уни кўришни истаган бўларди.
"Хитой Халқ Республикаси доимий равишда барча давлатларнинг суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини ҳурмат қилишни қўллаб-қувватламоқда ва тинчликка эришиш учун бор кучи билан музокараларни олиб бормоқда", деди Хитой Халқ Республикаси сиёсий бюроси аъзоси Цзечи.
Украина яхлитлигини қўллаб-қувватлаш бўйича очиқ-ойдин эътиборга қарамай, шу баёнотида Цзечи Россия реверанс қилади. У "барча томонларнинг оқилона ташвишларига жавоб бериш" зарурлигини таъкидлади.
Учрашувдан сўнг Ғарб нашрлари АҚШ ҳукуматидаги аноним манбалардан версиялар чиқара бошлади.
NYT хабар қилишича, Кремль санкцияларни юмшатиш учун иқтисодий ёрдам ва ҳарбий техника сўрамоқда; Financial Times га кўра, РФ Хитойдан беш хил турдаги қурол-яроғлар: зенит ракеталар, учувчисиз учиш аппаратилари, бронетранспортерлар, разведка билан боғлиқ ускуналар ва машиналар; CNN манбаларининг айтишича, Москва аскарлар учун паёклар олишни истамоқда ва, эҳтимол, Хитой бундай ёрдам кўрсатишга тайёр.
Хитой ҳукумати Пекинда мавжуд бўлган барча инглиз тилидаги платформаларда Москвадан бундай сўровларнинг мавжудлигини, шунингдек, бундай ёрдамни тақдим этишни рад этди. Ян Цзечи Ғарб оммавий ахборот воситаларининг маълумотларини ёлғон деб атади ва уларнинг позициясини бузмасликка чақирди. Кремль матбуот котиби Дмитрий Песков Россия Хитойдан Украинага ҳарбий ёрдам сўрагани ҳақидаги айбловларни ҳам рад этди.
Бу нимани англатади?
Хитой қийин аҳволга тушиб қолди, дея изоҳлайди Карнеги фонди хитойшуноси Леонид Ковачич (Москва). Бир томондан, АҚШ билан қўшма қаршиликда Россия Федерациясининг сиёсий кўмаги Пекин учун муҳимдир. Шу боис Хитой санкцияларга қўшилмади.
"Пекин, Вашингтон билан савдо уруш бир неча йил давомида, улар ўзаро икки қудратли давлат ўртасидаги қарама-қаршилик ҳикоясига мос деб тушунди," у тушунтирди.
Бундан ташқари, Си Цзинпин Путинни "энг яхши дўстим"деб атайди. Ҳар икки давлат стратегик шерикликка урғу беради.
Бошқа томондан, - давом этади Ковачич, агар Россия томонини олиб, ошириб юборадиган бўлса, Хитой унинг Европа Иттифоқи билан муносабатлари энг юқори нуқтада бузилиши мумкинлигини тушунади. Хитой ҳали ҳам Европа Иттифоқи билан яқин иқтисодий алоқаларга эга бўлишга умид қилмоқда. "Хитой Брюссел уларга нисбатан америка сиёсати ортидан ҳаракат қилмаслиги, ҳамкорликнинг иқтисодий манфаатларидан келиб чиқиши керак, деган ғояни илгари сурмоқда", - дейди эксперт.
Пекин позициясининг бундай иккитарафламалиги шуни кўрсатадики, бу мамлакат россияпараст ёки Ғарбпараст эмас, балки хитойпараст позицияни эгаллайди, дейди Келажак институтининг халқаро эксперти Игор Тишкевич.
Шунинг учун, Ковачич Хитой Украина борасида ноаниқ риторикага амал қилишда давом этади ва Пекин маълум бир лагерга қўшилди, деб айтиш учун бир сабаб бермайди, деб ҳисоблайди.
Рақамлар шуни кўрсатадики, бундай сиёсат Хитойнинг Европадаги мавқеини мустаҳкамлайди. 2020-йил якунлари тарихий бурилиш нуқтасини кўрсатди: Хитой Европа Иттифоқининг асосий савдо ҳамкорига айланди (савдода 586 миллиард доллар), АҚШ (556 миллиард доллар) эса иккинчи ўринга тушиб кетди. Россия-Хитой савдоси анча кам қийматга эга бўлиб, 2021 йилда тахминан 140 миллиард долларни ташкил этди.
Хитой цивилизацияси
CNN шарҳида Салливан, шунингдек, АҚШ Хитой Путиннинг Украинага бостириб кириш режаси ҳақида билганига ишонишини айтди. "Эҳтимол, улар уни тўлиқ тушунмагандирлар, чунки Путин ёлғон гапириши мумкин эди", деди у. Эслатиб ўтамиз, Bloomberg аввалроқ Пекин гўёки Путиндан Олимпия ўйинлари вақтида Украинага бостириб кирмасликни сўрагани ҳақида хабар берган эди. Хитой бу хабарни фейк сохта деб атади.
Украинага бостириб киришдан олдин 4 февраль куни Путин ва Хитой раҳбари Си Цзинпин учрашуви бўлиб ўтган, деб эслайди америкалик миллиардер Джордж Сорос НВ рукнида. Унинг натижаси мамлакатлар ўртасидаги яқин ҳамкорлик ҳужжатидир. “Путин Си Цзинпиннинг қўллаб-қувватлаш ваъдсини олиб, ақл бовар қилмайдиган шафқатсизлик билан ўзининг бир умрлик орзусини амалга оширишга киришди”, деб ёзади у.
Тйшкевичнинг ишончи комилки, урушнинг ҳозирги босқичида Россия Хитойдан молиявий ёрдамга муҳтож эмас: “Россия Федератсиясида тўртта захира барқарорлаштириш фонди мавжуд ва фақат биттаси санкциялар остида эди. Бу шуни англатадики, Россия Федерацияси ҳеч кимнинг ёрдамисиз узоқ вақт уруш олиб бориши мумкин. Шунга қарамай, Россия Федерацияси ташқи бозорларга чиқиш учун Хитой хизматларига муҳтож, у юқори технологияли ҳамкорликка муҳтож бўлади ва Хитой Москванинг ҳарбий ишланмаларидан манфаатдор. Санкциялар Россия иқтисодини тор-мор келтирса-да, Хитой Россияни ўз валютасига қаттиқроқ боғлаб, табиий ресурсларини қўлга киритмоқчи.
Президент офисидаги НВ манбалари Россия Федерацияси ҳақиқатан ҳам энергия ресурслари нархини ҳисобга олган ҳолда урушни узоқ вақт давом эттириш учун етарли молиявий ресурсларга эга эканлигини таъкидлади.
“Хитой учун Украина харитадаги нуқта холос. Ҳозир уларнинг савдосига озгина халақит бермоқда. Муаммо ёмонлашганда, Хитой бу муаммони жиддий ҳал қилиши мумкин. Аммо у Россия иқтисодини ўз иқтисодиёти билан боғлашни тугатгаан ҳолдагина”, - дейди Тишкевич.
Ҳукуматга яқин бўлган Хитойнинг Россия ва Евроосиёни ўрганиш маркази директори Фэн Юйцзюнь Украинадаги ҳарбий воқеалар олдидан The Economist рукнида Пекиннинг Москвадаги манфаатлари ҳақида шундай ёзган эди: “Хитойда сармоя учун капитал, сотиладиган технологиялар, нефть, газ ва бошқа товарларга тобора ортиб бораётган иштаҳа бор. Бундан ташқари, унинг таъкидлашича, Россия Федерациясидан Хитойга қуруқлик орқали ресурсларни етказиб бериш хавфсизлиги блокадаларга дучор бўлиши мумкин бўлган денгиз йўлларига қараганда юқори.
Тишкевичнинг сўзларига кўра, Хитой Россия хомашёси иқтисодиётини ўз қўлларига етарлича тортиб олгандан сўнг, Украинада тинчлик ўрнатишни фаоллаштириши мумкин. Мутахассиснинг фикришича, Франция ва Германия тимсолида Европа Хитойни Украинада тинч йўл билан тартибга солишга жалб қилади. Бу билан Хитой ўз ёндашувининг Американикидан устунлигини таъкидлашга ҳаракат қилади ва бутун дунёга Хитойнинг цивилизация модели самаралироқ эканлигини ва ҳаётнинг барча жабҳаларини: хавфсизлик, эркин савдо ва замонавий инқирозларга мос келадиган янада мукаммал ижтимоий ривожланишни ўз ичига олганлигини исботлай олади.
