Тадқиқотнинг моҳияти шундан иборатки, агар, масалан, қандайдир Илон Маск ўзига Янги Зеландияда 30 метр чуқурликда бункер қурса, бундай иншоотда Илон Маск хавф остида қолмайди. Бункер уни яқин атрофдаги тасодифий портлашдан ҳимоя қилади, шу билан бирга ҳеч ким Илонни атайлаб урмайди. Бироқ, агар қоидалар ўзгарса ва америкаликлар ёки хитойликлар Урал тоғларида яширинган диктаторни уришга қарор қилсалар, замонавий кучлар ва воситалар учун ҳатто 2000 метр чуқурлик ҳам муаммо эмас ва 300 метр чуқурликдаги совет услубидаги бункер биринчи зарбадаёқ бутунлай йўқ қилинади.
Мақола назарий тадқиқот эмас - барча натижалар амалда эмпирик тарзда олинган. Бироқ, ушбу ҳарбий сирларни, ҳатто бундай тарихий дақиқада ҳам жамоатчиликка етказиш, шубҳасиз, чекланган ядровий можарода омон қолиш ҳақида баъзи хаёлларга эга бўлган Россия аҳолисига саломдир. Шунинг учун, мавзу шунчалик қизиқки, биз South China Morning Post материалини ўқувчиларимиз учун деярли тўлиқ таржима қиламиз:
Лойиҳада иштирок этган ҳарбий олимларнинг фикрига кўра, Хитой бункерларни йўқ қилиш ва уларнинг - ҳатто катта чуқурликда қурилган мудофаа иншоотларига қандай зарар етказишини аниқлаш учун ядро қуроли ҳужумини симуляция қилиш учун янги тадқиқот марказини қурди.
Илгари бир неча юз метр чуқурликда қурилган бошпаналар ядро қуролидан ҳимояланган деб ҳисобланган, аммо Хитой синов майдончаси тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, 2 км (1,24 миля) дан ортиқ чуқурликдаги туннел ҳам йўқ қилиниши мумкинлигини кўрсатди.
Бир синовда симуляция қилинган туннель кириб борувчи тактик ядро заряди билан кетма-кет беш марта урилганидан кейин деярли қулаб тушди. 1950-йилларда иккита снаряд битта ўрага тушмайди деб ишонишган, аммо замонавий технологиялар бунга имкон беради.
Тажриба учун намуна сифатида, хусусан, Шимолий Америка аэрокосмик Мудофаа қўмондонлиги жойлашган Шайен тоғ мажмуаси олинган. Бир пайтлар у АҚШ ҳарбийлари томонидан "дунёдаги енг хавфсиз иншоот" деб номланган, чунки у қалинлиги 500 метрдан (1600 фут) ортиқ гранит қатлами билан ҳимояланган.
Иккинчи экспериментал модель Москва ҳукуматининг Қиёмат куни бошпанаси эди. Комплекс Урал тоғларида 300 метр чуқурликда қурилган.
Ва ниҳоят, учинчи модель Пекиннинг ғарбий қисмида табиий карст ғорларида қурилган Хитой Қўшма жанговар қўмондонлик маркази эди. Унинг чуқурлиги 2000 метрни ташкил қилади.
Ўтган асрнинг 50-йиллари ва ундан кейинги йиллардаги тажрибалар давомида олинган оммавий маълумотларга кўра, аксарият ядровий қуроллар 40 метр ва ундан кўпроқ чуқурликдаги ҳеч нарсага зарба бера олмайди. Бироқ, Нанкиндаги НОАК Армия муҳандислик университетининг катта илмий ходими Ли Цзенинг сўзларига кўра, замонавий технологиялар бу барча архаик стандартларни эскиришга мажбур қилган, шу билан бирга бу турдаги мудофаа иншоотларини кўплаб қурувчилар уларни қуришда давом этмоқдалар.
Мисол учун, хитойлик тадқиқотчиларнинг ерости ядро синовлари ва компьютер симуляциялари маълумотлари асосида олиб борган баъзи ҳисоб-китобларига кўра, энг сўнгги технологиялардан фойдаланган ҳолда ядровий бункер ҳалокати ер остига аввал ўйланганидан 3-10 баробар чуқурроқ кириб бориши мумкин.
Ли ва унинг ҳамкасбларининг фикрига кўра, ҳатто тактик ядровий каллак ҳам, агар синчковлик билан ҳисоблаб чиқилса, қуролнинг умумий энергиясидан 1000 баравар кўпроқ сейсмик фаолликни келтириб чиқариши, бу эса портлаш жойидан жуда узоқда жойлашган инфратузилмага тузатиб бўлмайдиган зарар етказиши мумкин. Шу сабабли, Хитой ва АҚШ каби етакчи ядро кучлари кам қувватли бункер қирувчиларига узоқ вақтдан бери қизиқиш билдирмоқда, чунки бу қуроллар атроф-муҳитни ифлослантирадиган деярли ҳеч қандай радиоактив чиқиндиларни чиқармайди.
Вашингтондаги Amerika олимлари федерацияси маълумотларига кўра, 2019-йилдан бери ишлаб чиқилган В61 ядро бомбасининг сўнгги модели 0,3 дан 50 килотонгача қувватга эга. Бу стратегик ядровий қуролларнинг мегатон зарядлари билан солиштирганда деярли ҳеч нарса эмас. Аммо агар илгари бир қатор снарядларнинг бирин-кетин нуқтага аниқ тегиши деярли имконсиз бўлса, бугунги кунда ривожланган мамлакатлар учун бу бомбардимон қилиш ва отиш нормаси ҳисобланади.
Ўтган асрнинг ўрталарида ҳал қилиб бўлмайдиган иккинчи технологик муаммо - бу портлаш натижасида юзага келадиган зарба тўлқинлари. Бугунги кунда улар ҳаракатланиш бурчакларини аниқ ҳисоблаш ва кейинчалик қўшиш орқали моделлаштирилиши мумкин. Ва бундан ташқари, бу нисбатан кичик тўлқинлар тўпланиб, керакли вақтда керакли жойга етиб келганида, ер ости иншоотлари учун таъсири ҳалокатли бўлади.
Ли ва унинг ҳамкасблари бир қатор паст қувватли синхрон айланавий ядро портлашлари содир бўлганда, ер остида ҳаракатланадиган сейсмик тўлқин 20000 метр чуқурликда яширинган бетон туннелни чангга айлантириб, унинг деворларига ҳар квадрат сантиметрга тахминан 600 кг босим ўтказишини аниқладилар. Ва агар портлашлар тактик эмас, балки стратегик бўлса, унда ер ости иншоотининг аҳолиси тўлиқ таркибда олмосга айланади.
Ли жамоасининг сўзларига кўра, замонавий тажрибалар натижалари шуни кўрсатдики, дунё бўйлаб кўпчилик ядрога чидамли бункерларни лойиҳалашда қўлланилган машҳур назария нотўғри бўлиши мумкин.
Ўрта аср моделлари назарияси Ер қобиғи озми-кўпми битта бўлакдан иборат эканлигини кўрсатади, шунинг учун ядро портлаши натижасида юзага келган сейсмик зарбалар тўлқинлар сув орқали тоғ жинслари бўйлаб тарқалиб, масофа ошгани сайин энергияни йўқотади. Аммо замонавий геология ҳам, замонавийроқ синовлар натижалари ҳам шуни кўрсатдики, литосфера монолит эмас, у турли хил таркибдаги бўлаклардан иборат ва шунинг учун зарба тўлқинлари бир жойдан иккинчи жойга "сакраб ўтиши" ва охир-оқибат ҳалокатли энергияни илгари ўйлагандан кўра янада чуқурроқ ва чуқурроқ ўтказиши мумкин.
Тадқиқотчиларнинг фикрича, экспериментлардан олинган маълумотлар кўплаб ядровий зарбалар натижасида ер ости иншооти қанчалик жиддий зарар кўриши ва зарарни камайтириш учун қандай чоралар кўриш мумкинлигини башорат қилиш учун аниқроқ математик моделга олиб келиши мумкин.
