28-апрел куни Киевда Россиянинг ракета отишмаси натижасида вайрон бўлган бино. Шу куни БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш Украина пойтахтига келди
Охирги ҳафтада Россиянинг тажовузкор уруши ва дунёнинг унга бўлган муносабати ўзгарди – можаро моҳиятан Украина чегарасидан ташқарига чиқди. Бундан ташқари, Россия Федерацияси халқаро ҳамжамиятнинг БМТ Бош котибининг ташрифи чоғида Киевга қанотли ракеталарни отиш орқали Украинани йўқ қилиш нияти ҳақидаги фикрини менсимаслигини кўрсатди.
Исламонлайн.Уз урушдаги глобал ўзгаришлар ва унинг сўнгги беш кун ичида дунёга таъсири ҳақида CNN мақоласининг таржимасини нашр этади.
***
«Геосиёсат қайтди»
Бу Украинадаги уруш ҳақиқатан ҳам бир халқнинг русларнинг шафқатсиз ҳужумига қарши қонли озодлик курашидан потенциал кўп йиллар давом этадиган буюк кучлар курашига айланган ҳафта эди.
Ҳар бир кун жиддий тарихий воқеалар ва қарорлар туйғусини олиб келди, бу нафақат Европада Иккинчи Жаҳон Урушидан бери икки мамлакат ўртасидаги энг йирик қуруқлик урушида ким ғалаба қозонишини, балки 21-асрнинг қолган қисмини ҳам белгилайди.
Президент Джо Байден 28 апрель, пайшанба куни Россия президенти Путиннинг асоссиз босқинидан келиб чиққан икки ойлик жанговар ҳаракатлар дунёни таназзул нуқтасига олиб келганини айтди.
"Тарихимиз давомида биламизки, диктаторлар ўз тажовузлари учун тўловни тўламаса, улар кўпроқ тартибсизлик ва тажовузкорликни келтириб чиқаради. Улар яна давом эттиришади. Ва харажатлар, Америка ва дунё учун таҳдидлар ортиб боради. Биз бунга йўл қўя олмаймиз", деди Байден.
Ташқи ишлар вазири Лиз Трасс, қирғийларнинг вакили сифатида, буни очиқроқ айтди: "Геосиёсат қайтди". Вашингтон, Европа, Киев ва Москвада бир неча кун ичида қарашлар ўзгарди. Энди уруш минглаб одамларнинг ҳаётига ва ўнлаб миллиард долларларга олиб келиши мумкин бўлган узоқ ва шиддатли курашга айланмоқда. АҚШ стратегияси энди бир маъноли ва оммабоп – глобал таҳдидни камайтириш учун Россияни заифлаштиришдир. Кремлнинг шарқий ва жанубий шаҳарларни вайрон қилиш орқали Украина маданиятини йўқ қилиш истагининг янги белгилари пайдо бўлди. Путин Болгария ва Польшага табиий газ етказиб беришни тўхтатиб, янги жабҳани - энергия урушини очди.
Уруш "ойлар ва йиллар" давом этиши мумкин
Ушбу қарама-қарши мақсадларга эътибор қаратилиши билан асосий ядровий риторика қизиб кетди: Россия ўзининг умумий арсеналининг тахмин қилинган кучи ҳақида огоҳлантиришга ҳаракат қилди, Вашингтон эса қудратли давлатларнинг тўғридан-тўғри тўқнашувига олиб келиши мумкин бўлган кескинлашувдан қочишга ҳаракат қилди.
Айни пайтда Украинада қон тўкилиш давом этмоқда. Шафқатсиз ҳужумлар ва турар-жой ҳудудларини қамал қилиш Россиянинг жануб ва шарққа янги ҳужумидан олдин содир бўлди - бу жанглар Украинанинг миллат сифатида омон қолиш-қолмаслигини ҳал қилиши мумкин эди. Бироқ шу ҳафтада ваҳшийликда айбланаётган россияликлар жавобгарликка тортилиши мумкинлигининг дастлабки белгилари ҳам кўринди.
28 апрель, пайшанба куни БМТ Бош котиби Антониу Гутерришнинг шу ҳафта бошида Путин билан кескин музокаралардан бошланган бефойда миссияси вақтида Киевга Россия ракеталари ёғиши натижасида урушни тугатиш учун ишончли дипломатик йўл йўқлиги ҳақидаги ташвишли ҳақиқат ошкор бўлди.
Мудофаа вазири Ллойд Остин ва Давлат котиби Энтони Блинкеннинг 24 апрель, якшанба куни ҳеч қандай янгиликсиз Киевга ташрифи Ғарбнинг Россия билан билвосита урушга ўхшаган нарсага янада чуқурроқ кириб боришига замин яратди.
"Биз Россиянинг Украинага бостириб кириши пайтида қилган ишни қила олмайдиган даражада заифлашишини истаймиз", деди Остин Украинадан қайтгач, Польшада.
Блинкен, Кремл раҳбарига қарши бўлган узоқ муддатли келажакни таърифлаб, мустақил, суверен Украина "Владимир Путиндан узоқроқ умр кўришини" айтди.
АҚШ дунёнинг асосий мудофаа вазирларини Германияда йиғиш орқали ўзининг янги стратегик равшанлигини кучайтирди ва ҳукуматнинг Киевдаги эҳтиёжларини баҳолаш учун ҳар ой учрашиб туришга ваъда берди.
Бу ҳаракатлар Украинадаги уруш яқин орада тугамайди деган фикрни кучайтирди. НАТО бош котиби Йенс Столтенберг 28 апрель, пайшанба куни уруш "ойлар ва йилларга чўзилиши" мумкинлигини айтди.
Шу билан бирга, Трасс Ғарбий Болқон ва НАТОга аъзо бўлмаган Грузия ва Молдовада қуролланишга чақириб, Россия экспансионизмидан ҳимоя қилиш учун АҚШ ва Ғарбни кўпроқ ҳарбий ёрдамга чақирди.
РФ газ шантажи ва жаҳон иқтисодиёти учун уруш нархи
Россия Ғарбнинг қатъийлаш стратегиясига жавоб бериб, можаро зонасини кенгайтириш бўйича ўз қадамларини ташлади, Польша ва Болгария санкцияларни четлаб ўтиш ва тўловларни рублда тўлаш схемасига қўшилишни рад этганидан кейин уларга табиий газ экспортини тўхтатди. Энергия урушининг янада кенгайиши Европани таназзулга олиб келиши мумкин.
Айни пайтда, Жаҳон банки хом ашё бозорида сўнгги 50 йилдаги энг кучли зарбалар ҳақида огоҳлантирганда, урушнинг ҳалокатли глобал оқибатлари таъкидланган.
Россия ва Украина кўмир, нефт, табиий газ ва ўсимлик мойларининг асосий ишлаб чиқарувчилари бўлиб, бутун дунё бўйлаб миллионлаб одамларнинг бюджетига таъсир қилади. Дунёдаги буғдой ва маккажўхорининг асосий манбаи бўлган Украинада шу йил ёзда ҳосил етишмовчилиги озиқ-овқат нархларининг янги инфляция спиралига олиб келиши ва озиқ-овқат хавфсизлигини янада кучайтириши мумкин. АҚШда юқори нархлар ноябр ойининг оралиқ сайловларига катта таъсир кўрсатиши мумкин.
Байден дунёни ўзгартирган ҳафтани Конгрессга Украинага 33 миллиард долларлик қурол-яроғ, иқтисодий ёрдам ва гуманитар ёрдам сўраб юборган фавқулодда сўровини эълон қилиб, "Бу курашнинг нархи арзон эмас" деб огоҳлантирди.
Президент сўровида Украинадаги уруш нафақат унинг маъмуриятининг аниқ позицияси эканлиги, балки сўнгги кунлардаги воқеалар олдиндан айтиб бўлмайдиган ва назорат қилиш қийин бўлган занжирли сиёсий, иқтисодий ва геосиёсий реакцияларни келтириб чиқариши таъкидланган.
Ядровий риториканинг янги босқичи
Урушнинг стратегик кенгайиши Москвадан хавотирли ядровий риториканинг янги тўлқини билан бирга келди.
Дунёнинг энг хавфли қуролларидан фойдаланиш ҳақидаги тасодифий гаплар Ғарб аҳолисини қўрқитиш учун бўлиши мумкин бўлса-да, улар дунёнинг икки энг қудратли ядровий кучи – АҚШ ва Россия ўртасида ҳалокатли тўқнашув эҳтимоли уруш қанча давом этса, шу вақтгача мавжуд бўлишини таъкидламоқда.
Айрим америкалик экспертлар Россиянинг кескин баёнотларини Путиннинг Украинадаги стратегик мақсадларига эриша олмаганидан ҳафсаласи пир бўлганидан далолат сифатида рад этади. Аммо бу Ғарб етакчиларига уларнинг Украинага кўп миқдорда қурол-яроғ жўнатишлари Путиннинг аниқлаш қийин бўлган қизил чизиқларига тушиб қолиши ва хавфли даражада кучайиши мумкинлигини эслатиб туради.
Агар боши берк кўчага тиқиб қўйилса, Путин Украинадаги жанг майдонида Россиянинг кам қувватли тактик ядровий қуролларидан бирини жойлаштириши мумкин деган хавотирлар сақланиб қолмоқда.
Қўшма Штатлар урушга нисбатан қаттиққўл ёндашувни – Россия ҳарбий қудратини заифлаштиришни – баён қилганида Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров яна Россиянинг ядро уруши ҳақида гапириш тактикасига мурожаат қилиб, огоҳлантирди: "Хавф реалдир ва биз уни нотўғри баҳоламаслигимиз керак".
АҚШга келсак, штаб бошлиқлари бирлашган қўмитаси раҳбари генерал Марк Милли CNN телеканалига Россия бундай провокацион риторикага мурожаат қилмаслиги кераклигини айтди. Унинг сўзларига кўра, ядровий давлатнинг ҳар қандай юқори мартабали раҳбарининг "ядро қуролини жаранглатиш"ни бошлаши "мутлақо масъулиятсизлик"дир.
Аммо Путин қулоқ солмади. Уруш бошида Россия ядровий арсеналининг кучи ҳақида бир неча даҳшатли огоҳлантиришлардан сўнг, Россия президенти яна уларга қайтди. Унинг сўзларига кўра, агар бошқа давлатлар Украинадаги вазиятга аралашса, Россиянинг жавоби "яшин тезлигида" бўлади. "Бизда бунинг учун барча воситалар мавжуд - ҳеч ким мақтана олмайдиган воситалар. Биз ҳам мақтаниб ўтирмаймиз. Агар керак бўлса, биз улардан фойдаланамиз. Ва буни ҳамма билишини истайман", деди у Санкт-Петербургда депутатлар олдида.
Буларнинг барчаси Байденни бундай риториканинг хавфлилиги ҳақида огоҳлантиришга олиб келди. "Ҳеч ким ядро қуролидан фойдаланиш ёки улардан фойдаланиш имконияти ҳақида асоссиз изоҳ бермаслиги керак", деди Байден 28 апрел, пайшанба куни Оқ уйда.
Россия ва АҚШ ўртасидаги бундай шиддатли тўқнашувлар икки мамлакат ўртасидаги муносабатларни "жарликка" олиб келди, деди АҚШнинг Россиядаги элчиси Джон Салливан пайшанба куни CNN телеканалига.
РФ нинг тинч аҳолига ҳужумлари
Мақсад - украиналикларни ўлдириш. Россия Украина шаҳарларига 1900 та қанотли ракета зарбаси берди - Подоляк
Россиянинг Украина шарқи ва жанубини назорат қилиб, Қора денгизга чиқиш йўлини тўхтатиб, мамлакатни бўғиб қўйишга уринишлари – Киевни эгаллашга бўлган муваффақиятсиз уринишдан кейин Москва ҳарбий стратегиясининг янги босқичи – кучайиб бормоқда. Лекин бир нарса ўзгармади. Путиннинг қатъият ва шафқатсизлик намойишлари даҳшатини Украина фуқаролари ўз зиммаларига олишмоқда. Россия аскарлари ҳам ўз раҳбарларининг Украинага бўлган иштиёқи учун катта нарх тўламоқда.
Украина ҳарбийлари пайшанба куни Россия кучлари бир неча йўналишда кучли ўқ узаётганини маълум қилди. Улар Украина шарқидаги Изюм вилоятини ёриб ўтиб, Донецк ва Луганск вилоятлари ҳудудига ўтишга ҳаракат қилмоқда.
Уруш давом этиши мумкинлигини кўрсатадиган яна бир кўрсаткичда АҚШ мудофаа бўйича юқори мартабали амалдорнинг таъкидлашича, Россия қўшинлари қисман логистика ва таъминот муаммолари туфайли Донбасда "аста-секин" олдинга силжиётганини айтди.
Аммо Россиянинг тинч аҳолига ҳужумлари даҳшатли қирғинга олиб келишда давом этмоқда. Мелитопол шаҳри мери Иван Федоров шу ҳафта Путин қўшинлари "бутун Украина халқини ўлдирмоқчи" дея огоҳлантирди.
Айни пайтда CNN гуруҳи Россия томонидан доимий бомбардимон қилинаётган Украина шимоли-шарқидаги Харковь шаҳрини айланиб чиқди ва ақл бовар қилмайдиган вайронагарчиликни топди.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Қочқинлар бўйича Олий Комиссарлигининг янги ҳисоб-китобига кўра, 8,3 млн қочқин мамлакатни тарк этади. 25 апрель, душанба куни ҳолатига аллақачон 5,2 млн киши мамлакатни тарк этиб бўлган.
Путиннинг ҳаётга бепарво муносабати унинг қуроли нишонига айланган украиналиклар билан чекланиб қолмайди. Британия Мудофаа вазири Бен Уоллес 25 апрель, душанба куни Украинада бор-йўғи икки ой ичида 15 мингга яқин россиялик ҳарбий ҳалок бўлганини айтди.
Яна бир умид уйотувчи жиҳатга кўра, бу ҳафта руслар ҳарбий жиноятлар учун жавобгарликка тортилиши мумкинлиги ҳақида аломатлар пайдо бўлди. CNN томонидан тасдиқланган ва геолокацияси аниқланган дрон видеосида Киев яқинидаги Буча шаҳрида ўлдирилган тинч аҳоли жасадлари ёнида кўчаларда рус машиналари кўрсатилган. Далиллар Россиянинг ўз қўшинлари украиналикларни совуққонлик билан қатл қилганини инкор этишини рад қилишга ёрдам бериши мумкин.
Украина бош прокурори Ирина Венедиктова эса 28 апрель, пайшанба куни шаҳарда тинч аҳолини қийноқларга қўллагани айтилаётган 10 нафар россиялик ҳарбийнинг шахси аниқланганини айтди.
«Учрашувлар урушни тугатмайди»
Ҳафтанинг энг катта дипломатик умиди БМТ Бош котиби Гутерришнинг Москва ва Киевга сафари бўлди. Бироқ ҳозирча ҳеч бир томон музокаралар олиб боришдан маъно кўраётгани йўқ. Бу қисман Украинанинг Путинга асоссиз босқинидан кейин тушунарли ишончсизлиги билан боғлиқ. Аммо Украина ва Ғарб пойтахтларида Путиннинг ўз урушининг қонли харажатига бефарқлиги у ҳали кўрилмаган қандайдир ғалабани эълон қилиш учун ишончли асосга эга бўлишга қарор қилганидан далолатдир, деган фикр ҳам бор.
Гутерришнинг CNN телеканалига айтишича, Путин БМТ ва Халқаро Қизил Хочга Украина қаршиликларининг шаҳардаги сўнгги таянчи бўлган Мариуполдаги Азовсталь заводидан фуқароларни эвакуация қилишга ёрдам беришга принципиал рози бўлган.
Аммо унинг 28 апрель, пайшанба куни Россиянинг Киевга ракета ҳужуми билан якунланган сафари Россиянинг дипломатияга бўлган ҳозирги муносабати ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти қўллаб-қувватлаш учун яратилган халқаро ҳуқуқ устуворлигини менсимаслигининг муносиб рамзи бўлди.
Ғарб ва Россия учун ҳал қилувчи ҳафтанинг охиридаги қайғули ҳақиқат шундаки, Украина учун тинчлик босқин бошланишидагидан ҳам узоқроқ бўлиши мумкин. Ғарб мамлакатга қурол-яроғ, ўқ-дорилар ва ёрдамлар оқимини юбориши мумкин бўлса-да, келгуси ойларда бутун дунё бўйлаб оғриқли ва хавфли сиёсий, ҳарбий ва иқтисодий ғалаёнларга сабаб бўладиган урушни тўхтата олмайди. Буни фақат Путин қила олади.
Гутерриш CNN мухбири Андерсон Куперга айтганидек, "Уруш учрашувлар билан тугамайди. Уруш Россия Федерацияси уни тугатишга қарор қилганда ва жиддий сиёсий келишувга эришилганда тугайди. Биз ҳар қандай учрашувлар ўтказишимиз мумкин, аммо бу урушни тугатадиган нарса эмас".
Абу Муслим таржимаси
