Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси АҚШнинг «Fox News»телеканалига берган, унинг қисмалари чоршанба куни эфирга узатилган интервьюсида қироллик нормаллашув йўлида "ривожланишга эришаётгани" ҳақида айтди. Ибн Салмон: "Биз кун сайин Исроил билан муносабатларни нормаллаштиришга яқинлашиб боряпмиз", деди. Президент Байден маъмурияти бу ютуқни қўллаб-қувватламоқда" (ВВС Араб хизмати, 21.09.2023).
Бундан ташқари, Саудия Арабистонига яҳудий таълим делегацияси ташриф буюрди. "Исроил ҳукумати ўз делегациясининг Саудия Арабистонида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти (ЮНЕСКО) Ар-Риёдда бўлиб ўтадиган йиғилишида иштирок этишидан мамнунлигини билдирди ва буни икки давлат ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш йўлидаги биринчи қадам, деб ҳисоблади" («France 24» 09/11/2023).
Савол шундаки, Саудия Арабистони яҳудийлар давлати билан хиёнаткорона нормаллаштириш шартномасини имзолашга яқинми?
Жавобни аниқлаштириш учун қуйидаги фактларни кўриб чиқайлик:
Биринчидан, кенг тарқалган хабарларга кўра, нормаллаштириш жараёнида Қўшма Штатлар, Саудия Арабистони ва яҳудийлар давлати қатнашяпти. Келинг, буни учта нуқтаи назардан кўриб чиқайлик:
Яҳудий давлати ҳар қандай мусулмон давлати билан муносабатларни нормаллаштириш Исроилнинг давлат сифатида мавжудлигини мустаҳкамлаш учун катта ютуқ деб ҳисоблайди. Шунинг учун яҳудий ҳукумати мусулмон давлатлари, айниқса араб давлатлари билан алоқа ўрнатиш учун барча имкониятларни топишга интилади.
Саудия Арабистони яҳудийларнинг ҳаракатлари бутун Фаластинни босиб олишга қаратилган эмас, деб ҳисоблайдиган минтақадаги давлатлардан бири. Эслатиб ўтамиз, Саудия Арабистони расмийлари Исроил билан узоқ вақтдан бери махфий алоқаларни сақлаб келган. Шунинг учун Саудия Арабистони яҳудий давлати билан муносабатларни нормаллаштиришга ҳеч қандай қарши эмас. Қолаверса, собиқ қирол Абдуллоҳ бин Абдулазиз ас-Сауд 2002 йилда хиёнаткор Араб тинчлик ташаббусининг ташаббускори бўлган, Саудия Арабистони шу кунгача бу ташаббусга содиқ бўлиб келмоқда.
Қўшма Штатларга келсак, Американинг барча маъмуриятлари "Исроил"ни мустаҳкамлаш ва уни минтақага интеграциялаш, унинг бегоналигини йўқотиш учун яҳудий давлати ва унинг араб қўшнилари ўртасида "тинчлик" га эришиш учун ўнлаб йиллар давомида ҳаракат қилди. Американинг иккала партияси – демократлар ҳам, республикачилар ҳам бу масалада ҳамфикр.
Иккинчидан, ҳар уч томон ҳам нормаллашувга ижобий муносабатда бўлишига қарамай, бу масалада сиёсий мушкулликлар мавжуд:
Нетаняху 2015 йилда Эрон ядровий келишувини очиқдан-очиқ танқид қилган: у АҚШ Конгрессида унга қарши чиқиб, ўша пайтдаги президент Обаманинг Эрон ядро дастури бўйича сиёсатига мухолиф бўлган. Бу яҳудий давлати ва АҚШ демократлар партияси ўртасидаги муносабатларнинг ёмонлашишига олиб келди. Аммо Трамп ва унинг республикачилар партияси 2017 йил бошида Вашингтонда ҳокимиятни қўлга киритгач, яҳудий давлати ва АҚШ маъмурияти ўртасидаги муносабатлар яна яхшиланди.
Қўшма Штатлар Қуддусни Исроилнинг пойтахти деб тан олди, Америка элчихонаси Қуддусга кўчирилди ва Америка маъмурияти яҳудий давлатининг Голан тепаликларидаги суверенитетини тан олди. 2021 йил бошида Байден бошчилигидаги демократлар ҳокимиятга қайтганида, Тел-Авив ва Вашингтон ўртасидаги муносабатлар яна ёмонлашди ва Байден маъмурияти яқин вақтгача Нетаняхуни Оқ уйда қабул қилишдан бош тортди.
Нетаняхунинг сайловолди ваъдалари орасида Саудия Арабистони билан муносабатларни нормаллаштириш ҳам бор эди ва яқинда Нетаняху ва бин Салмон ўртасида реал алоқалар борлиги маълум бўлди. 2023 йил 22 май, душанба куни яҳудийларнинг «The Jerusalem Post»газетаси Исроил Бош вазири Нетаняхунинг Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси билан сўнгги ҳафталарда икки марта телефон орқали гаплашгани ҳақида хабар берди... Ар-Риёд Исроилга Фаластин билан боғлиқ талаблар рўйхатини тақдим этди.
Бин Салмон бошчилигидаги Саудия Арабистонининг амалдаги ҳукумати Америкага энг итоаткор ҳукумат саналади, чунки Трамп маъмурияти ўз агенти Муҳаммад бин Найифни ҳокимиятдан бошқа агент Муҳаммад бин Салмон фойдасига олиб ташлади. Бу 2017 йилнинг ўрталарида, яъни Трамп бошчилигидаги республикачилар партияси Вашингтонда ҳокимият тепасига келганидан олти ой ўтгач содир бўлди. Шу боис, Муҳаммад бин Салмон ҳукумати АҚШга ниҳоятда итоаткор, лекин энг аввало, республикачилар ва Трамп атрофидагиларга содиқдир. Бин Салмон ҳукумати Трампдан яширин ёрдам олиб, Байдендан юз ўгирган. Байден маъмурияти ҳам шундай қилди: Байден Хашукджининг ўлдирилиши туфайли бин Салмон билан қўл бериб кўришмаслигини айтди.
Байден маъмурияти 2021 йилда Америка сиёсий ҳаётининг марказида қолаётган ва таҳдид қилишда давом этаётган жиддий сиёсий тафовут фонида лавозимга киришди. Икки қарама-қарши партия (демократлар ва республикачилар) ўзаро ички ва халқаро можаролар майдонига чиқдилар. Улар халқаро майдонда издош ва малайларни бўлиб, ички сиёсатда бир томон манфаати йўлида иккинчи тарафга қарши фойдаланишга киришдилар. Масалан, Саудия Арабистони 2022 йилги АҚШ Вакиллар палатасига сайловлар вақтида демократларга зарба бериш учун Россия билан бирга нефт ишлаб чиқаришни қисқартиргани айтилган эди. Шунингдек, Нетаняху ҳокимиятга қайтганидан кейин яҳудий жамияти томонидан АҚШ ва Эрон ўртасидаги ядровий келишувга нисбатан қаттиқ танқидлар. Бу ўзгаришлар республикачилар партияси ва ҳокимиятга қайтишни истаган Трамп атрофидагилар учун фойдалидир. Байден маъмурияти Нетаняху 2022 йил охирида ҳокимиятга қайтганидан сўнг Саудия ва яҳудийлар муносабатларининг нормаллашуви унинг назорати остида эмаслигини тушунди.
Учинчидан, Америка Саудия Арабистони билан муносабатларини қайта кўриб чиқди ва уни илиқликка қайтарди ва яҳудий давлати билан муносабатларини мустаҳкамлади, аммо куч нуқтаи-назаридан. Буларнинг барчаси Саудия Арабистони ва Исроил ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш устидан назоратни кучайтириш мақсадида қилинган.
2022 йилда бин Салмон ҳукумати Байден маъмуриятининг нефть қазиб олишни қисқартиришни бир ойга кечиктириш ҳақидаги илтимосини рад этганидан сўнг, Байден маъмурияти Трамп ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатларнинг чуқурлигини англади ва Саудия режимини танқид қилишни юмшата бошлади. Республикачилар президент Байденни масхара қилишди, у бин Салмон билан қўл бериб кўришмаслигини таъкидлади, лекин охир-оқибат муштини силкитди. Шунингдек, Байден бин Салмон билан шахсий учрашувдан бош тортди, бироқ у билан қирол Салмон бошчилигидаги Саудия Арабистони делегацияси таркибида учрашди. Республикачилар, шунингдек, Байден маъмуриятини мамлакатда ёқилғи нархининг ошишида айбламоқда.
АҚШ президентининг миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси Жейк Салливан Саудия Арабистонига ташриф буюриб, валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмон билан илиқ учрашув ўтказди, бу АҚШ ва Саудия Арабистони муносабатларида янги босқични бошлаб берди. Ушбу учрашувда Америка дипломатларининг Судандан эвакуация қилингани учун миннатдорчилик билдирилди. Шунингдек, Ямандаги воқеалар бўйича ва Саудия Арабистонига Америка сиёсатида кўпроқ роль бериш, уни глобал контекстда Ҳиндистон билан боғлаш борасида маслаҳатлашувлар бўлиб ўтди («France 24»).
Блинкеннинг Саудия Арабистонига ташрифи. АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен икки давлат – стратегик иттифоқчилар ўртасидаги мувофиқлаштириш ва стратегик шерикликни таъкидлади. Учрашувда сиёсатчилар Суриянинг Араб давлатлари лигасига қайтиши, Судан инқирози ва Исроил билан муносабатларни нормаллаштириш масаласини муҳокама қилди («France 24»).
Эрон-Саудия зиддиятларини юмшатиш. Бу ҳақида 04.01.2023 йилдаги "Саудия-Эрон битими" деган саволга берилган жавобда батафсил муҳокама қилинади. Саудия Арабистони бу келишув унинг ҳукмронлиги барқарорлиги учун муҳим эканлигини тан олади. АҚШ, шунингдек, агар Хитой Саудия Арабистони ва Эрон билан келишувларини кучайтирса, қўллаб-қувватлашини эълон қилди. Бундан ташқари, Қўшма Штатлар Жиддада мунтазам Судан армияси ва Судан тезкор кучлари ўртасидаги тинчлик музокараларида қатнашиб, Саудия Арабистонининг минтақавий мақомини оширди.
2023 йил 9 сентябрда Ҳиндистонда бўлиб ўтган G20 саммитида Саудия Арабистони асосий логистика нуқтаси ва Ҳиндистондан шарқий юк ташиш йўналишлари ва Европага ғарбий йўналишлар ўртасида воситачи сифатида ажралиб турди. Саудия Арабистони Ҳиндистонни Европа билан Саудия Арабистони ва яҳудий давлати орқали боғлайдиган "Байден иқтисодий йўлаги"нинг асосий элементига айланди. Шунингдек, Саудия Арабистони лойиҳага тахминан 100 миллиард доллар сармоя киритишга ҳам рози бўлди («Al Jazeera», 2023 йил 11 сентябрь). Буларнинг барчаси демократ бўлишига қарамай, Муҳаммад бин Салмоннинг Байден маъмурияти сиёсатидаги роли ортиб бораётганидан далолат беради, бин Салмон эса республикачилар билан алоқани узмайди!
Байден маъмурияти яҳудий давлати билан муносабатларни нормаллаштириш учун бин Салмон ҳукумати билан очиқ музокаралар олиб бормоқда. Байден тинчлик келишувига эришиш ва ундан республикачилар партияси ва Трампнинг ўз манфаатлари йўлида фойдаланишига тўсқинлик қилиб, АҚШ да бўлажак сайловларда фойдаланишга умид қилмоқда. Шу тариқа Байден маъмурияти эҳтимолий мағлубиятни яҳудий лоббисини ўзига тортадиган, уларни республикачилардан узоқлаштирадиган кучга айлантиришни режалаштирмоқда.
Байден маъмурияти Нетаняху ҳукуматини Саудия Арабистони билан тинчлик келишувига тайёрламоқда. Американинг яҳудийлар давлати бўйича элчиси Томас Найдснинг айтишича, Қўшма Штатлар Исроил ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш устида ишламоқда. Икки АҚШ расмийси АҚШнинг «Axios» веб-сайтига шундай деди: "Оқ уй президент Жо Байден ўзининг президентлик кампаниясини бошлашдан олдин яқин 6-7 ой ичида Ар-Риёд ва Тел-Авив ўртасида келишувга эришмоқчи" («Arabi Post», 2023 йил 23 май). Яҳудий оммавий ахборот воситалари, шунингдек, яҳудий давлати ташқи ишлар вазирининг "Исроил Саудия Арабистони билан тинчлик келишувига эришишга ҳар қачонгидан ҳам яқинроқ" деган сўзларидан иқтибос келтирган (BBC, 2023 йил 22 август).
Яҳудий бош вазири Байден маъмурияти нормаллаштириш масаласини диққат билан кузатишни бошлаганини тушунди, шунинг учун 2023 йил 17 августда Нетаняху Вашингтонга ўзининг энг ишончли одами, яҳудий давлати бўйича стратегик режалаштириш вазири Рон Дермер бошчилигидаги делегацияни юборди. Америка расмийлари билан учрашувда Саудия Арабистони билан муносабатларни нормаллаштириш масаласига эътибор қаратилди. "АҚШ делегациясини Оқ уйнинг миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси Жейк Салливан, АҚШ президентининг Яқин Шарқ бўйича биринчи маслаҳатчиси Бретт Макгерк ва энергетика хавфсизлиги бўйича катта маслаҳатчиси Амос Хокстин – Исроил ва Саудия Арабистони ўртасидаги муносабатларни нормаллаштиришга қаратилган дипломатик саъй-ҳаракатларни назорат қилувчи уч нафар АҚШ расмийси тақдим этди. ("BBC" 22.08.2023). Шундай қилиб, Нетаняху Байдендан Саудия Арабистони билан муносабатларни нормаллаштиришни сўраяпти, деб айтишимиз мумкин.
Ва ниҳоят, бин Салмоннинг баёноти. Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси 20 сентябрь, чоршанба куни унинг парчалари эфирга узатилган Американинг «Fox News» телеканалига берган интервьюсида қироллик нормаллашув йўлида "ривожланишга эришаётгани" ҳақида айтди. Ибн Салмон: "Биз ҳар куни Исроил билан муносабатларни нормаллаштиришга яқинлашиб боряпмиз", деди. Президент Байден маъмурияти бу ютуқни қўллаб-қувватлайди. Айтиш жоизки, Фаластин масаласи биз учун жуда муҳим: биз бу қисмни ҳал қилишимиз керак, айни дамда биз музокараларни давом эттирмоқдамиз. Умид қиламизки, бу фаластинликлар учун ҳаётни осонлаштиради ва Исроилнинг Яқин Шарққа интеграциялашувига олиб келади". Ўз навбатида, яҳудийларнинг таълим вазири Эли Коэн 21 сентябрь, пайшанба куни Исроил ва Саудия Арабистони ўртасида муносабатларни ўрнатиш бўйича Қўшма Штатлар воситачилигида тузилган рамка келишуви келаси йил бошигача тузилиши мумкинлигини айтди.
Тўртинчидан, буларнинг барчаси Саудия Арабистонининг амалдаги ҳукмдори Ибн Салмоннинг ўз фикрини билдиришга ҳаққи йўқлигидан далолат беради. У уни ҳокимиятга олиб келган республикачилар ва уларнинг рақиблари демократлар ўртасидаги қўғирчоқ. У икки Америка партияси манфаатларига хизмат қилади, лекин ўз халқи манфаатларига эмас. Мусулмонларнинг қўғирчоқ ҳукмдорлари ўз халқига хиёнат қилишдан, хўжайинларига хизмат қилишдан бошқа ҳеч нарсага қодир эаслар. Фаластин ва унинг атрофи муборак замин эканлигини унутдилар.
«Ўз бандасини кечаси Масжидул Ҳаромдан атрофини баракали қилганимиз Масжидул Ақсога мўъжизаларимизни кўрсатиш учун сайр қилдирган Зот покдир». (Исро, 1).
Мусулмон қўшинларининг вазифаси Фаластинни яҳудийларнинг жирканчлигидан озод қилишдир, уни нормаллаштириш ва бўйсундиришнинг олтин лаганига солиб тақдим этиш эмас! Нима бўлганда ҳам Фаластин озод бўлади ва Ислом соясида мусулмонлар қўшинлари қиличлари паноҳида бўлгани каби пок ва баракали қайтади. Яҳудийлар ва уларнинг шериклари мағлуб бўладилар, юраклари қўрқувга тўлади ва улар ҳатто тош остида ҳам паноҳ топа олмайдилар!
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мусулмонлар яҳудийларга қарши уруш қилмагунча Қиёмат қоим бўлмайди. Мусулмонлар уларни ўлдирадилар, ҳаттоки бир яҳудий тош ва дарахтнинг ортига беркина бошласа, ўша тош ёки дарахт: «Ҳой мусулмон! Эй Аллоҳнинг бандаси! Мана яҳудий, ортимда! Кел, уни ўлдир!» дейди.
Аллоҳнинг изни билан бу жуда тез содир бўлади:
«Бас, улар: «Бизни ким қайтарур?» дерлар. «Сизларни биринчи марта йўқдан бор қилган Зот», дегин. Сенга бошларини қимирлатурлар ва: «У қачон бўлур?» дерлар, «Шояд, яқинда бўлса», дегин.» (Исро, 51)
Яҳудийлар билан муносабатларни нормаллаштиришга интилган жиноятчилар хорлик ва азобли жазодан бошқа ҳеч нарса олмайдилар:
«Жиноят қилганларга қилган макрлари учун Аллоҳнинг ҳузурида албатта хорлик ва шиддатли азоб етажакдир»(Анъом, 124)
Абу Муслим тайёрлади
