Ҳамду сано Аллоҳга, Унга ҳамд айтамиз ва Ундан ёрдам ва мағфират сўраймиз. Биз Аллоҳдан ўзимизга ва ёмон ишларимиздан паноҳ сўраймиз. Аллоҳ кимни тўғри йўлга бошласа, уни ҳеч ким адаштира олмайди. Кимни У йўлдан оздирса, уни ҳеч ким тўғри йўлга бошлай олмайди. Биз гувоҳлик берамизки, Аллоҳдан бошқа ибодатга лойиқ ҳеч ким йўқ, ва гувоҳлик берамизки, Муҳаммад Унинг қули ва расулидир. Сўнгра:
"Мен ҳеч қачон маданиятли ва тарбияли инсонни учратмадимки, у оғриқ ва азоб билан синовдан ўтмаган бўлса. Мен ҳамиша бу гўзалликнинг ортида нима яширини кўришга қизиқар эдим: уларнинг кўпчилигида руҳлари азоблар билан тозаланганини топардим." — Шайх Али ат-Тантавий, Аллоҳ унга раҳм қилсин.
Бу сўзлар азоб, ички гўзаллик ва инсон маданияти ўртасидаги чуқур алоқани кўтариб чиқади. Муаллиф таъкидлайдики, унинг учратган маданиятли ва тарбияли инсонлари оғриқ ва азоблардан ўтган. Бу азоб шахсий ўсишнинг муҳим омилларидан бири бўлиши мумкинлигини кўрсатади.
Азоб инсонни ўзининг ичига қарашга, ўз қадриятлари, эътиқодлари ва хатти-ҳаракатларини қайта кўриб чиқишга мажбур қилади. Улар инсонни иллюзиялардан ҳоли қилади ва уни янада ҳиссий ва онгли қилишга мажбурлайди. Қийинчиликларни енгиб ўтиш жараёнида инсон раҳм-шафқат, сабр ва ҳикматни ўрганади. Бу уни чуқур маънода "тарбияли" ва "маданиятли" қилади.
Маданият ва тарбия ички иш натижаси сифатида юзага келади. Бу фақат ташқи одоблар ёки одатлар эмас, балки ички гармония, бошқаларга эҳтиром ва дунёдаги гўзалликни кўра олиш қобилиятидир. Бундай сифатлар кўпинча енгил ҳаётдан эмас, балки қийинчиликларни енгиб ўтишдан юзага келади. Азоб руҳни "тозалайди", уни худбинлик, такаббурлик ва юзакиликдан халос қилади. Бундан сўнг самимият, яхшилик ва ҳикмат учун жой қолади.
Гўзалликнинг ортига назар солиб, маданиятли инсоннинг ташқи гўзаллиги ва гармониясини кўриб, биз кўрамизки, бу гўзаллик кўпинча бошдан кечирилган синовлар натижасидир. Бу эса бизга шуни эслатиб турадики, руҳнинг ҳақиқий гўзаллиги ташқи кўриниш ёки ижтимоий мақомдан кўра кўпроқ нарса. У синовларни енгишдан, оғриқни куч ва ҳикматга айлантириш қобилиятидан туғилади.
"Уларнинг кўпчилигида руҳлари азоблар билан тозаланган," деган жумлада азобларнинг ўзига хос "олов" вазифасини бажариши қайд этилган. Бу олов руҳни кераксиз ва юзаки нарсалардан тозалайди. Азоб жараёнида инсон иллюзиялардан, эгоизмдан, такаббурликдан ва ҳақиқий маданиятли ҳамда тарбияли бўлишга халақит берадиган бошқа сифатлардан халос бўлиши мумкин. Диний ва маънавий анъаналарда азоблар кўпинча руҳий покланиш ва юқори қадриятларга яқинлашиш воситаси сифатида қаралади.
Бу насиҳат оғриқ ва қийинчиликлар нафақат синов, балки ўсиш учун имконият эканлигини эслатади. У азоблардан қўрқмасликка, балки уларда ўзингизнинг энг яхши версиянгизга айланиш потенциалини кўришга чақирмоқда. У шунингдек, бизга бошқаларга нисбатан янада ҳиссий ва чуқурроқ бўлишни ўргатади. Чунки маданиятли ва тарбияли инсоннинг ташқи гармонияси ва гўзаллик ортида кўпинча енгилмаслик ва оғриқ тарихлари яшириниши мумкин.
Бу насиҳатнинг моҳияти шундаки, ҳақиқий маданият ва тарбия фақат ташқи атрибутлар эмас, балки ички иш натижасидир. Азоблар руҳни тозалайди, инсонни янада чуқур, ҳикматли ва ҳиссий қилади. Бу бизга қийинчиликлар нафақат синов, балки шахс сифатида ривожланиш ва ўсиш учун имконият эканлигини эслатади.
Абу Муслим русчадан тайёрлади
