Эндиликда Туркия президенти Ражаб Тойиб Эрдўған айтганидек, агар МБҲ бу ҳақида илтимос қилса, унинг мамлакати Ливияга ўз ҳарбийларини жўнатиши мумкин. "Ливияда ҳарбийларни жойлаштириш масаласига келадиган бўлсак, Россиядан "ЧВК Вагнера" ўз одамларини юборди. Агар Ливия бизга худди шундай сўров жўнатадиган бўлса, биз ҳам у ерга ҳарбий хизматчиларимизни юборамиз, айниқса, ҳарбий хавфсизлик ҳақида битим имзоланганидан кейин", - деди у журналистларга.
"Вагнер" бежизга эслаб ўтилмади, албатта. Охирги пайтларда россиялик ҳарбий мутахассисларнинг қўллаб-қувватлаши туфайли яқинда рўй берган ҳарбий муваффақиятсизликлардан сўнг хароб бўлиш ёқасига келиб қолган хафтар фитначилар кучларининг ҳаракат самарадорлиги ўсди. Яъни Кремль Башар Асадни тўлиқ инқироздан қутқариб қолишнинг уддасидан чиқилган Сурия сценарийсини Ливияда ҳам такрорлаш ниятида.
Лекин, Ливиядаги вазиятни Суриядаги вазиятдан ажратиб турадиган кўплаб «лекин»лар бор.
Биринчидан, юқорида бир неча бор ёзганимиздек, Ливияда Каддафийни ағдарган инқилобчиларнинг катта устунлиги шундаки, улар халқаро миқёсда тан олинган ҳукуматни яратишга муваффақ бўлишган. Шунинг учун, агар Сурияда қўзғолончилар дунёнинг кўп жойларида "қонуний ҳокимият" деб қараладиган режимга қарши чиқса, Ливияда улар ўзлари шундай қонуний ҳокимиятдир.
Ўтган куни Доналд Трамп кутилмаганда бу ҳақда ўз твитларидан бирида Ҳафтарга зарба берди.
Унда у Ливия халқига қимматга тушишини билмаган ҳолда ўта хавфли ўйин ўйнаганликда айблади; у ўзи учун иттифоқчиларни танламаслигини ва бунинг учун мағлубияти билан тўлайдиганини айтди, аммо охирида у Ливияда аллақачон халқаро миқёсда тан олинган ҳукумат (БМҲ) борлигини ва унга бошқа ҳеч нарса керак эмаслигини эслатди.
Трампнинг бошқа кўплаб баёнотлари ва твитлари каби, буни ҳам «ўзи бу нима эди?» тоифасига киритиш мумкин. Ахир айнан АҚШ ўз вақтида Ҳафтар ва унинг иттифоқчиларини иттифоқчилари Хафтарни ўстириб, оёққа турғизган - Саудия Арабистони ва БАА уни фаол қўллаб-қувватлаган эмасми? Трамп Россия ўзининг (собиқ?) мижозига тобора кучайиб бораётган таъсиридан ғазабланганми? Буни истисно қилиб бўлмайди, шунингдек, америкаликлар одатдаги тарзда турли хил ўйинчиларни бир-бирига зид равишда жалб қилишади.
Ушбу ҳолатда биринчи навбатда Туркия ва Россия шундай ўйинчиларга айланади. БАА ва Саудия Арабистони ҳарбий жиҳатдан Туркия учун рақиб эмас – улар ўз қуролли кучлари «самарадорлиги»ни Яманда намойиш этдилар, энди эса Ливияда тахминан шундай воқеа такрорланди, фақат мижоз учун улар рақибни омма бўлиб босишлари мумкинлиги билан мураккаблашди. Россиялик ҳарбийлар жиддийроқ рақиб, лекин ушбу ҳолатда Туркия ва банк ҳаракат қилиши ва БМҲни мунтазам армия кўринишида «омма» билан таъминлаши мумкин.
Бунга БМҲнинг халқаро тан олиниши ва, шунингдек, Ҳафтарни Ливиянинг қонуний ҳукмдори сифатида тан олишга қарор қилмаган ва у билан ярим расмий равишда, Туркия Сурия мухолифати билан ҳамкорлик қилиш мумкин бўлган Россиядан жуда узоқроқ бўлишидан фарқли ўлароқ, Ливиянинг Туркияга яқинлиги сабаб бўлади.
Шуни қўшимча қилиш керакки, ушбу жуғрофий яқинлик туфайли Ливия Россия учун эмас, Туркия учун жуда муҳимдир. Россия учун, аниқроғи Путин ва унинг гуруҳи учун Ливия - бу яна бир саргузашт, шунингдек ёлланма хизматларнинг анъанавий бозори. Туркия учун Ливия ушбу ёзда биз ёзган янги минтақавий стратегиясида муҳим бўғин ҳисобланади.
Бошқа томондан, биз ўшанда Туркиянинг бу стратегиясига қаршилик ҳам жиддий бўлиши ҳақида ёзгандик. Дарвоқе, айнан у, ушбу қарама-қаршилик Владимир Путиннинг катта дўстига айланган, шу билан бир пайтда Туркияни НАТОдан чиқаришни таклиф қилган Франция президенти Эммануэл Макроннинг охирги пайтдаги ғалати хулқ-атворини изоҳлаши мумкин.
Россиядан фарқли ўлароқ, Франция Ливияга яқин жойлашган ва у ерда рўй бераётган воқеалар бевосита унинг ҳаётий манфаатларига дахл қилади, ҳеч бўлмаса қочоқлар муаммоси ва уларнинг Ўрта Ер денгизи орқали оқими туфайли. Бироқ уни Кремль билан яқинлаштирадиган жанговар дунёвийлик ва «сиёсий ислом»га қарши курашга берилганлик туфайли Франция Ливияда асосий эътиборни ўзини «исломчи»ларга қарши курашчи сифатида кўрсатган ҳамба БАА ва Саудия Арабистонидан ҳам, Франция ва Россиядан ҳам ёрдам олган авантюрист Хафтарга қаратди.
Бу ихванга қарши консорциум ўз режаларидан осонгина воз кечиши даргумон. Аммо, эҳтимол, Туркия ҳам жиддий ва бу қарама-қаршиликда кучли далилларга эга...
