У Нобел мукофотининг ҳакамлар ҳайъатида хизмат қилган ва шу қаторда Американинг нуфузли институти Крейг Вентер раисининг ўринбосари ҳисобланади. Машҳур швед вирусологи Эрлинг Норрби (Erling Norrby) билан телефон суҳбати бироз ноодатий тарзда бошланади. Саволни у берди: "Чехияда ишлар қандай?" Аммо у Чехия ҳукумати томонидан жорий қилинган чораларни баҳолаш мажбуриятини олмайди: бизда янги вирус ва унинг хатти-ҳаракати тўғрисида ҳимоя қилиш учун аниқ кўрсатма бериш учун етарли маълумотлар йўқ.
Respekt: Сизнингча, Чехияда ҳам чора-тадбирлар жуда юмшоқми ёки, аксинча, етарли даражада қаттиқ эмасми?
Эрлинг Норрбю: Вазият жуда қийин ва ҳар бир мамлакат ўзгача йўл тутмоқда. Норвегия ва Дания барча мактабларни ёпишди, лекин биз Швецияда бундай қилмадик. Эпидемия тарқалиш тезлигига қандай таъсир қилиш кераклиги ҳақидаги саволга жавоб бериш жуда қийин. Асосий нарса, Италияда бўлгани каби, кўп одамлар касал бўлиб қолишганда, унинг тезлашишига йўл қўймаслик. Шу сабабли, Норвегия, Дания ва мамлакатингиз ҳаддан ташқари қаттиқ чора кўрдилар. Биз юмшоқроқ ёндашувни афзал кўрамиз, аммо ҳукумат бунинг учун эшитадиганини эшитяпти. Ҳозирча нима тўгри эканлигини айтиш қийин. Ҳисоблашдаги қийинчиликлар ҳам, биз ушбу вирус ҳақида фақат кўп нарсаларни энди билиб олаётганимиз ҳам муҳим роль ўйнайди: унинг қанчалик юқиши, қанчалик яширин кечиши, қанча вақтга ва қанчалик юқумли бўлиши.
- Менимча, бу мамлакатларда тарқалган вируслар ўртасидаги генетик фарқлар бу ерда катта роль ўйнади. Вирус инсоният популяциясига кирди ва одамларнинг бундай муносабат билдириши мен учун кутилмоқда. Ёшлар бунга осонроқ тоқат қилишлари билан бир қаторда.
- Италиянинг ёши каттароқ бўлганлиги ва маҳаллий маъмурлар узоқ вақт давомида ишламаётганлиги, эпидемияга қарши чоралар кўрмаганлиги, бутун минтақаларни қамраб олмаганлиги ва ҳоказолар тўғрисида тушунтириш мавжуд. Ушбу фикрга қўшиласизми?
- Ҳа, бу иккала омил ҳам рол ўйнади. Италияда чора-тадбирлар ўз вақтида қабул қилинмади.
- Биринчидан, Буюк Британия кўплаб мамлакатлардан фарқ қиладиган стратегияни танлади. Улар пенсионерларни асрашни, аммо бошқа нарсаларда ҳаётни чекламаслик ва аксарият касаллик енгил шаклда давом этишига ишонишни хоҳлашди. Шу тариқа аҳоли тезда касаллик юқтириши ва иммунитетга эга бўлиши мумкин эди, шунда вирус тарқалишни тўхтатган бўларди. Сиз нима деб ўйлайсиз?
- Ҳақиқатан ҳам ёшлар касалликни осонликча енгишади. Аммо, такрор айтаман, биз кўп нарсаларни энди билиб оламиз. Улар қанча вақтгача юқумли бўлиб қолишадими? Аломатлари ҳали кўринмаган одамларчи? Барча мамлакатлар кўп одамлар дарҳол касал бўлмаслигини таъминлашга ҳаракат қилишади. Швецияда биз касалхоналаримиз бардош бера олиши учун касаллар сонини камайтиришга ва касалликнинг юқори чўққисини кечиктиришга ҳаракат қилмоқдамиз. Ҳар бир мамлакат ИВЛ (ўпкани сунъий вентиляция қилиш) аппаратлари қанча керак бўлишини синчковлик билан ҳисоблаши ва уни қандай қилиб етказиш мумкинлигини аниқлаши керак.
- Канцлер Ангела Меркелнинг таъкидлашича, Германияда фуқароларнинг 70 фоизгача бўлган қисми касаллик юқтириб олиши мумкин. Ушбу башорат қанчалик ҳақиқатга яқин?
- Мен шунга ўхшаш рақамларни кўрдим. Улар ҳақиқатан ҳам қўрқинчли. 70 ёки 75% бу жуда кўп. Аммо бизда ҳеч нарсага қатъий ишонч йўқ ва вирус қандай тарқалиши ҳақида кўпроқ маълумотга эга бўлишимиз керак. Оддий грипп билан таққослаш ўзини оқламайди, чунки аҳолининг бир қисми унга қарши иммунитетга эга, янги вирус пайдо бўлса, бундай бўлмайди. Бундан ташқари, ҳимоя қандай бўлиши ҳам муҳим. Биз тажриба ўтказмоқдамиз ва кўпчиликни юқтиришнинг олдини олиш усулларини қидирмоқдамиз. Биз чегараларни, мактабларни ёпамиз, одамлардан масофадан ишлашни сўраймиз. Аммо биз маълум бир мувозанатни - чекловларнинг тўғри ўлчамини топишга ҳаракат қилишимиз керак. Биз бу мувозанатни излашга ўрганмоқдамиз.
-Eтти йил олдин, бизнинг нашримизга берган интервьюда, сиз ҳалокатга олиб келувчи вируснинг пандемиясига ва «Андромеда штамми»нинг мавжудлигига ишонмаслигингиз ҳақида айтдингиз. Ҳозирги вирус, шубҳасиз, ёзувчи Майкл Крайтон ўйлаб топгандек ҳалокатли эмас, лекин у энг чуқур инқирозга сабаб бўлди. Сизни бу ажаблантирдими?
- Биз глобаллашган дунёда яшаяпмиз. Иккинчи Жаҳон урушидан кейин аҳоли кескин ўсди. Биз вирусли инфекцияларнинг инкубация даврида бутун дунё бўйлаб саёҳат қиламиз. Шу сабабли, шунга ўхшаш нарса содир бўлганлиги ажабланарли эмас. Айтганча, "Андромеда штамми" ҳақида айтганда, мен юқори патоген вирусни ривожланиш эҳтимоли йўқлигини айтдим.
- Нега?
- Бундай вирус ўзини кўпайиш ва тарқалиш қобилиятидан маҳрум қилади, чунки у ўз ташувчиларини жуда тез ўлдиради. «Энг ақлли» вируслар енгил касалликларга олиб келади. Ҳозирги вирус қайсидир маънода "айёр": у одамдан одамга осонликча юқади ва касалликнинг аксарият ҳолатлари жиддий эмас. Шунинг учун у бундай улкан муаммоларга олиб келди. Умуман олганда, бу муваффақиятли вирус, биз ҳақиқатан ҳам глобаллашган дунёда яшаётганимизни эслатади. Ва вирус бундан фойдаланди. У чегара каби сунъий иншоотларни босиб ўтди. Шунинг учун инқироздан чиқиш учун сайёравий миқёсда ҳамкорлик қилишимиз керак. Масалан, биз ҳимоя стратегиясини ишлаб чиқиши учун тўғри ва ҳалол маълумотни Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти билан баҳам кўришимиз керак. Инқироз яна бир қизиқ нарсани: электроника томонидан қандай ютуқларга эришилганини эслатди. Биз маълумотни олисдан олиш мумкин бўлган ахборот оламида яшаяпмиз. Кўпчилигимиз ушбу режимда ишлашимиз мумкин. Сўнгги 15 йил ичида бизда бундай имконият бор. Энди эса бу қанчалик муҳим эканлиги маълум бўлди. Бу пандемияга қарши курашишда ёрдам беради. Бу бизнинг иш услубимиз қанчалик ўзгарганлигини тасдиқлайди.
