Сешана куни Россия дунёда биринчи бўлиб коронавирусдан вакцина рўйхатдан ўтказди. Уни Владимир Путиннинг қизларидан бири ўзида синаб кўрди. Бу ҳақида унинг ўзи маълум қилди. Путиннинг қизи клиник тадқиқотлар тор доирадаги қатнашчилари қаторидан ўрин олганди.
Энди эса шифокорлар синовларнинг учинчи – кенгроқ гуруҳдаги босқичига ўтмоқда. Агар ҳаммаси жойида бўлса, вакцина оммавий фойдаланиш учун 2021 йил бошида тайёр бўлади. Дунёда бугунги кундаги энг асосий касалликка қарши Россия вакцинаси ҳақидаги барча маълумотлар тўплашга ҳаракат қилинди.
Россия вакцинаси ҳақида илк маълумотлар
Июл ойидаёқ Россияда вакцина ишлаб чиқиш якунлангани маълум бўлганди. Препарат академик Гамалея номидаги институт ва Россия Федерацияси мудофаа вазирлиги олимлари томонидан яратилган. Вакцина икки компонентли. Биринчи ва иккинчи инъекция учун қизил ва кўк қопқоқли иккита ампулага жойлаштирилади. Россия соғлиқни сақлаш вазирлиги маъмуриятнинг изоҳ беришича, икки карралик схемаси узоқ муддатли иммунитетни шакллантиришга имкон беради (тахминан 2 йил). Ушбу эмлаш ўнг елкада қўлланилади.
Эмлаш генетик муҳандислик усули билан ишлаб чиқилган ва инсон аденовирусига асосланган. Бироқ, у илгари тахмин қилинганидек, COVID-19 вирусининг таркибий қисмларини ўз ичига олмайди. Россия соғлиқни сақлаш вазири Михаил Мурашконинг сўзларига кўра, вакцина Москвадаги «Гамалея» маркази ва «Биннофарм» компанияси томонидан ишлаб чиқарилади.
Вакцинани яратиш учун қанча маблағ ажратилгани хабар қилинмаяпти, аммо мутахассислар бу ишни миллиардлаб рублда баҳолашмоқда. Бу Россиянинг коронавирусдан ягона вакцинаси эмас, у ерда бошқалар ҳамон синовдан ўтказилмоқда. Соғлиқни сақлаш вазирлиги эса аввалроқ Россияда камида уч-тўртта вакцина мавжуд бўлишини билдирган.
Синовлар қандай амалга оширилди
Эмлашлар кўнгиллиларнинг икки кичик гуруҳида синовдан ўтказилди. Улардан бирида сурункали касалликлар ва юрак етишмовчилиги бўлган одамлар бор эди. Иккинчисида (у 38 кишидан иборат эди) оддий фуқаролар тўпланганди.
Аввалроқ биз экспериментал вакциналаш қандай кечганини батафсил баён этган эдик. Аввалига одамлар 2 ҳафта давомида Москва яқинидаги санаторийда изоляция қилинди. Кейин яна 28 кун - Москвадаги Сеченов институти шифохонасида.
Эмлаш бустер тизими ёрдамида икки марталик қабул қилиш асосида амалга оширилди — биринчи эмлаш таъсирини ошириш мақсадида. Ён таъсирлар орасида шифокорлар инъекция қилинган жойда қаттиқлик, иситма, томоқ қичиши, бўғимлардаги оғриқ ва қорин оғриғини қайд этишан. Аломатлар иккинчи кунга камайди ва 20 кундан кейин йўқолди. Шифокорлар "ён таъсир" кутилган эди, деб қўшиб қўйди.
Шундай қилиб, синовларда иштирок этган Анна Гуткинанинг сўзларига кўра, дастлабки икки кун ичида унинг ҳарорати 38 га чиқди ва титроқ ҳолати кузатилди. Бу аломатлар парацетамол билан бартараф етилди. Шу билан бирга, аёлда ҳид билишнинг йўқолиши кузатилмади. Гуткина кўнгиллиларга синовда иштирок этганлик учун 100 минг рублдан тўланиши кераклигини айтди.
Путиннинг қизи учун эмлаш
Афтидан, кўнгиллилар орасида Россия президентининг қизларидан бири ҳам бўлган. «Қизларимдан бири ҳам худди шундай эмланди. Шу маънода у тажрибада иштирок этди. Биринчи эмлашдан сўнг, унинг ҳарорати 38 эди, эртаси куни -37 дан бир оз ошди ва бўлди», - маълум қилди сешанба куни Владимир Путин ҳукумат мажлисида.
Гамалея маркази директори Александр Гинзбург Президентнинг қизи эмланганини эшитмагани ва бу қандай содир бўлганини аниқ билмаслигини айтди. "Назаримда, кўнгиллилардан бири бўлган, ҳеч кимнинг паспортига қарамадим. Барча кўнгиллиларни юзидан танимайман, бу менинг ишим эмас", - дея журналистларга изоҳ берди у.
Путиннинг қизларидан бирининг оддий одамлар орасида бўлгани расмийлар вакцина хавфсизлигини намойиш қилмоқчи эканини кўрсатади.
Шубҳалар ва синовларнинг учинчи босқичи
АҚШ ва Европада Россиянинг жадал суръатда эришган муваффақиятлари эҳтиёткорлик билан кутиб олинди. Танқидчилар эмлаш пойгаси ғалаба қозониш учун ҳаракат, клиник синовлар бузилиши билан ўтказилган бўлиши мумкин, чунки эмлаш синовлар одатий жадвали батафсил тадқиқот бир неча йил талаб қилади, деб ҳисоблайди. Буни текширишнинг иложи йўқ, чунки Россия вакцинани синаб кўриш бўйича маълумотларни очиқ эълон қилмаган.
Қўшма Штатлардаги юқумли касалликлар бўйича етакчи мутахассис доктор Энтони Фаучи яқинда бўлиб ўтган Конгресс тингловида Россия ва Хитойда эмлаш тестлари тўғри ўтказилганига шубҳа қилганини айтди, чунки улар жуда тез якунланди.
Исроиллик иммунолог профессор Яков Беркун вакцинани кенг жорий етишдан олдин минглаб одамларни ўз ичига олган синовларнинг учинчи босқичини якунлаш кераклигини айтди.
Bayer, AstraZeneca, Novartis каби йирик фармацевтика компанияларини ўз ичига олган клиник тадқиқотлар ташкилотлари уюшмаси (АОКИ) соғлиқни сақлаш вазирлиги раҳбари Мурашкога мактуб йўллади. Унда айтилишича, синовларда юздан кам одам иштирок этган, ваҳоланки, синовларнинг учинчи босқичида одатда бир неча минг киши қатнашади. Шу билан бирга, синовларнинг учинчи босқичида, вакцинанинг самарадорлиги ҳақидагина эмас, балки иммунитет заифлашган одамлар учун хавфсизлиги, қўшимча касалликлар ва бошқалар ҳақида маълумот йиғилади.
"Ишлаб чиқувчилар, биринчи навбатда, COVID-19 бўйича хавф гуруҳига мансуб пенсионерларни эмлаш ниятида эканлигини маълум қилди. Ваҳоланки, бугунги кунга қадар бу вакцинанинг кўпинча бир қатор касалликларга эга ва кўпинча иммунитети заифлашган қариялар учун хавфсизлиги ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқ", дейилади мактубда.
Шу билан бирга, Россия Федерацияси бу айбловларни рад этиб, шу йўл билан хорижий фармацевтика компаниялари Россия вакцинасини обрўсизлантиришга ҳаракат қилмоқда, деб ҳисоблайди. Соғлиқни сақлаш вазирлиги раҳбари Михаил Мурашко Путин билан бугунги учрашувда вакцина юқори самарали ва хавфсиз эканлигини исботлаганини айтди. "Натижаларга кўра, эмлаш юқори самарадорлик ва хавфсизликни кўрсатди. Барча кўнгиллилар COVID-19 га антитаналарнинг юқори титрларини ишлаб чиқишди, уларнинг ҳеч бирида иммунизациянинг жиддий асоратлари бўлмаган", - дейди Мурашко.
Баъзи мутахассислар фикрига кўра, рўйхатга олишдан олдин тугалланган бўлиши керак бўлган синовнинг учинчи ва якуний босқичи, август ойида бошланади. Бу тахминан беш ой давом этади. Бу босқич икки минг бемор иштирокини талаб қилади. Бошқача қилиб айтганда, эмлаш тор доирадаги одамларда синаб кўрилди ва энди кенгроқ кўламдаги синовларга ўтишмоқда.
Энди вакцинани риск гуруҳидаги Россия Федерацияси фуқаролари - соғлиқни сақлаш ходимлари ва ўқитувчилар оладилар. Улар август ойининг охири ва сентябр ойининг бошларида эмлана бошлайди. Шунингдек, ушбу босқичда Россия вакцинани халқаро синов учун - Туркия, БАА ва Африка мамлакатларига ўтказишга тайёр.
«Биннофарм» фармацевтика заводи оммавий ишлаб чиқаришни йўлга қўйишни режалаштираётган АФК «Система» препаратнинг биринчи партиялари аллақачон Россия ҳудудларига жўнатишга тайёрлигини билдирди. Вакцина ишлаб чиқаришнинг портфели инвестори саналган Россия тўғридан-тўғри инвестиция фонди (РФПИ), йил охиригача у 30 миллиондан ортиқ, бутун дунё бўйлаб 200 миллиондан ортиқ доза чиқарилишини маълум килди.
Худди шу пайтни ўзида, бу йил Россияда эмлаш болалар учун қўлланмаслиги маълум килинди, чунки қонун томонидан дори биринчи катталар тести тўлиқ цикли ўтиши керак. Фақат шундан кейин болаларни эмлашга рухсат берилади. Вакцина 2021 йилнинг 1 январидан эркин сотувга чиқарилиши керак.
Яна қайси мамлакатлар COVID-19 дан вакцина тайёрлаяпти
Дунё бўйича 150 га яқин мамлакат коронавирусдан вакцина ишлаб чиқиш билан шуғулланяпти. Россиядан ташқари якуний босқичга яқин турган яна бир неча мамлакатни айтиб ўтиш мумкин. Бу эксперимент вакциналар Британиянинг AstraZeneca фармконцерни, Германиянинг CureVac биофармацевтика компанияси ва Майнц шаҳридан яна бир немис фирмасидир.
Етакчилар қаторига АҚШнинг Moderna биотехнология компанияси ва Хитойнниг бир нечта формкомпанияларини киритиш мумкин.
Италияда вакцина Takis компанияси томонидан синалмоқда (ҳозирча фақат жониворларда).
Японияда AnGes Inc. компанияси кўнгиллиларда клиник тадқиқотларга киришган.
Вакцинанинг 2021 йил охирига оммавий чиқарилиши кутиляпти.
