"Саиидун" Исо Масиҳ (алайҳиссалом) туғилиши муносабати билан иккита инжилчи томонидан жуда ғайриоддий иккита ҳолат тасвирланган. Инжилчи Матто бизга юлдуз бошчилигидаги сеҳргарларнинг Форсдан Байтлаҳмдаги охургача бўлган ҳайратланарли зиёрати ҳақида ҳикоя қолдирди, у ерда янги туғилган Исо бўлган, улар унга "сажда қилишган" ва совға сифатида олтин, мирра ва тутатқи олиб келишган. Бу тўқима ҳикоя эди. Черков "Худо томонидан илҳомлантирилган" ва Байтлаҳмнинг чақалоғи Худо, қурбонликка аталган Қўзи ва Шоҳ эканлигини билган, шунинг учун улар унга худо сифатида тутатқи, қурбонлик сифатида дафн қилиш учун мирра ва унинг шоҳ хазинаси учун олтин олиб келишган Каспар бошчилигидаги сеҳргарларнинг исмларини сақлаб қолган! Зардуштий сеҳргарлари ёки халдей мунажжимлари юлдузларни башорат қилиш ва йўналтириш орқали бу масофани Қуддусгача босиб ўтишди ва у ерда юлдузни йўқотишди; яҳудий қироллик монархи Ирод ва Қуддус аҳолиси янги шоҳнинг туғилиши ҳақидаги хабарни эшитиб, титраб-қақшаб кетишди; Михо китобидаги фақат битта ноаниқ эпизод (5:2) Рождество байрами бўлиб ўтган жой муаммосини ҳал қилиши мумкин эди; ва ниҳоят, мунажжимлар тушида Худо томонидан Ироднинг олдига қайтмаслик ҳақида огоҳлантирилганлиги - аслида буларнинг барчаси фақат хурофий онг ишона оладиган мисли кўрилмаган "мўъжизалар" эди!
Шоҳнинг зиёрат аъёнлари Қуддусдан атиги бир неча мил нарида жойлашган Байтлаҳмга боради, эски етакчи юлдуз яна пайдо бўлиб, чақалоқ туғилган жойда тўхтагунча уларни бошқариб боради. Чақалоқ ҳали охурда ётганида Форсдан Байтлаҳмгача бўлган ҳайратланарли тезликда узоқ йўл қилингани (Луқо 2:4-7) мўъжизанинг муҳимлигини кўрсатади.
Масиҳнинг туғилиши билан боғлиқ яна бир мўъжиза – Инжилда тасвирланган воқеа, Ирод саройида ва Қуддуснинг ўқимишли зодагонлари орасида бу воқеалардан кейин ҳеч ким муқаддас оиланинг манзилини билмас эди! Давлат органлари қаерда эди? Ўша пайтдаги полиция қаерда эди? Бундан ташқари, сирли жоҳиллик Иродни Байтлаҳм ва унинг атрофида юзлаб чақалоқларни қирғин қилишга олиб келди! Қандай қилиб яҳудий ва рим йилномаларида бу ҳақида айтилмайди - ахир, Ирод Рим прокурорининг санкциясисиз қатл эта олмасди-ку?! Наҳотки ўлдирилган тўнғич ўғилларнинг оталари бош кўтармади, жинни шоҳнинг қилмишига тинчгина рози бўлишди? Ҳеч ким Римга қарши қўзғолон кўтармаган бўлиши мумкинми – ахир бу қанчалик арзийдиган сабаб!
Ниҳоят, бу ажойиб воқеада ишора қилинган охирги, лекин муҳимлик даражаси паст бўлмаган мўъжиза Еремиёнинг бошқа бир башорати амалга ошишидир (31:15), бу ерда Роҳила Рамада (лекин Байтлаҳмда эмас!) Ефрайим ўғилларининг қирғин қилингани учун йиғлаётган ва бўзлаётган ҳолати тасвирланган, ваҳоланки бу Роҳиланинг авлодлари Оссурияга кўчиб келганда, бундан етти юз йиллар олдин содир бўлганди, гарчи унинг ўзи эри, Ёқуб Мисрга келишидан олдин вафот этган бўлса хам!
Инжилчи Матто шоҳ Каспар ва унинг мунажжимлари Байтлаҳмдаги охурга зиёрат қилганларидан кейин қандай таассурот қилганлари ҳақида бизга хабар бермайди. Улар Марямнинг ўғли шоҳ эканлигига ишончлари комилми ёки йўқми? Агар улар Исонинг шоҳ эканлигига ишонч ҳосил қилган бўлсалар, унда нега Форс 7-асрда исломни қабул қилгунига қадар насронийликни қувғин қилди? Балки ҳақиқат шундаки, Назаретлик Исо ҳақидаги биринчи маълумотни форслар ўзларининг сеҳргарларидан эмас, балки Фаластинга борган халифа Умарнинг аскарларидан олгандир?
Мен шарқдаги айрим сеҳргарлар чақалоқ Исонинг охурига ташриф буюриши мумкин бўлган ҳақиқат билан баҳслашмоқчи эмасман, балки шунчаки черковнинг очкўзлигини ёки Исо Масиҳнинг ҳаётидаги оддий воқеаларни бўрттириб кўрсатмоқчи ва уларга баъзи ғайритабиий хусусиятлар алоқадор қилмоқчи бўлганлигини кўрсатишни хоҳлардим.
Инжилчи Луқо (2:1-20) томонидан бошқа, худди шундай ҳайратланарли воқеа (бизнинг ҳозирги фикримизга нисбатан) ҳақида хабар берилган. Байтлаҳм яқинидаги далада қўйларини ўтлатаётган баъзи чўпонлар, Исо охурда туғилган кечада, фаришта "Худованднинг Нажоткори" туғилганини эълон қилганини эшитди ва осмонда фаришталар лашкари пайдо бўлиб, қуйидаги мадҳия куйлаётганини кўрган:
«Фалак тоқидаги Худога шарафлар бўлсин, Худодан марҳамат топган ердаги бандаларга тинчлик (Ислом) келсин!» (Луқо, 2:14).
«Gloria in excelsis Deo» номи билан танилган ва мавжуд католик ва православ черковларининг аксариятида ҳар бир ибодат маросимида мажбурий бўлган фаришталарнинг ушбу асосий мадҳияси, афсуски, юнонча матндан нотўғри таржимадир, уни ишончли ва аниқ деб ҳисоблаш мумкин эмас. Унда фаришталар куйлаган ва яҳудий чўпонлар тушунадиган тилдаги асл сўзлар мавжуд эмас. — Осмон жангчилари ўзларининг шодон қўшиқларини чўпонлар тилида куйлагани ва бу тил юнон тили эмас, балки халқнинг яҳудий тили, тўғрироғи, оромий тили бўлганлиги аниқ, менимча.
Муқаддас китобларда кўрсатилган Аллоҳнинг, фаришталар, осмон, пайғамбарлар ва бошқаларнинг барча исмлари бизга семит тилларида (иброний, оромий ва араб) ваҳий қилинган; Байтлаҳм чеккасида саводсиз яҳудий чўпонларга самовий лашкарлар юнон тилида куйлашди, деб тахмин қилиш, Курдистон тоғлари осмонида фаришталар қўшинини япон тилида шунга ўхшаш мадҳияни айрим курд чўпонларига тил ўрганишга имкон бериш ёки уларни гаранг қилиб қўйиш учун шунчаки куйлашни тасаввур қилиш кабидир.
Байтлаҳмдаги оддий чўпонларга фаришта зоҳир бўлиши, ўша кечада улуғ пайғамбар туғилгани ҳақида эълон қилиниши, фаришта қўшиғини такаббур руҳоний ва уламолар эмас, фақат чўпонлар эшитиши Исроил халқи тарихида учрайдиган саноқсиз мўжизалардан биридир. Ҳикояда қарама-қарши ва шубҳали бўлиши мумкин бўлган ҳеч нарса йўқ. Фаришта пайғамбарга ёки Худонинг муқаддас бандасига кўриниши ва буни сезмайдиган бошқа одамлар олдида унга Аллоҳнинг хабарини етказиши мумкин. Яхши чўпонлар яхши юрак ва яхши имонга эга, шунинг учун улар илоҳий марҳаматга лойиқдирлар.
Диний нуқтаи назардан, Луқо тасвирлаган ажойиб воқеада ҳақиқатга тўғри келмайдиган ёки ақл бовар қилмайдиган нарса йўқ. Ушбу ҳикоя муаллифи ўз фикрларини ифодалашда иноятни кўрсатади, у ўз баёнотларида эҳтиёткор ва ўзининг Инжили давомида жуда яхши юнонча услубдан фойдаланади. У ўз китобини барча ҳаворийлар вафотидан кейин анча вақт ўтгач ёзганлиги ва Исо ҳақидаги кўплаб мактубларни диққат билан ўрганганини ҳисобга олсак, у сеҳргарлар афсонаси билан таниш бўлган, лекин китобига киритишдан ўзини тийган бўлиши мумкин.
Учинчи Инжил улардан бошланадиган биринчи тўрт оятда айтилишича, "Каломнинг шоҳидлари ва хизматкорлари" деб аталадиган ҳаворийларнинг ўзлари ҳеч қачон Раббий (Господин) ва унинг таълимотлари ҳақида ҳеч нарса ёзмаганлар, лекин фақат юзага келган анъаналарга кўра, ҳамма нарсани ўз издошларига ёки ворисларига оғзаки равишда етказган. Шунингдек, Авлиё Луқо ушбу Инжилни тузиш учун мурожаат қилган манбалар уларни ҳаворийлардан эшитган одамлар ва ушбу воқеалар гувоҳи бўлган ва таълимотни воизлик қилган бошқа шахслар томонидан тузилган турли хил "ривоятлар" бўлганлиги, муаллиф уларни жуда эҳтиёткорлик билан текшириб кўргани ва фақат ўзи тўғри ва ишончли деб ҳисоблаган нарсаларни танлагани аниқланди. Бундан ташқари, унинг кириш қисмида жуда осон кузатиладиган Авлиё Луқонинг эътирофидан, у тўғридан-тўғри ваҳий деб даъво қилмаслиги ва унинг китобига илоҳий илҳомланган белгини қўшмаслиги аниқ бўлади. Шунингдек, Луқо ўз ҳикоясини ёзаётган пайтда биринчи ва тўртинчи Инжилда ёзилмаган ёки уларни кўрмаган деб ишонч билан тахмин қилиш мумкин; акс ҳолда у икки ҳаворий Матто ва Юҳанно томонидан ёзилган Инжилларга қарши чиққан ёки уларни қарама-қарши қўйган ҳолда таваккал қилган бўларди.
Батафсил баён қилиниши мумкин бўлган бу қисқача изоҳлар ҳар бир холис ўқувчини "тўртта Инжил" деб аталадиган нарса илоҳий илҳомлантирилган деб даъво қиладиган ҳар қандай битиклар учун зарур бўлган хусусиятларга эга эмаслигига ишонтириши керак.
Черковларнинг таъкидлашича, Павелга миссионерлик саёҳатларида ҳамроҳ бўлган ва у билан Римда ҳибсга олинган юнон шифокори Луқо учинчи Инжилнинг муаллифи ҳисобланади (Колос. 4:14) (2 Тим. 4:11; Фил. 24 ва бошқалар).
Аммо бу ҳолатда асосий нарса Инжилнинг муаллифлиги масаласи эмас, балки ушбу битикнинг мазмунидир. Луқо муқаддас устози Исонинг баъзи масаллари ва таълимотларини ёзиб олган. Бу меҳрибон самариялик (10:25-37); ҳаддан ташқари бой одам (12:15-21); ўзига бино қўйган фарисей ва ўлпончи (13:9-18); ибодатда тиришқоқлик (11:1-13); йўқолган қўй, йўқолган дирҳам ва адашган ўғил (15); бой ва Лазарь (16:19-31); камбағал бева аёлнинг чақа тангаси (21); ёвуз узумчилар (20:9-16); адолатсиз ҳакам (18:1-8); Заккайнинг нажоти (19:1-10) ва бошқалар ҳақидаги рамзли ҳикоялардир. Бироқ, учинчи Инжилнинг мазмунидаги енг муҳим нарса ҳали ҳам фаришталарнинг мадҳияси бўлиб, бизнинг фикримиз унга қаратилади.
Мадҳия, Янги Аҳднинг бутун мазмуни каби, бизгача у айтилган тилда етиб бормаган, фақат юнонча таржимада келган; инжилчимиз эшитганларини қайси манбадан кўчирган, таржима қилган ёки оддийгина айтиб берганини фақат Худо билади.
Наҳотки, Исо ёки унинг ҳаворийларида у нозил қилинган тилда ҳақиқий ёки асл Инжил бўлмаган бўлса? Агар шундай ҳақиқий Инжил бўлган бўлса, унга нима бўлган? Ким уни йўқотган? У йўқ қилинганми? Ким томонидан ва қачон? У юнон ёки бошқа чет тилига таржима қилинганми?
Нима учун черков ҳақиқий Инжил матнини ёки унинг таржимасини сақлаб қўймаган?
Агар бу саволларга жавоб топилмаса, биз ўзимизга шунга ўхшаш бошқа саволларни беришимизга имкон берамиз, яъни: нега бу яҳудий ҳаворийлари ва инжилчилар ўз тилларида эмас, балки юнон тилида ёзишган? Балиқчи Шимон Кифа (Симон Петр), Юҳанно (Иоанн), Ёқуб (Иаков) ва солиқчи Матто (Матфей) бир қатор "муқаддас китоблар" ёзиш учун юнон тилини қаердан ўрганган? Агар сиз "Муқаддас Руҳ уларга ўргатган" десангиз, ўзингизни кулгига қолдирасиз. Муқаддас Руҳ грамматика ва тиллар ўқитувчиси эмас. "Муқаддас Руҳ" Назаретдаги исроилликка иброний тилида ваҳий бериши, сўнгра бу ваҳий ҳақидаги ёзувни йўқ қилиши ва ниҳоят, бир нечта яҳудийни юнон тилига ўргатиш уларнинг ҳар бири бир хил ваҳийнинг ўз қисмини чет тилида ўз услубида ёзишни уқтириш нима учун зарур бўлганлиги ҳақидаги сабаб ёки соғлом фикрни топиш учун яна бир ваҳий керакдир.
Агар биз Инжил ва мактублар юнон тилини биладиган Ўрта ер денгизи диаспораси яҳудийлари учун ёзилганидан келиб чиқадиган бўлсак, келинг, аниқлик киритамиз: яҳудийлар бу "Янги Аҳд" дан ўзлари учун қандай фойда олишган, агар ўзи умуман фойда бўлган бўлса? Агар биз Қуддус янги диннинг маркази бўлгани, "Раббийнинг укаси" Ёқуб эса (Гал. 1:19). Қуддус черкови бошлиғи бўлган ва у ерда яшаганини билсак, нега Фаластин яҳудийлари учун уларнинг она тилида нусха кўчирилмаган (Деян. 15; Гал. 2: 11-15)?
Ҳатто Исо Масиҳнинг тилидаги масал, башорат ёки бирон бир матнни топиш учун кўп куч талаб этилади. Муқаддас Инжилнинг асл оромийча версиясида қайтариб бўлмайдиган тарзда йўқолганлиги учун жиноий жавобгарликни айнан Никеа собори ўз зиммасига олади.
Аллоҳ таолонинг хабари асл нусхасини сақлаб қолиш зарурлигини қаттиқ туриб олишимнинг сабаби аён. Фақатгина бундай ҳужжат ишончли ва ҳақиқий бўлиши мумкин. Таржима қанчалик тўғри ва моҳирона қилинган бўлмасин, у асл сўз ва ибораларнинг бутун кучи ва ҳақиқий маъносини сақлаб қололмайди. Ҳар бир вариант ҳар доим тортишув ва танқидга сабаб бўлади. Масалан, бу тўртта Инжил ҳатто таржима эмас, балки юнон тилидаги мустақил матндир; лекин энг ёмони шундаки, улар кейинчалик қўшимчалар билан бузилган.
Шу ўринда мен ўқувчининг жиддий эътиборини юнон тилига «eudokia» ва инглиз тилига «good will» деб таржима қилинган семит атамасининг айнан эквивалентига қаратмоқчиман. Фаришталар мадҳияси учта гапдан иборат. Биринчи гапдаги эга – Аллоҳ (оромий тилида) юнон тилига «Theos» деб таржима қилинган. Иккинчи гапдаги эга – «Шлама» (оромий тилида) юнон тилига «Eiring» деб таржима қилинган. Учинчи гапдаги эга –«Eudokia» (оромий тилида) лотин Вульгатасида «Bona voluntas» ва оромий Пшиттада (аль-Басит) «Sobhra Tabha» («совра тава» деб талаффуз қилинади) деб таржима қилинган. Иккала вариант, уларан кейин эса бошқалар ҳам «Eudokia» сўзининг маъно ва мазмунини аниқ бера олмаган, бинобарин, иккинчи ва учинчи гап ҳам маъносиз бўлиб қолган, агар умуман нотўғри демасак.
Шунинг учун биз юнонча «Eiring» ва «Eudokia» сўзларининг аниқ этимологик маъносини, шунингдек, фаришта мадҳиясининг (Аллоҳга ҳамд мадҳияси) ҳақиқий маъноси ва талқинини аниқлашга ҳаракат қиламиз. Насроний черковлари ва мазҳаблари томонидан ушбу мадҳиянинг талқинига кўра, Исо Масиҳнинг илоҳийлигига, унинг хочда ўлими туфайли гуноҳдан ва дўзах оловидан халос бўлишига ва "Муқаддас Руҳ" билан доимий алоқада бўлишига ишониш қалбга "тинчлик" ва осойишталик бахш этишига ишонч олиб келади. У имонлиларга бир-бирларига "марҳамат", "яхши ният", хайрихоҳлик ва ўзаро меҳр-муҳаббатни тарбиялаш имконини беради. Умуман олганда, бу талқин ҳозиргача мавжуд черковларнинг аксарияти томонидан қабул қилинган.
Бироқ, бу черковлар ўз талқинларини амалда қўллашда жуда "эҳтиёткорлик билан" ҳаракат қилишади, шунинг учун улар орасида ҳозиргача умумий тинчлик, ярашув, келишув, бирлик, хайрихоҳлик, ўзаро мер-муҳаббат йўқ. Улар доимий равишда бир-бирларидан ажралиб, бошқа йўллар билан бу "тинчлик" ва бу "марҳамат"ни ўрнатишга ҳаракат қилишади. Католиклар ва православлар на соғлом фикр, на Масиҳнинг ҳақиқий таълимоти тан олмайдиган еттита сирли ибодатга ва кўплаб догмаларга ишонишни талаб қиладилар. Сирли муқаддас сувга чўмиш суви орқали қутқарувчининг қони билан тозаланган черков қўзичоқнинг келини ва унинг танасига айланди; бу черковнинг ўзи қўзичоқ танаси бўлиб, унинг танасида сирли равишда муқаддасланган нон ва шароб билан озиқланади ва куёвнинг ҳақиқий гўшти ва қонига айланди.
Келин - черков - Исонинг, Марямнинг ва авлиё Юсуфнинг "муқаддас юраклари"га; ўн тўртта ҳолатга; юзлаб ва юзлаб авлиёлар ва жафокашларнинг ҳайкаллари ва образларига; азиз-авлиёларнинг минглаб ҳақиқий ёки хаёлий суяклари ва қолдиқларига алоҳида муносабатда бўлади; худди Қодир Худо олдида каби "муқаддас" нон олдида титрайди! Ҳали ҳам тинчлик йўқ; барча гуноҳлар, оғир ёки оддий бўлишидан қатъи назар, руҳоний олдида тан олиниши керак; гуноҳкорнинг эса айнан шундай "руҳий ота"дан олган гуноҳлари "кечирилиши" унинг қалбига тинчлик ва осойишталик бахш этади, уни яхши ният билан тўлдиради!!!
Агар биз турли хил инжилчи протестант жамоаларига мурожаат қилсак, улар худонинг учта шахсига тўғридан-тўғри ибодат қилиб, буни кўзларини юмиб, лекин нотиқлик имо-ишоралар ва ҳаракатлар билан, Муқаддас китобни ўқиш ва бошқа амалиётлар орқали ички тинчликка эришишга, якка тартибда ёки биргаликда ҳаракат қилишларини кўрамиз. Шу билан бирга, улар аллақачон "Муқаддас Руҳ" билан тўлганига ва қалбида тинчлик топганига ишонишади! Бироқ, ўқувчини ишонтириб айтаманки, самимий ёки сунъий ибодатлари билан "тинчлик" ва қўшниларининг назарида "яхшилик" қозониш учун даъво қиладиган бу "тавба қилган" масиҳийлар, Исо сингари хушмуомала, мулойим ва тинчликсевар бўлиш ўрнига, ниҳоятда фанатик ва тоқат қилмайдиган бўлишади. "Раббийнинг бирлиги" - "евхаристия байрами" деб аталадиган маросимда "иштирок этган" масиҳий ортодоксал бўлганми ёки йўқми, муҳим эмас, у мусулмон ёки яҳудийдан кўра ит билан учрашишни афзал кўради, чунки улар "учлик" ва "Худонинг кечки ибодатига" ишонмайди. Буни биламан. Католик руҳонийси сифатида мен кўпинча шундай кайфиятда бўлдим. Ўзимни қанчалик маънавий, муқаддас ва гуноҳсиз ҳисобласам, бидъатчиларни, айниқса, "учлик"га ишонмаганларни шунчалик ёмон кўрардим.
Менга Никеа соборидан кейин, у ўзининг ёзувларида, ваъзларида ёки "бидъатчилар" деб ҳисоблаган кишиларга қарши ҳаракатларида золим бўлмаган ҳеч бўлмаганда битта черков авлиёсини кўрсатинг. Католик инквизицияси фаришталар мадҳиясининг "... ер юзида тинчлик ва одамларга хайрихоҳлик" сўзлари "бажарилиши" нинг абадий далилидир.
Юқорида эслатиб ўтишни унутдимки, Пшиттанинг қадимий версиясига кўра, Луқо китобида 17-19 бобнинг 22-оятлари умуман мавжуд эмас, улар кейинчалик черков бирлашмасига айланган одатнинг ўрнатилиши ҳақида гапиради.
Очиғи, сунъий йўл билан ҳақиқий тинчликка эришиш мумкин эмас. Ҳақиқий ва тўлиқ тинчликни таъминлай оладиган учта имконият бор, яъни: Аллоҳнинг мутлақ бирлигига қатъий ишонч; Унинг муқаддас иродасига тўлиқ бўйсуниш ва итоат қилиш; У ҳақида тез-тез фикр қилиш ва мулоҳаза юритиш. Ким бу уч йўлдан ёрдамга мурожаат қилса, у ҳақиқий ва амалли мусулмон бўлиб, шу тариқа қўлга киритилган дунё ҳақ ва ҳақиқийдир. У бағрикенг, ростгўй, адолатли ва меҳрибон бўлади ва шу билан бирга, агар бирор нарса уларга таҳдид соладиган ёки ҳужум қилса, Аллоҳнинг улуғворлиги ва шаънига тегишли барча нарсаларни ҳимоя қилиб, қалби ва вужуди билан курашишга тўлиқ тайёр бўлади. Кўриниб турибдики, тўлиқ тинчликка эришиш хўжакўрсинга ташқи амалиётлар ва маросимлар билан эмас, балки ички иймон ва Яратганга собит бўйсуниш орқали камол топади. Улар бизга иймон ҳақиқий, итоат эса ихтиёрий ва сўзсиз бўлганда фойда келтиради.
Бироқ, фаришталар, албатта, нисбатан кам сонли диндорлар учун чекланган тор шахсий дунёни мадҳ этмадилар ва буни кашф қилинган, умумий қуролсизланишни ҳамда урушлар ва адоватдан тийилишни кўзда тутадиган умумбашарий дунёни тараннум этиб ҳам қилмадилар. Йўқ, бу икки ўзига хос оламнинг ҳеч бири Аллоҳ таолонинг бандалари томонидан тараннум мавзуси бўлмаган ва бўлиши ҳам мумкин эмас. Маънавий осойишталик – қалб ва виждон осойишталиги тақво ва маънавий ҳаётда юксак даражага етган, Уни ҳамма нарсадан устун қўйган ва бошқа ҳар қандай муҳаббатни У зотга қурбон қиладиган оз сонли мўминларгагина Аллоҳ таоло томонидан раҳмат ва марҳамат сифатида берилади.
Исроил халқига келсак, на ижтимоий тотувлик, на сиёсий тинчлик бор эди; сўнгги йигирма асрлар тарихи бутунлай тескари нарсани кўрсатади. Шундай қилиб, фаришталар ҳеч қачон амалга оширилмайдиган ва тугалланмайдиган дунё ҳақида қўшиқ айтиши ва маълум қилиши мумкин эмасди. Шундай қилиб, биз ер юзида тинчлик ўрнатилиши Осмон шоҳлигининг, яъни ҳақиқий дин ва Худога содиқлар ижтимоий ҳаётининг бирлигини ўрнатилишидан бошқа нарсани англатмаслигини тан олишга мажбурмиз. Бу шоҳлик семит тилидаги "шалом" ёки "шлама" сўзидан юнонча "еиепе" сўзидан таржима қилинган ва арабчада "ислом" деган маънони англатади.
Аввалроқ биз ўқувчини "shalom" сўзи ўзининг асосий ва асл маъносида ёмонлик, нафрат, азоб-уқубатлар ва ҳалокатга етакловчи "дин"дан фарқли ўлароқ, яхши, ишончли ва қалблар учун фойдали бўлган динни англатишини тушунишга ҳаракат қилган эдик. Аллоҳ таоло Еремиё пайғамбар орқали Форс шоҳи Кирга етказилган ваҳийда бу сўзни айнан шу маънода қўллаган.
Шунинг учун лингвистик ва семантик нуқтаи назардан энг тўғри талқин "Ислом" сўзини ҳақиқий дин, ер юзидаги ҳақиқий Осмон шоҳлиги, Қуръони Каримда баён етилган абадий қонун ва қоидалари билан талқин қилиш бўлади.
«Eirene» тушунчасининг "Ислом" дан ташқари бошқа ҳар қандай талқини, албатта, нотўғри бўлади ва фаришталар мадҳиясининг мазмуни ва маъносига умуман мос келмайди. Ислом контекстида тоғдаги ваъздан олинган оятлар " Худо билан тинчлик ўрнатганлар бахтлидир (мавжуд таржималарда бу сўз одатда "тинчликпарварлар" сифатида берилади), чунки улар мусулмонлар деб номланади "(яъни" Худонинг ўғиллари " = Худога бўйсунувчи) (Мф. 5:9).
Аммо Исо Масиҳ: "мен ер юзига тинчлик олиб келиш учун келдим деб ўйламанг; мен тинчлик билан эмас, балки қилич билан келдим" (Мф. 10:34-36) деганида айнан шу маънодаги дунёни инкор қилган, ёки Луқо: " Мен ерга олов олиб келиш учун келдим... Ерга тинчлик бериш учун келдим, деб ўйлайсизми? Йўқ, мен сизга айтаман, лекин бўлинишлар..."(Лк. 12: 49-53).
“Eirene” ни эса "исломий эътиқод" маъносида қабул қилмасак, Исо алайҳиссаломнинг ҳар икки гапи ҳам сир, ечилмас зиддиятлар чигаллиги бўлиб қолади ва энг муҳими, дунёга илоҳий илҳом деб етказилган тузатиб бўлмайдиган зарарга айланади.
Абдул Аҳад Довуднинг "Библияда Муҳаммад" китобидан
Абу Муслим таржимаси
