vice.com: «Мен ухлаётганимни ҳис қилардим. Бу жуда ғайриоддий туюларди. Бунинг сабаби, менинг натижаларим олдинги тадқиқотларимга мос келмади», - дейди астроном Кю-Хюн Че.
The Astrophysical Journal нашрида чоп этилган янги тадқиқотга кўра, олим баъзи юлдуз тизимларида коинотнинг асосий ғоясини тубдан ўзгартириши мумкин бўлган "тортишиш аномалиясини" кузатган.
Аномалия бўлинган иккилик тизимлар номи остида маълум бўлган эркин айланувчи юлдузлар Исаак Ньютон ва Альберт Эйнштейн ғояларига асосланган тортишиш кучининг қарор топган моделларига зид равишда ҳаракат қилганда пайдо бўлади. Ҳайратда қолдирадиган кашфиёт қоронғу материя каби ғалати номаълум ҳодисаларнинг мавжудлигига боғлиқ бўлмаган физиканинг мумкин бўлган муқобил назариясига ишора қилади.
Гравитация, яъни тортишиш - биз кундалик ҳаётда дуч келадиган энг таниш, аммо тушунтириш энг қийин бўлган кучлардан биридир. Стандарт космологик моделда - яхши синовдан ўтган назарий структурада - гравитация Ньютон қонунларига ва Эйнштейннинг умумий нисбийлик назариясига бўйсунади. Стандарт модель, шунингдек, коинот массасининг катта қисмини ташкил этувчи қоронғу материя деб аталадиган номаълум материал мавжудлигини тахмин қилади.
Стнадарт модель ишончли назариядир, аммо космосдаги баъзи объектлар унинг тортишиш сценарийсидан четга чиққанга ўхшайди. Шу сабабли, олимлар 1980-йилларда тортишиш учун қоронғу материя мавжудлигини талаб қилмайдиган модификацияланган Ньютон динамикаси (Modified Newtonian dynamics, MOND) деб номланувчи яна бир тушунтиришни ишлаб чиқишни бошладилар.
Сежон университети астрономи Кю-Хюн Че Европа космик агентлигининг Gaia обсерваторияси томонидан олинган суратлар ёрдамида Ердан тахминан 650 ёруғлик йилида жойлашган 26500 та кенг иккилик тизимдаги юлдузларнинг тезланишини таҳлил қилиб, ушбу моделларни синовдан ўтказди.
Аввалроқ олимлар ушбу тизимларда ўзгарган тортишиш белгиларини излаган эдилар, аммо Че кейинги қадамни ташлаб, янги кодни ишлаб чиқди, унда махсус тафсилотларни, масалан, эркин айланадиган юлдузларнинг яқин юлдуз йўлдошлари бўлган "уя шаклидаги" иккилик тизимларнинг пайдо бўлиш тез-тезлигини ҳисобга олади.
Янги маълумотлар шуни кўрсатадики, бу юлдузларнинг тортишиш тезлашуви квадрат секундда бир нанометрдан пастга тушганда, улар MOND моделларига станндарт моделга қараганда кўпроқ мос келадиган тарзда ҳаракатлана бошлайди. Че таъкидлашича, натижалар "паст тезланишда стандарт тортишиш бузилишининг тўғридан-тўғри далилларини" тақдим этади ва "MOND асосидаги ўзгартирилган тортишиш фойдасига қаттиқ тортишиш аномалиясини" аниқлайди.
Кю-Хюн Че ўз кузатувлари натижаларини қуйидагича умумлаштиради:
"Стандарт космология умумий нисбийлик назариясига асосланади, шунинг учун ҳозир космология жиддий қайта кўриб чиқишга муҳтож. Ўйлайманки, биз ҳозир жуда ҳаяжонли даврга кирмоқдамиз. Максвеллнинг электродинамика назариясининг ультрабинафша фалокати бир асрдан кўпроқ вақт олдин кашф етилганида, у охир-оқибат квант физикасига олиб келди. Ҳозир бизда паст тезлашув билан тортишиш фалокати юзага келяпти. Бу дунёни қаерга олиб боришини кўриш қизиқ".
Телескопларнинг ривожланиши ва узоқ объектларни кузатиш вақтининг кўпайиши билан (юлдузларнинг ҳаракатини фақат ўнлаб йиллар давомида кузатиш орқали пайқаш мумкин), астрономлар галактикалар каби катта объектларда одатий дунё «ишламаслиги»ни аниқладилар.
Биринчидан, катта фазода геометрия бошқача, у чизиқли эмас ва параллел чизиқлар катта масофада охир-оқибат кесишади.
Иккинчидан, тортишиш назарияси ишламайди. Бу назария Ньютоннинг бошига олма тушишини тушунтириш учун етарли бўлди, лекин галактикалар ва юлдузлар тўдаси каби катта материя массаларининг ҳаракати бу қонунларга бўйсунмайди.
Шундай қилиб, бу қарама-қаршиликлар тўпланиб боргани сари, ёруғлик тарафдорлари тобора кўпроқ ёввойи назариялар билан чиқа бошладилар. Хусусан, тортишиш назариясини сақлаб қолиш учун "қоронғу материя" ўйлаб топилди. Бу шундай масоник материя бўлиб, у саҳна ортида ишлайди - ҳеч ким кўрмайди, лекин у мавжуд ва ҳамма нарсани бошқаради.
Параллел равишда, 1980-йилларнинг ўрталарида, ўзгартирилган Ньютон динамикасининг янада даҳшатли назарияси таклиф қилинди, унга кўра тортишиш гоҳ ёқилади, гоҳ ўчади, чунки ҳар бир галактика ичида қаердадир 333-даражада масон ўтиради, тутқичларни босади ва у ёки бу юлдуз тизими ўзини қандай тутиши кераклигини танлайди.
Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, Катта Коинот қонунлари қандайдир маънода биз кундалик ҳаётда дуч келадиган қонунлардан фарқ қилади. Шу билан бирга, Кичик Коинот, таъбир жоиз бўлса, атом даражасидаги дунё қонунлари ҳам биз кузатаётганимиздан фарқ қилади.
Масалан, бир-бирини қайтарувчи протонлар махсус қисқа кучлар нималарни ихтиро қилганлигини тушунтириш учун ядрога тўпланади. Аммо протонларнинг ўзи яхлит эмас, балки бир нечта кичик иллюминатлар ушлаб турадиган элементлардан иборат.
Агар кенгроқ қарайдиган бўлсак, физик жиҳатдан кристаллар ичидаги жараёнлар электр токи ҳақидаги барча асосий тенгламаларга зид эканлигини, газ ва суюқликлар физикасининг ўз қоидалари борлигини ва тўпдан ўқ отаётган тўпчилар назарий механикани унутиб қўйишини ва Ернинг думалоқлиги ва айланиши билан боғлиқ тузатишлар киритишни ҳисобга олган ҳолда қабул қилмасликларини кўришимиз мумкин.
Шундай қилиб, бутун илм-фан кўп сонли ва турли хил секталарнинг катта йиғилиши бўлиб, уларнинг ҳар бири ўз ақидалари, ўз авлиёлари ва ҳоказоларга эга. Бунда мазҳабчилар ўзларини маърифатли, қолганларини эса аҳмоқлар деб билишади, бу ҳақиқатан ҳам, албатта, кўп жиҳатдан тўғри, чунки фақат аҳмоқлар культчиларни тинглайдилар. Бу томоша қанча давом этишини ҳам билмаймиз, лекин воқеалар ривожини кузатиб борамиз.
Абу Муслим тайёрлади
