Исроил чексиз қўрслик ва ҳатто безбетлик билан бутун дунё бўйлаб Фаластин ишғоли ва Фаластин геноцидининг 60 йиллигини нишонламоқда. Ғарб дунёси ташвиқотга алданиб, очиқдан-очиқ нацист, инсониятга қарши қаратилган мафкурани олқишлайди. Аммо 1948 йилда Фаластинда нима содир бўлганини биладиган одамлар ҳали ҳам кўп.

Россиянинг янги нашр этилган ойлик журнали «Новая книга России» (2008 йил 7-сон) Фаластин халқининг даҳшатли, аммо қаҳрамонлик тарихининг қисқача хроникасини тақдим этади. Биз ҳар бир киши учун ушбу муҳим материални баъзи қисқартмалар билан тақдим этамиз.

Фаластин халқи учун 1948 йилдаги драматик воқеалар ёки "Накба" ҳақиқий фожиа бўлиб, унинг натижасида бутун дунё бўйлаб тарқалиб кетган қочқинларга айланган Фаластин халқининг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий инфратузилмаси бутунлай вайрон бўлди.

1948 йилги фожиа натижасида фаластинликларнинг вайрон бўлган шаҳар ва қишлоқлари сони 531 тага етди, 800 мингдан ортиқ фаластинликлар ўз уй-жойларидан қувғин қилинди ва мулкларидан маҳрум бўлди, бу уларнинг тарихий ҳудудида яшовчиларнинг ярмидан кўпини ташкил қилади. Ушбу харобаларда тарихий Фаластин ҳудудининг 78 фоизини эгаллаб олган "Исроил" ташкил қилинди. Кейинчалик Иордан дарёсининг Ғарбий Соҳили Иордания Ҳошимийлар Қироллигига қўшиб олинди, Ғазо сектори эса Миср Араб Республикаси таркибига киритилди.

1948 йилдаги Фаластин фожиаси нафақат фаластинликларнинг улкан этник тозалашини ифодалайди, балки фаластинликларнинг сиёсий, гуманитар ва шахсий ҳуқуқларини, хусусан, ўз ватанидаги чиқариб юборилган уйларига қайтиш ҳуқуқини, шунингдек, ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини қўпол равишда бузишни ҳам англатади.

Ливанлик тарихчи Константин Зрейк 1948 йил воқеаларини тасвирлаб, 1948 йил август ойида нашр этилган "Накба нима?"китобида биринчи бўлиб "Накба" таърифини ишлатган: "Фожиа, фалокат, офат". Айнан шу сўз - "Накба" - билан фаластинликлар ўз ватанларидан қувғин қилиниши ва миллий ҳамжамият белгиларининг кўпчилигининг йўқ қилиниши фожиасини аташади. Кейинчалик бу фожиага ишора қилиш учун кўплаб хорижий луғатларга "Накба" сўзи қўшилди.

Этник тозалаш

1948 йилда сионистик ташкилотлар ва Исроил томонидан Фаластин халқига қарши амалга оширилган етник тозалаш нафақат қурбонлар сони, балки Яқин Шарқ минтақаси ва бутун дунё учун сиёсий оқибатлари жиҳатидан замонавий тарихдаги энг йирик этник тозалашлардан биридир.

Этник тозалаш халқаро ҳамжамият томонидан тақиқланган бўлиб, уруш жинояти ва инсониятга қарши жиноят ҳисобланади, Фаластинда сионистик "давлат"ни барпо этишга имкон яратиш мақсадида имкон қадар кўпроқ фаластинликларни ўз ерларидан қувиб чиқаришга қаратилган.

Бу халқаро ҳамжамият томонидан тақиқланган сиёсат ва механизмларни қўллаш орқали, шунингдек, арабларни қувиб чиқаришга, Фаластин тинч аҳолисининг ҳуқуқлари, қатағон ва тўғридан-тўғри мажбуран чиқариб юбориш, Фаластин мулкини талон-тарож қилиш ва йўқ қилишга очиқдан-очиқ чақирувчи олдиндан тайёрланган ҳарбий режаларни ўз ичига олган махсус чора-тадбирлар ва тарғибот тизими орқали амалга оширилди.

Масалан, 1948 йил октябрь ойининг охирида ҳукумат Исроилнинг барча муассасалари ва органларига, шунингдек, шимолдаги армия раҳбариятига "чиқарилган буйруқларга мувофиқ очиқ ҳудудларни душман элементлардан тезкор равишда тозалаш учун барча саъй-ҳаракатларни амалга ошириш" буйруғини берди.  Очиқ ҳудудлар аҳолисига келсак, уларни кўчиришга кўмаклашиш керак".

Исроил қўшинлари араб ҳудудларини ўраб олди ва уларни доимий равишда бомбардимон қилди, аҳолини ўз ватанларини тарк этишга мажбур қилди, бу ҳақиқатан ҳам эркаклар, аёллар ва болалар ўққа тутилган ҳудудлардан хавфсизроқ жойларни излаб қочишларига олиб келди. Шундан сўнг Исроил фаластинлик қочқинларнинг ўз уйларига қайтишга интилаётган Фаластинга "тасодифий кириб келиши"нинг олдини олиш учун чегаранинг олдинги чизиғида "ўлдириш учун отиш" сиёсатини қабул қилди.

Таъкидлаш жоизки, этник тозалаш ҳаракатлари Британия мандати даврида бошланган ва Британия қўшинлари ҳомийлигида, яъни 1948 йил май ойида "Исроил" эълон қилинишидан олдин ҳам содир бўлган. Шундай қилиб, бу санадан олдин ва араб қўшинлари Фаластинга киришидан олдин, тахминан 400 минг фаластинлик чиқариб юборилди, бу бутун 1948 йилдаги фаластинлик қочқинлар сонининг қарийб ярмини ташкил этди.

Қонли қирғин

Фаластинда этник тозалаш сиёсатини амалга ошириш йўлларидан бири Фаластин халқига қарши оммавий қонли қирғинлар бўлиб, мақсад фаластинликларни қўрқитиш ва уларни ўз уйларини тарк этишга мажбур қилиш эди. Накба даврида, Исроил ташкил этилишидан олдин ҳам, кейин ҳам Фаластиннинг ҳар бир бурчагида қирғин содир бўлди.

Масалан, 1949 йил 9 апрелда сионистик ташкилотлар Қуддус яқинидаги Дейр Ясин қишлоғида қонли қирғин уюштириб, 200 дан ортиқ фаластинликларни ўлдирди, улар орасида кексалар, аёллар ва болалар ҳам бўлган. Дейр Ясинда содир бўлган даҳшат бошқа шунга ўхшаш қирғинлар ҳақидаги миш-мишлар билан кучайди ва Фаластин аҳолиси ўртасида қўрқув ва ишончсизлик муҳитини келтириб чиқарди, бу эса ўз навбатида фаластинликларнинг ўз ватанларидан мажбурий қочиб кетишининг кучайишига олиб келди.

1948 йил октябрь ойида Исроил армияси фаластинлик тинч аҳолига қарши камида тўққизта шундай қонли зўравонлик, талон-тарож ва қирғинни амалга оширди ва ҳалок бўлган фаластинликларнинг жасадлари битта умумий қабрга дафн қилинди. Бу қонли ҳаракатлардан мақсад имкон қадар кўпроқ фаластинликларни ўз уйларини тарк этишга мажбур қилиш эди...

Ўз юртида "озчилик"

Исроил ташкил этилган Фаластин ҳудудларида атиги 150 мингга яқин фаластинликлар қолди, улар тезда яҳудий давлати ҳудудида "озчилик" га айланди. Бундан ташқари, уларнинг 30-40 мингга яқини Фаластин қишлоқларидаги уйларини ташлаб кетган қочқинлардир, бироқ уларга (бошқа фаластинлик қочқинлар каби) ҳамон қишлоқларига қайтишлари тақиқланган.

Исроил ҳукумати фаластинлик қочқинларнинг мол-мулкини мусодара қиладиган, қочқинларнинг уйлари ва қишлоқларига қайтишини тақиқловчи махсус қонун ва қарорлар чиқариб, бу гуруҳ фаластинликларга нисбатан ирқий камситиш сиёсатини олиб борди. Бундай камситиш яҳудийлар ва яҳудий бўлмаганлар ўртасидаги "икки томонлама стандартлар" режими орқали давом эттирилади. Шундай қилиб, 1948 йилдан кейин фаластинликлар Исроил фуқаролигини олган бўлсалар ҳам, 1966 йилгача улар тўғридан-тўғри ҳарбий бошқарув остида эдилар.

  Фаластиннинг шаҳар ва қишлоқлари вайрон қилинган, аҳолисининг мол-мулки талон-тарож қилинган.

1948 йил давомида Исроил кучлари Фаластиннинг шаҳар ва қишлоқларини мунтазам равишда вайрон қилиб, улар томонидан вайрон қилинган Фаластин аҳоли пунктларининг умумий сонини 531 тага етказди. Қайд этиш жоизки, ташландиқ шаҳар ва қишлоқларни вайрон қилиш режаси Исроил Молия вазири ва Бош вазири томонидан фаластинлик қочқинларнинг қишлоқларига қайтишларини тақиқлаш мақсадида 1948 йил июнда қабул қилинган режанинг олтита таркибий қисмидан бири эди. Аммо ҳарбий ҳаракатлар тўхтатилганидан кейин кўп йиллар ўтиб, кўп сонли Фаластин қишлоқлари вайрон бўлди.

Хусусан, 60-йилларнинг ўрталарида Исроил "Исроилдаги миллий марказларни тозалаш" деб аталган ишни "бажарди" ва 1948 йилдан бери фаластинликлар ташлаб кетган 500 дан ортиқ Фаластин қишлоқларининг номлари Исроил географик хариталаридан ўчириб ташланди, кўп сонли аҳоли пунктларининг арабча номлари эса ибронийча номлар билан алмаштирилди.

Фаластиннинг Кафр Барам қишлоғи "Киббуц Барам", Саасаа қишлоғи "Киббуц Саасаа", Сафурия қишлоғи "Цибури", Ал-Шажара ("дарахт") қишлоғи "Эланет" (ибронийча "дарахт") бўлди. Бу кўплаб Фаластин қишлоқлари билан содир бўлди.

Исроил, шунингдек, фаластинлик қочқинлар ва қолган араб Фаластин аҳолисига тегишли ер ва мулкни мусодара қилиш, кейинчалик Фаластин ерлари ва мулкини Исроил "давлати", яъни Яҳудий миллий жамғармаси ва яҳудий агентлигининг мулкига айлантириш учун ирқчилик тусдаги бир қанча махсус қонунлар қабул қилди.

Исроил ҳукумати ташлаб кетилган Фаластин мулкига "ишлов бериш" билан боғлиқ бир қатор қоидалар, буйруқлар ва фармонларни эълон қилди, жумладан, «йўқ бўганларнинг мулки қонуни», «фавқулодда вазият қонуни», «мулк тўғрисидаги қонун» ва бу борадаги бошқа қонунлар.

Шундай қилиб, Фаластин ерлари ва мол-мулки "Исроил", машҳур яҳудий миллий жамғармаси ва "яҳудий халқининг абадий мулки учун" яҳудий агентлиги фойдасига мусодара қилинди. Айни пайтда бу ташкилотлар Исроилдаги барча ерларнинг 93 фоизига эгалик қилади, бу асосан фаластинлик қочқинларнинг мулки ҳисобланади.

Давом этаётган Накба

Фаластин халқи фожиаси - Накба бугунги кунда икки сабабга кўра давом этмоқда: биринчидан, 1948 йилда Накба драматик воқеаларига олиб келган қарама-қаршилик ҳали ҳам турли кўринишларда мавжуд, масалан, фаластинликларни ўз тупроқларидан қувғин қилиш; босиб олиш; қон тўкилишлари ва дискриминация. Иккинчидан, бугунги Накба шундан иборатки, 1948 йил фожиасининг бевосита қурбони бўлган фаластинликлар ва уларнинг ҳозирги авлодлари бугун ҳам ўз муаммолари ечимини, қайтиш ва ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқларидан фойдаланишни кутишда давом этмоқда.

1948 йилдан кейин Фаластиннинг турли ҳудудларида фаластинликларни ўз ерларидан чиқариб юбориш бўйича кенг кўламли амалиётлар давом этди. 1967 йил июнь уруши натижасида Исроил Ғарбий Соҳил ва Ғазо секторини босиб олди, фаластинликларни ҳайдаб чиқаришнинг янги, иккинчи йирик тўлқинига олиб келди. 400 минг фаластинликлар ўз юртларини ташлаб кетишга мажбур бўлдилар, уларнинг ярми 1948 йилдан бери қочқинлар эди.

Кейинчалик Исроил фаластинликларни сионистик тузум ичида ҳам, Ғарбий Соҳил ва Ғазо секторида ҳам қувиб чиқариш сиёсатини давом эттирди. Бу турли йўллар билан амалга оширилди: Фаластин уйларини вайрон қилиш, ерларини мусодара қилиш, шунингдек, Исроил аҳоли пунктлари ва ирқчилик деворини қуриш ва Фаластин аҳолисини босиб олинган Қуддусда яшаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш ва ҳоказо. Шундай қилиб, тобора кўпроқ фаластинликлар БМТнинг қочқинлар бўйича агентликларига айландилар.

Фаластинлик қочқинлар ва кўчирилганлар сони бугунги кунда тахминан 7 млн кишини ташкил этади, бу бутун Фаластин халқининг тахминан тўртдан уч қисмини ташкил қилади. Улар ҳали ҳам ўзлари қувилган ватанга қайтиш ҳуқуқидан фойдалана олмайдилар, мулкларини тиклай олмайдилар ва азоблари учун товон ололмайдилар ...

Қочқинларнинг қайтиш ҳуқуқи

Қочқинларнинг қайтиш ҳуқуқи бир қатор халқаро ҳуқуқ ҳужжатларига асосланади, масалан, Давлатларни ўзгартириш тўғрисидаги қонунда қўлланиладиган Фуқаролик тўғрисидаги қонун; Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун, хусусан, Қочқинлар тўғрисидаги қонун; Гуманитар ҳуқуқ.

Масалан, Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонунга биноан қабул қилинган давлат қонунига киритилган ўзгартиришда айтилишича, янги ворис давлат суверенитетни қўлга киритиш жараёнидан ўтган минтақада яшовчи барча аҳолига, бу одамлар давлатнинг алмашиш вақтида мамлакатнинг географик чегараларидаги ёки ушбу чегаралардан ташқаридаги давлатларда бўлганидан қатъи назар, фуқаролик бериши керак.

Шундай қилиб, аҳолига ўз ерларига ва яшаш жойларига қайтиш ҳуқуқидан фойдаланишга рухсат берилади. Қайтиш ҳуқуқига кўплаб халқаро шартномаларда, жумладан, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясида, шунингдек, сиёсий ва фуқаролик ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро шартномаларда ҳамда бошқа халқаро ва минтақавий шартномаларда алоҳида ўрин берилган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти вакили бўлган халқаро ҳамжамият БМТ Бош Ассамблеясининг 1948 йил 11 декабрдаги 194-сонли резолюциясида фаластинлик қочқинларнинг қайтиш ҳуқуқини тасдиқлади. 11-моддада шундай дейилади: "...ўз уйларига ва қўшнилари билан тинч-тотув ҳаётга қайтишни ҳоҳлаган қочқинларга имкон қадар тезроқ, қайтиб келмасликни маъқул кўрганларнинг мол-мулки учун товон пули тўланган ҳолда берилиши ва мулкни йўқотиш ва етказилган зарар учун тегишли ҳукуматлар ёки органлар томонидан қопланиши керак ..."

Қочқинларнинг қайтиш ҳуқуқи вақтдан қатъи назар, ажралмас ва шубҳасиз шахсий ва жамоавий ҳуқуқ ҳисобланади, ҳеч ким бошқа шахс учун доимий тинчликнинг асоси ва кафолати бўлган қайтиш ҳуқуқидан воз кечишга ҳақли емас.

Ва, аксинча, бу ҳуқуқдан фойдаланишнинг мумкин эмаслиги этник тозалаш сиёсатининг давоми бўлиб, душманлик ва қарама-қаршиликнинг давомини муқаррар равишда кучайтиради.

Манба: Фаластин ахборот маркази

Абу Муслим тайёрлади