Исроил ўнг қанотининг Қуддусни zҳудийлаштиришга уринишлари фонида фаластинликлар халқаро эътирофни излаб, халқаро ҳуқуққа мурожаат қилишди. Фаластинликлар 107 давлат Фаластинни Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг таълим, илм-фан ва маданият масалалари бўйича ташкилотининг (ЮНЕСКО) тўлиқ аъзоси сифатида қабул қилиш учун овоз берганларида олдинга катта қадам ташладилар.
АҚШ, Канада, Германия, Исроил ва бошқа 10 мамлакат ташаббусга қарши чиқди, 52 мамлакат, шу жумладан Буюк Британия овоз беришдан бош тортди. Ушбу таклифга эътирозлардан ташқари, АҚШ ҳукумати Фаластин тўлиқ аъзо сифатида қабул қилинса, Конгресснинг бундай ҳаракатларга рухсат берувчи узоқ йиллик қарори асосида Юнескога 60 млн долларлик молиявий ёрдамни дарҳол тўхтатиш чораларини кўрди.
АҚШ Давлат департаментининг расмий вакили Виктория Нуланд айтганидек, овоз бериш натижалари "афсусланарли, эрта ва умумий мақсадимизга эришишга: Яқин Шарқда кенг қамровли, адолатли ва мустаҳкам тинчлик битимини тузишга тўсқинлик қилади".
ЮНЕСКО нинг Исроилдаги доимий вакили Кармель Шама Акоэн (Carmel Shama Hacohen) ушбу қарор «оловга мой сепади» деб таъкидлади ва Фаластин маъмуриятини «фитна ва давом этаётган террор»да айблади.
Қонунийлик
Тинчлик жараёнининг тўлиқ муваффақиятсизлиги ҳамда олдинги ва ҳозирги АҚШ маъмуриятлари ишғолнинг зарарли ва зўравон табиатини ўзгартириш ёки ўчиришга қодир эмаслигини ҳисобга олсак, Қўшма Штатлар ва Исроилнинг фаластинликлар ташаббусига муносабати табиийдир.
Йиллик 3 миллиард долларлик молиялаштириш ва қурол-яроғ етказиб беришдан ташқари, Қўшма Штатлар сионист давлатни максимал даражада ҳимоя қилади ва Фаластин давлатчилиги муаммосига янада кўпроқ эътибор қаратиш ва ишғолни тугатиш бўйича Фаластин чораларига қаршилик кўрсатади.
Фаластинликлар БМТнинг бир қатор комиссиялари, ташкилотлари ва ҳуқуқий тузилмаларига қабул қилиш учун мурожаат қилганларида, Исроил ҳукумати АҚШ га босим ўтказа бошлади ва улардан халқаро агентликларни молиялаштиришдан бош тортиш ва фаластинликларни шу билан таҳдид қилиш орқали жазолашни талаб қилди. Шу билан бирга, ЮНЕСКОга қўшилиш учун Фаластиннинг аризаси Қўшма Штатлар ҳомийлигида муваффақиятсиз "тинчлик жараёни" га муқобил вариант топишга уринишлардан биридир.
ЮНЕСКОнинг кун тартибидаги навбатдаги қарор лойиҳаси Жазоир, Миср, Қувайт, Марокаш, Тунис ва Бирлашган Араб Амирликлари томонидан тақдим этилган бўлиб, унда БМТ органини "Ғарбий девор ал-Ақса масжидининг ал-Бурак деб номланган қисмига тегишли эканлигини эълон қилиш ва тасдиқлаш га чақиради. Худди шу нарса Мағриб дарвозаси учун ҳам амал қилади."
Резолюция лойиҳасида ЮНЕСКО "Исроилнинг тажовузкорлиги ва диний еркинлик ва мусулмонларнинг ал-Ақса масжидига киришини чеклаш бўйича ноқонуний чоралари, шунингдек, Исроилнинг 1967 йилдан бери мавжуд бўлган вазиятни бузишга уринишларини" қоралашга чақирилади. Ал-Буроқ майдони бўйича баҳс янгилик эмас ва 1929 йил қўзғолонидан кейин Британия мандати даврида експертлар комиссияси томонидан батафсил ўрганилган. Сионист кўчманчилар Британия мандати маъмурияти остида тан олингандан сўнг, улар Усмонийлар империяси қулагандан кейин эришилган статус-квони ўзгартиришга ва эгалик ҳуқуқига қарши чиқишга ҳаракат қила бошладилар.
Комиссия Фаластиндаги яҳудий ва мусулмон жамоалари вакилларининг далиллари ва гувоҳликларини ўрганиб чиқиб, "...Мусулмонлар Ғарбий деворга мутлақ эгалик ва мутлақ мулк ҳуқуқига эга" деган хулосага келди.
Бундан ташқари, ўша пайтда яҳудийлар девор орқасида ибодат қилиш учун фойдаланилган ҳовлига туташган йўлак ва майдон ҳам Мағриб аҳолисининг вақф мулкида бўлган. «Ғарбий деворнинг мероси, миллатчилиги ва ўзгарувчан рамзи» мақоласида Саймон Рикка ёзади: 15-асрда яҳудий «зиёратчилар ва саёҳатчилар учун марказий нуқта ... Йиғи девори эмас, балки Эски шаҳар ташқарисидаги Зайтун тоғи бўлиб, у ерда йилига бир марта маъбаднинг вайрон бўлишини хотирлаш маросими ўтказиларди».
Йиғи девори деб аталадиган жой фақат Усмонийлар Султони Сулаймоннинг буйруғи билан бир қатор вақф лойиҳалари амалга оширилган ва Қуддус деворларини тиклаш бўйича шундай қилиб ажратилган. Меъмор Хўжа Синан бу ерни ҳозирги кўринишида лойиҳалаштирган ва девор баландлигини ошириш учун ўша ерда қазиш ишларини ташкил қилган, яна бир параллел девор қуришни ҳам режалаштирганлиги ва шу тариқа объектни Мағриб кварталидан ажратиб турадиган эни 3,5 м хиёбон яратганлиги ҳақида далиллар мавжуд.
Олти кунлик урушдан сўнг дарҳол Исроил ал-Бурақ девори яқинидаги жойга даъво қилди ва 1967 йил 11 июн ҳолатига кўра Мағриб кварталида жойлашган 131 мулкни мусодара қилди ва йўқ қилди.
Биз замонавий фотосуратларда кўриб турган Ғарбий девор олдидаги очиқ ҳовли, аслида 10-асрда шакллана бошлаган тарихий Марғиб кварталининг жойлашувидир. Бузилган барча бинолар кўп йиллар давомида қурилган вақф мулкининг кенг инфратузилмасининг бир қисми эди. Булар меҳмон уйлари, сўфий марказлари, мактаблар ва диний характердаги бошқа муассасалар эди.
Қуддусни яҳудийлаштириш
Мағриб кварталининг мухтори Муҳаммад Абдул-Ҳақ унга ва 1967 йилда ва ундан кейин қочишга мажбур бўлган бошқа оилаларга етказилган жароҳатларни тасвирлайди. У шундай деб эслайди: "Вайрон қилинганидан бир неча кун ўтгач, хотиним ва болаларим уйимиз турган жойга қайтиб келишди ва Исроил бульдозерлари вайроналарни тозалагунча, кийим-кечакларимиз ва биз олиб улгурмаган бошқа нарсаларни олиш учун кутишди".
Фаластинликларнинг ўз ҳуқуқларини, хусусан, мулкий ҳуқуқларини исботлаш борасидаги саъй-ҳаракатлари, Америка Қўшма Штатларининг барча қаршиликлари ва қийинчиликларга қарамай, тўғри ишдир. Исроил ҳуқуқи Қуддусни яҳудийлаштиришга ҳаракат қилаётган бир пайтда, фаластинликлар ўз эътиборини бошқа томонга буриб, Исроил Бош вазири Бенямин Нетаняху идорасига босим ўтказиш ва уни босиб олинган ҳудуд аҳолисининг барча маҳрумликлари учун жавобгарликка тортиш учун халқаро ёрдам сўрамоқда.
Юнескога аъзо бўлганидан кўп ўтмай, Фаластин БМТ Бош Ассамблеяси ва Халқаро Жиноят Суди аъзолигига қабул қилинди, бу биргаликда Исроил ишғол органларини халқаро ҳуқуққа мувофиқ жавобгарликка тортиш имконини беради. Бу фаластинликлар учун қанчалик тез ҳақиқий ўзгаришларга олиб келишини ҳали кўриш керак, аммо бу қадамларнинг узоқ муддатли аҳамиятини эътибордан четда қолдирмаслик керак.
"Ҳуқуқ ҳимоя қилинар экан, йўқолмайди" деган машҳур ибора фаластинликлар ўз ерлари, уйлари ва муқаддас қадамжоларга бўлган ҳуқуқларига қанчалик қатъият билан интилаётганига қараб амал қиладилар.
Манба: Aljazeera
Абу Муслим тайёрлади
