АҚШ ва араб расмийлари, дипломатлар ва таҳлилчилар фикрича, Исроил Хамасни мағлуб этса ва Ғазо секторини урушдан кейин қўшинларини олиб чиқиб, Фаластин давлати томон ҳаракатланиш бўйича ишончли режасисиз босиб олса, узоқ ва қонли қўзғолонга дуч келиши мумкин.
Икки америкалик ва тўрт минтақавий расмийлар ва мунозаралардан хабардор бўлган тўрт дипломатга кўра, Исроил, АҚШ ва араб давлатлари томонидан Ғазони урушдан кейинги бошқарув бўйича илгари сурилган ғояларнинг ҳеч бири қўллаб-қувватланмади. Хавотир шундан иборатки, Исроил ҳарбийлари узоқ давом этадиган хавфсизликни таъминлаш бўйича операциялар ботқоғига тушиб қолиши мумкин.
Исроил шимолий Ғазо устидан назоратни кучайтирар экан, Вашингтон ва араб мамлакатлари пойтахтларидаги баъзи расмийлар Американинг Ироқ ва Афғонистонга бостириб кириши, тез ҳарбий ғалабалар ортидан йиллар давомида қуролли зўравонликларга олиб келган сабоқларини эътиборсиз қолдираётганидан қўрқишади. Агар Ғазода ХАМАС етакчилигидаги ҳукумат ағдарилса, маҳаллий инфратузилма вайрон қилинса ва иқтисодиёт вайрон бўлса, ғазабланган аҳолининг радикаллашуви анклавнинг тор кўчаларида исроиллик қўшинларнинг қўзғолонига сабаб бўлиши мумкин, дейди дипломатлар ва расмийлар.
Исроил, АҚШ ва кўплаб араб давлатлари ХАМАС 7 октябрда 1200 га яқин одам ҳалок бўлган ва 240 га яқин одам гаровга олинган трансчегаравий рейд уюштирганидан сўнг ағдарилиши керак деган фикрда. Аммо унинг ўрнини ким эгаллаши борасида якдил бир фикр йўқ.
Араб давлатлари ва Ғарб иттифоқчилари Ғарбий Соҳилнинг айрим қисмларини бошқарадиган янгиланган Фаластин Миллий Маъмурияти (ФММ) тахминан 2,3 млн киши истиқомат қиладиган Ғазо секторида катта роль ўйнашга табиий номзод эканлигини айтишди.
Аммо 87 ёшли президент Маҳмуд Аббоснинг Фатҳ партияси бошчилигидаги маъмуриятнинг ишончи 2007 йилги можарода Ғазо сектори назоратини Хамасга қўлдан бермай қўйгани, шунингдек, Исроилнинг аҳоли пунктлари кенгайишини тўхтата олмагани, Ғарбий Соҳил ва кенг тарқалган коррупция ва қобилиятсизликда айбловлар туфайли ёмонлашди.
Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху ўтган дам олиш кунлари Фаластин маъмурияти ҳозирги кўринишида Ғазо сектори устидан назорат ўрнатмаслиги кераклигини айтди. Унинг сўзларига кўра, Исроил ҳарбийлари Хамасни йўқ қилишга ва терроризм қайта пайдо бўлмаслигини таъминлашга қодир ягона кучдир. Нетаняхунинг сўзларидан сўнг Исроил расмийлари Исроилнинг Ғазо секторини босиб олиш нияти йўқлигини айтди.
Ғазо ҳудуди назоратини Хамасга топширгунига қадар ФММ хавфсизлик бўлими бошлиғи бўлган ва у ерда урушдан кейинги ҳукуматнинг бўлажак раҳбари сифатида таклиф қилинган Муҳаммад Даҳлан, агар Исроил Ғазо устидан назоратни кучайтириш можарога барҳам беради деб ўйласа, хато қилганини айтди. "Исроил босқинчи кучдир ва Фаластин халқи унга босқинчи куч сифатида муносабатда бўлади, - деди Даҳлан ўзи ҳозир яшаётган Абу-Дабидаги офисида. - ХАМАС раҳбарияти ёки жангчиларининг ҳеч бири таслим бўлмайди. Улар ўзларини портлатиб юбориши мумкин, лекин асло таслим бўлмайдилар".
Даҳлан Ғазодаги урушдан кейинги маъмуриятни бошқариш учун қудратли Бирлашган Араб Амирликлари томонидан қўллаб-қувватланади, дейди дипломатлар ва араб расмийлари. Аммо унинг сўзларига кўра, ҳеч ким ва айниқса у, аниқ сиёсий йўлсиз бўлинган ва вайрон бўлган ҳудудни бошқаришни хоҳламайди.
"Мен Исроил, Америка ёки халқаро ҳамжамият томонидан ҳеч қандай тасаввурни кўрмадим", деди Даҳлан ва Исроилни урушни тўхтатишга ва икки давлат ечими бўйича жиддий музокараларни бошлашга чақирди. АҚШ президенти Жо Байден чоршанба куни Нетаняхуни Ғазо секторини босиб олиш "катта хато" бўлишидан огоҳлантирди.
Дипломатларнинг таъкидлашича, АҚШ ва унинг иттифоқчилари Исроилнинг Ғазо секторидан чиқиш стратегияси бўйича, Хамасни йўқ қилиш мақсадидан ташқари ҳеч қандай аниқ йўл харитасини кўрмади. АҚШ расмийлари Исроилга реал мақсадлар ва уларга эришиш режасини тақдим этиш борасида босим ўтказмоқда. Исроил ҳукумати Ғазо секторидаги урушдан кейинги режасига изоҳ бериш сўровларига жавоб бермади.
Исроилнинг Ғазодаги 7 октябрь ҳужумига жавобан бошлаган операцияси, БМТ ва Қизил Ярим Ой жамияти маълумотларига кўра, ҳозиргача 11 мингдан ортиқ одамнинг ҳаётига зомин бўлди, 1 миллиондан ортиқ одам бошпанасиз қолди. АҚШ сиёсати билан таниш манбага кўра, Исроилнинг ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқини таъкидлаган ҳолда, баъзи АҚШ расмийлари тинч аҳолининг кўп қурбонлари кўпроқ фаластинликларни радикаллаштириши ва янги жангчиларни ХАМАС ёки унинг ўрнида пайдо бўлиши мумкин бўлган бўлажак жангари гуруҳларга олиб келишидан хавотирда.
Рейтер агентлиги суҳбатлашган ўндан ортиқ ғазоликларнинг айтишича, Исроил босқинчилиги жангариларнинг янги авлодини туғдирган. Жабалия қочқинлар лагерининг давлат хизматчиси 37 ёшли Абу Муҳаммад Исроил ишғолини қабул қилгандан кўра ўлишни афзал кўришини айтди. "Мен ХАМАС эмасман, лекин уруш кунларида биз ҳаммамиз бир халқмиз ва агар улар жангчиларни йўқ қилсалар, биз милтиқларни олиб, жанг қиламиз, - деди у Reuters агентлигига, лекин эҳтимолий репрессиялар туфайли тўлиқ исмини айтишдан бош тортди. - Исроилликлар Ғазони босиб олишлари мумкин, аммо улар ҳеч қачон, ҳатто бир кун ҳам ўзларини хавфсиз ҳис қилишмайди".
АҚШ бошчилигидаги музокаралар анонимлик шарти билан гапирган икки америкалик мулозимга кўра, Вашингтоннинг Ғазо бўйича урушдан кейинги режаси бўйича ФММ ва бошқа Фаластин манфаатдор томонлари ва иттифоқчилари, жумладан Миср, Иордания, БАА, Саудия Арабистони ва Қатар билан музокаралар ҳали жуда дастлабки босқичда.
«Биз, албатта, бу тасаввурларни пировардида унга рози бўлиш ёки уни амалга оширишга тўғри келадиган минтақадаги ҳамкорларимизга «сотиш» учун қандай ҳаракатлар нуқтаи-назаридан биронта натижага эришмадик» - деди АҚШ нинг юқори мансабдаги амалдори. Байден уруш Ғазо сектори ва Ғарбий Соҳилни Фаластин давлатига бирлаштирадиган икки давлат ечимининг "тасаввури" билан якунланиши кераклигини таъкидлаган бўлса-да, у ва унинг юқори мартабали ёрдамчилари қандай қилиб бунга эришиш режалари ҳақида ҳеч қандай маълумот бермадилар ёки музокараларни давом эттиришни таклиф қилмадилар.
Айрим экспертларнинг фикрича, музокараларни давом эттиришга уриниш яқин муддатда бўлиши даргумон, чунки исроилликлар Хамаснинг 7 октябрдаги ваҳшийликларидан, фаластинликлар эса Исроилнинг Ғазодаги жавобидан норози.
"ХАМАС террорчилик ҳужумининг кўплаб фожиалари қаторида у Фаластиннинг суверен мустақил давлатга эришиш йўлини тубдан йўқ қилгани ва орқага сургани алоҳида аҳамиятга эга", деди ҳозирда Атлантика кенгаши таҳлил марказида бўлган, АҚШ ҳукуматининг Яқин Шарқдаги миллий разведка хизматининг собиқ ўринбосари Жонатан Паникофф.
Бу масала билан таниш бўлган шахснинг сўзларига кўра, Байден музокараларни қайта бошлаш йўлини белгилашни ўз ичига оладиган оддийроқ ташаббус кўрсатиши мумкин. Байден ёрдамчилари Нетаняху ва унинг Фаластин давлатчилиги ғоясини рад этган ўта ўнгчи коалициясининг музокараларни қайта бошлаш истаги йўқлигини тан олишади. Байден келаси йили қайта сайланишга интилаётган экан, у Нетаняхуга фаластинликларга таслим бўлиши учун босим ўтказаётгани учун Исроилпараст сайловчиларни қўлдан чиқаришни истамаслиги мумкин.
АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен ўтган ҳафта Токиода қилган чиқишида Вашингтоннинг Ғазо секторидаги "қизил чизиқлари"ни тушунтириб, маъмурият фаластинликларнинг ҳудуддан мажбуран кўчирилишига, унинг ҳажмини ҳар қандай қисқартирилишига, Исроил томонидан босиб олиниши ёки блокадаланишига қарши эканини айтди. Шунингдек, у Ғазо террорчилик платформасига айлана олмаслигини айтди. Блинкен Вашингтон Ғазони Ғарбий Соҳил билан бирга бошқарадиган "янгиланган" ФММни кўришни хоҳлашини бир неча бор айтди.
1993 йилдаги Осло тинчлик келишувида қайд этилган икки давлат ечимини топиш ҳақидаги ваъдалар амалга ошмай қолгани сабабли 2005 йилдан бери ҳокимият тепасида турган Аббоснинг обрўси тушиб кетди. Бу динамикани ўзгартириш керак, дейди АҚШ расмийлари. ФММда раҳбарият ўзгариши, бунда Аббос фахрий ролни сақлаб қолиши мумкин. Муҳокама қилинаётган яна бир ҳаракат ФММга урушдан кейинги ёрдамни Ғазога қонунийлигини тиклаш учун тарқатишда муҳим роль беришдир, деди юқори мартабали европалик дипломат.
Муҳокамалар ҳақидаги саволга ФММнинг юқори мартабали мулозими маъмуриятнинг Ғазога қайтиши ягона мақбул сценарий эканлигини ва бу АҚШ ва бошқа Ғарб давлатлари билан муҳокама қилинганини айтди. У Даҳлан ёки бошқалар Фаластин ҳукуматини бошқариши мумкинлиги ҳақидаги таклифга изоҳ беришдан бош тортди.
Фаластиннинг айрим юқори мартабали расмийлари, жумладан, Бош вазир Муҳаммад Штайе, Исроил танклари туфайли Фаластин маъмурияти Ғазода ҳокимиятга қайтмаслигини айтди. Ғазодаги технократлар томонидан БМТ ва араб кучлари томонидан қўллаб-қувватланган икки йиллик ўтиш даври бошқаруви таклифи Ғарб ҳамкорлари ва Яқин Шарқдаги баъзи давлатлар томонидан илгари сурилган, дейди дипломатлар. Аммо дипломатларнинг айтишича, асосий араб ҳукуматлари, жумладан, Миср Ғазодаги "ботқоқ"га тортилишига қаршилик кўрсатмоқда.
Минтақавий кучлар Ғазога жойлаштирилган ҳар қандай араб кучлари фаластинликларга қарши куч ишлатишига тўғри келишидан қўрқишади ва ҳеч бир араб давлати ўз армиясининг бу ҳолатда қолишини истамайди. Раҳбарлик бўйича келишув йўқ. Қария Аббос кўплаб фаластинликлар орасида машҳур бўлмаса-да, унинг ўрнини бўлажак раҳбар сифатида ким эгаллаши борасида келишув йўқ.
Даҳлан, эҳтимол, Миср ва Исроил учун маъқул бўларди, аммо - гарчи у Ғазонинг хавфсизлик бошлиғи сифатида АҚШ билан яқиндан ишлаган бўлса-да, - АҚШ манбасининг айтишича, Вашингтон унинг ҳокимиятга қайтишидан хавотирда. Унинг Аббос ва ФММ яқин доиралари, шунингдек, ХАМАС тарафдорлари билан узоқ вақтдан бери низоси бор. Даҳлан 1996 йилда Исроилда содир этилган бир қатор худкуш портлашлардан сўнг Хамаснинг юқори мартабали раҳбарларига қарши ҳибсга олиш ва тазйиқлар тўлқинини бошқарган.
БАА расмийсининг айтишича, Абу-Даби барқарорликни тиклаш ва икки давлат келишувига эришиш учун можаронинг барча томонлари келишилган ва БМТ томонидан қўллаб-қувватланган урушдан кейинги ҳар қандай келишувни қўллаб-қувватлайди. 2002-йилдан бери Исроилда қотиллик айби билан қамалган Фатҳ етакчиси Марван Баргути кўплаб фаластинликлар орасида машҳурдир, бироқ Вашингтондагилар уни "амалий эмас" деб айтишади, чунки Исроил ҳукумати "қўлида қони бор" деб айблаган ҳар қандай кишини озод қилишни истамайди.
АҚШ расмийсининг айтишича, етакчи танлаш қийин бўлади, чунки минтақавий ўйинчиларнинг ҳар бири ўз хоҳиш ва манфаатларига эга. Охир-оқибат, Вашингтон Фаластин халқи ва уларнинг минтақавий иттифоқчилари, шунингдек, Исроил томонидан қўллаб-қувватланган ҳар қандай раҳбар билан ўз тақдирини боғлаган бўларди.
«Шубҳасиз, Фаластин раҳбариятини ёшартириш жуда зарур, бироқ буни қайтадан амалга ошириш жуда мушкул вазифа», деди Халқаро инқироз гуруҳининг Яқин Шарқ ва Шимолий Африка дастури директори Йост Р.Хилтерманн. Унинг сўзларига кўра, араб давлатлари ўзларига ёқмаган ҳар қандай номзодга вето қўйиши мумкин ва ўзини Фаластин мустақиллиги ғолиби деб таъкидлаётган ХАМАС ҳар қандай сайловда ғалаба қозониши мумкин. Тўқнашувлар Исроил томонидан босиб олинган Ғарбий Соҳилга ва Исроил чегараларидан ташқарига тарқалиши мумкинлиги сабабли катта хавф бор.
Араб расмийлари ва дипломатларининг сўзларига кўра, 2003 йилда АҚШ Ироққа бостириб кирганидан бери Яқин Шарқдаги жанглар давом этаётганидан бу қадар кенг хавотир билдирилмаган. Байден дипломатик йўл билан нима қилишга қарор қилса ҳам, унинг ёрдамчилари агарда АҚШ манфаатларига Эрон ёки унинг минтақадаги гумашталари томонидан таҳдид қилинмаса, Байден АҚШнинг можарода тўғридан-тўғри ҳарбий аралашувга жалб қилинишидан манфаатдор эмас, дейди. Оқ уй Миллий хавфсизлик кенгаши матбуот котиби Джон Кёрби шу ой журналистларга "Ғазода ҳозир ёки келажакда АҚШ қўшинларини жойлаштириш режаси ёки нияти йўқ", деди.
