Коронавирус эпидемияси марказлашган давлатлар инқирозни либерал демократияларга қараганда яхшироқ ҳал қилишини кўрсатди. Агар бу давлатларнинг аксариятида тартибсизликлар ва ўлимнинг ўта юқори даражаси кузатилган бўлса (Италия - 11,7%, Испания - 8,8%, Буюк Британия - 8%, Франция - 6,7%), унда Хитойда ҳокимият аҳолини бошқариш бўйича кескин чоралар билан эпидемияни тўхтата олди ва ўлим кўрсаткичини 4% даражада сақланди - ва бу касаллик тарқалишининг бошида ўлганлар сонини ҳисобга олади.
Россия Федератсиясида ҳам ўртача карантин чоралари кўрилмоқда. Ҳокимиятнинг мобилизация қобилияти ва аҳолининг вақтинча ҳуқуқларини чеклашга рози бўлиш истаги билан биргаликда ўлим даражаси ҳам 1% даражасида сақланиб қолиши мумкин.
Яна бир оздан сўнг авторитар моделларга нисбатан либерал демократиянинг устунлиги ҳақидаги афсонага барҳам берилади. Маълум бўлишича, либерал фуқаронинг катталарга хос ва масъулиятли хатти-ҳаракатларига ишониш, бу ҳукуматнинг одамлар подасини бошқариш бўйича қаттиқ ҳаракатлари уни турли "бўрилар" дан қутқариши мумкинлигидир.
Ҳозир Ғарбнинг ягона ягона умиди - Швеция. Умуман ҳеч қандай карантин бўлмаган мамлакат. Бу мамлакатда авторитар чоралар эмас, фуқароларнинг онги, ҳокимиятнинг шимолий табиати ва коронавирус хавфини бўрттиришдан жиддий бош тортиш керак бўлган мамлакат.
У ерда нималар рўй беряпти?
Касал бўлиб тузалиш яхшироқ ва фойдалироқ
Швеция стратегиясининг моҳияти шундаки, вирус тарқалиши йўлида жон фидо қилиш шарт эмас - шунчаки аҳолининг энг заиф қисмини (яъни қарияларни) ҳимоя қилиш керак. Буни амалга ошириш жуда осон, чунки Швецияда кекса одамлар одатда алоҳида яшашади - болалар 18-19 ёшида алоҳида яшагани чиқиб кетишади. Бунинг учун зарур бўлган нарса минимал ижтимоий масофа, шунинг учун Швеция Бош вазири Стефан Левен аҳолини "шахсий жавобгарлик" кўрсатишга ва алоқаларни чеклашга чақирди.
Аммо шведчада чеклаш русча чеклаш билан бир хил эмас. Ҳа, ҳукумат университетларни ҳам ёпиб қўйди, аммо шу билан бирга мактаблар ва болалар боғчалари ёпилмади. Швециянинг бош эпидемиологи Андерс Тегнеллнинг сўзларига кўра, болаларни уйга юбориш мамлакатни тиббий ходимларнинг тўртдан бир қисмидан маҳрум қилади, чунки улар ўз фарзандлари билан уйда қолишларига тўғри келади, ёки агар ўзини-ўзи изоляция қилиш ва набираларига ғамхўрлик қилишни талаб қилишса, кекса ёшдагилар орасида касалланиш тезда кўтарилиши мумкин. Улар иқтисодиётнинг кўнгилочар ва ҳордиқ қисмини (барлар ва ресторанлар) ёпиб қўймадилар, шунингдек мамлакатда италянча андозада карантин қилмадилар.
Бир қарашда, бу ғалати. Охир оқибат, коронавирус ривожланишининг асосий математик моделлари шуни кўрсатадики, касалликка қарши курашнинг энг самарали стратегияси бу атрофдаги одамлар йиғиладиган жойларни ёпишдир. Аммо гап шундаки, Швецияда улар касалликни тўхтатмоқчи эмаслар.
Мамлакат ҳукумати ёшлар коронавирусни юқтириб олишлари, иммунитетни олишлари ва яна касал бўлиш хавфисиз яшашлари мумкинлигига ишонишади. Шунинг учун касал одамларга уйда қолиш тавсия этилади, аммо уларнинг ўзини ҳис қилиши яхшиланганидан кейин икки кун ўтгач, иш жойига боришга рухсат берилади. Расмийлар ёш шведларни масъулиятли бўлишга, лекин айни пайтда дўконларга, кафеларга борадилар, дам оладилар ва шу билан мамлакатда кичик бизнес билан шуғулланишга чақирадилар.
Сиз ҳам эҳтиёт бўлишингиз керак, чунки коронавирус эпидемияси туфайли Швеция (иқтисодиёти халқаро савдога жуда боғлиқ бўлган) аллақачон жиддий иқтисодий инқирозга тушиб қолмоқда, бу ҳатто 2008 йилдаги инқироздан ҳам ошиб кетиши мумкин. Мутахассислар ялпи ички маҳсулотнинг тўрт ёки ҳатто саккиз фоизгача пасайишини, ишсизликнинг 10 фоизгача ўсишини тахмин қилмоқда. Агар расмийлар энди карантинни жорий қилсалар, улар иқтисодий муаммоларни янада кучайтириши аниқ - шунинг учун аслида Швеция ҳукумати уни жорий қилмайди.
Оммавий тажрибалар
Табиийки, буларнинг барчаси иқтисодий ёки, шунингдек, геосиёсий эмас, балки мафкуравий сабаблар билан изоҳланади - "биз ҳамма нарсани тақиқлай олмаймиз" ва "биз фуқароларнинг масъулиятли ҳатти-ҳаракатларига муҳтожмиз" сериясидан. "Швеция ихтиёрий чораларни қўллаб-қувватлайди, чунки биз бу каби яшашга одатланганмиз. Бизнинг тажрибамиз шуни кўрсатдики, бундай ёндашув тўлиқ асосли ", дейди Андерс Тегнелл. Муаммо шундаки, энди швед анъаналари объектив ҳақиқатга зиддир.
Дастлаб, Швеция коронавирус билан карантин орқали эмас, балки иммунитет орқали курашишга қарор қилган Европадаги ягона мамлакат эмас эди. Буюк Британия ва Голландия ҳам худди шундай йўл тутдилар - аммо иккала давлат ҳам охир-оқибат карантин йўлига ўтишди. Сабаби оддий - аҳолининг масъулиятли ҳатти-ҳаракатларига умид боғлаш иш бермади, касалликлар сони кўпайиши экспонент даражасида бошланди ва у соғлиқни сақлаш тизимини синдирди. Британиялик шифокорлар амалда исён кўтаришди - улар айтдилар: агар мамлакат қаттиқ карантин чораларини кўрмаса, чорак миллион британиялик нариги дунёга равона бўлади.
Швеция врачлари ва вирусологлари ҳам исён кўтариб, ғазабли хатлар ёзиб, ҳеч бўлмаганда кўнгилочар масканларнинг ёпилишини талаб қилмоқдалар ва улар ҳукуматнинг стратегиясини "ўн миллион одам билан оммавий эксперимент" деб аташмоқда. Зотан муваффақиятсиз бўлган тажриба. 1 апрел куни кечқурун Швецияда беш мингга яқин одам касаллик юқтирган, улардан 239 киши (яъни 5%) вафот этган. Бироқ, бу ерда муҳими рақамлар эмас, балки ўсиш суръати - улар жуда аниқ. Бир ҳафта давомида, 23 мартдан 1 апрелгача, касаллар сони деярли 2,5 баравар, ўлим ҳоллари эса деярли 10 баравар кўпайди.
Жабрланганлар орасида (шу қаторда оғир бўлганлар) ёшлар ҳам кўп.
Касалликка чанлинганлар сони бундан ҳам кўпроқ бўлиши мумкин эди - чунки яқин вақтгача ёшлар коронавирус аломатлари бўлса ҳам, текширувдан ўтказилмаган. Натижада, март ойининг охирида Швецияда 40 мингдан кам одам синовдан ўтди. Фақатгина 31 март куни Швеция ҳукумати аҳолини кенг миқёсли синовдан ўтказиш стратегиясига ўтишдан хавотирга тушишди ва соғлиқни сақлаш вазири Лена Холленгреннинг сўзларига кўра, улар ҳафтасига 20-30 минг одамни синовдан ўтказишни режалаштиришмоқда.
Бундан ташқари, "Швеция стратегияси" муаллифи Андерс Тегнелл ўз мамлакатида Италия сценарийси такрорланиши мумкинлигини рад этмайди. "Нима қилишимиздан қатъи назар, бу биз учун якунланишини истисно қилмайман. Бизнинг хатти-ҳаракатларимиз коронавирус тарқалиш тезлигига қандайдир даражада таъсир қилишига мен умуман амин эмасман. Лекин ҳали кўрамиз”.
Шу сўзлардан кейин Андерс Тегнелл лавозимида ишлашда давом этяпти ва Швецияни ёрқин итальян келажаги сари бошлайди.
