Covid-19 вирус аста-секинлик билан шаҳар ва қишлоқларимизга кириб бормоқда. Ҳозир биз оилаларимиз саломатлиги ва хавфсизлигини таъминлашга ҳаракат қилмоқдамиз, аммо кўп одамлар учун озиқ-овқат озуқа манбаи ва (кўпчилик учун) қулайлик манбаи сифатида ниҳоятда муҳим бўлиб қолди. Савол туғилади: иқтисодиётдаги узилишлар фонида пандемия келтириб чиқарган озиқ-овқат инқирозининг олдини олишимиз мумкинми?
Бизнинг соғлигимиз ва фаровонлигимиз нима билан ва қандай овқатланишимизга боғлиқ. Биз фермерлар ўз далаларида ишлашни давом эттиради, супермаркет кассирлари ишга чиқади ва ҳайдовчилар озиқ-овқатимизни бозорларга ёки уйнинг эшигигача этказиб беришади деб умид қиламиз. Аммо муаммолар юзага келади. Озиқлантирувчи моддаларга бой овқатлар баъзи ҳудудларда камёб бўлиб қолмоқда. Яна бир ташвиш бор - одамлар озиқ-овқат маҳсулотларини захира қилиб ғамлаб қўяди, шунда дўкон жавонларида маҳсулотлар кам қолади.
Ҳаммамиз ҳаракат қилишимиз керак. Биз фавқулодда жавоб қайратиш чора-тадбирлари орқали кечиктириб бўлмас эҳтиёжларни қондириш учун, иқтисодий тикланишни қўллаб-қувватлаш ва барқарорликни яратиш учун узоқ муддатли ечимларни режалаштириш мақсадида биргаликда ҳаракат қилишимиз керак. Ҳукуматлар ва масъул раҳбарлар ишончли, хавфсиз ва арзон озиқ-овқат маҳсулотларини ташкиллаштириш ва ҳимоя қилишга ёрдам беришлари керак, айниқса дунё аҳолисининг энг заиф қатламлари учун.
Коронавирус тарқалишидан олдин ҳам, озиқ-овқат етишмовчилиги жиддий муаммо эди. 820 миллиондан ортиқ одам, яъни сайёрамиз аҳолиси орасида ҳар тўққизинчи киши етарли миқдорда озиқ-овқатга эга эмасди. Уларнинг 113 миллиони шунчалик оч эдики, уларнинг ҳаётига бевосита таҳдид бор эди. Пандемиянинг иқтисодий самараси бу рақамларни оширишга олиб келди. Энг заиф гуруҳларга узоқ ҳудудлар аҳолиси, камбағал шаҳар аҳолиси, муҳожирлар, норасмий иқтисодиёт ходимлари, можаролар зонасидаги одамлар ва бошқалар киради. Яқинда «Овқатланишни яхшилаш бўйича глобал иттифоқ» (GAIN) таъкидлаганидек, тўйиб овқатланмайдиган ва иммунитети паст бўлган одамлар вирус тарқалиш хавфи юқори.
Covid-19 билан боғлиқ озиқ-овқат инқирозига ҳар қандай самарали жавоб олдиндан таҳлил қилишни талаб қилади: бизнинг глобал ва миллий озиқ-овқат тизимимизни қандай қилиб қайта қуриш керак. Мақсад сиёсий ва молиявий барқарорликни таъминлаш, аҳолини соғлиғининг ёмонлашиши ва атроф-муҳитнинг ёмонлашувидан ҳимоя қилиш ва иқтисодиётнинг ҳаётийлигини таъминлашдир. Тиббий ёрдамда бўлгани каби, озиқ-овқат маҳсулотларининг чегарадан эркин ўтишига рухсат бериш керак. Озиқ-овқат ишлаб чиқарувчилари исроф қилинмайдиган соғлом ва тўйимли озиқ-овқат маҳсулотларининг мавжудлигини кафолатлашлари керак.
Биз 2008-2009 йиллардаги Буюк Рецессия даврида аниклаганимиздек, ҳукуматлар - молиявий институтлар, БМТ ва бошқа ташкилотларнинг кўмагида глобал - озиқ-овқат танқислиги ва юқори нархлар хавфини камайтириши мумкин. Тасдиқланган рағбатлантириш пакетлари уруғлик ва ўғитларни тарқатиш дастурлари, шунингдек тракторлар ва бошқа техникаларга субсидиялар орқали қишлоқ хўжалигини барқарорлаштиришга ёрдам берди. Истеъмолчиларга озиқ-овқат ёрдами берилди, шунингдек, мактабда овқатланиш ташкил этилди.
Ҳукуматлар пайдо бўлаётган рискларни бартараф этиш учун бизнес, технология агентликлари, академиклар ва фуқаролик жамияти билан очиқ мулоқотга киришишлари керак. Озиқ-овқат инқирозининг олдини олиш учун биз Жаҳон озиқ-овқат хавфсизлиги қўмитаси каби мавжуд глобал механизмларга ишонишимиз керак. Бундай тузилмалар зарур чораларни муҳокама қилиш учун майдончадир, шунингдек бошқариш воситалари учун клиринг палатаси мавжуд. Амалдорлар авваламбор барқарорликни, ошкораликни, ҳисобдорликни, қонун устуворлигини ва озиқ-овқат маҳсулотларини тартибга солиш стандартларини белгилашда дискриминация бўлмаслигини таъминлашлари керак.
Бундан ташқари, ҳукуматлар аҳолининг энг заиф қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш учун механизмлар яратиши ёки мустаҳкамлаши лозим эди. Озиқ-овқат дастурларига қарам бўлган қариялар, ногиронлар, ҳомиладорлар ва эмизикли боласи бор аёллар, гўдаклар, мактаб ўқувчилари ва қамоқдагилар озиқ-овқат хавфсизлиги йўқлигининг асосий қурбонлари бўлиши мумкин.
Биз озиқ-овқат тизимларининг барқарорлигини оширишимиз зарур. Бозор бошқарувини кучайтириш ва қиймат занжиридаги узилишларнинг олдини олиш учун захира каналлар ва захираларни яратиш ушбу тизимларнинг инқироз даврида узлуксиз ишлашини таъминлашга ёрдам беради. Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, сақлаш, тарқатиш, қайта ишлаш, қадоқлаш, чакана сотиш ва маркетинг билан боғлиқ фаолият тўхтатилмаслиги керак. Корхоналар инновацияларни давом эттиришлари керак. Ва, албатта, бизга озиқ-овқат соҳаси ходимларини ҳимоя қилиш ва Covid-19 тарқалишининг олдини олиш чоралари керак.
Ҳозир ваҳима қилиш вақти эмас. Маҳаллий аҳоли, оилавий фермерлар ва кичик қишлоқ ишлаб чиқарувчилари хавфсизликни бузмасдан озиқ-овқат экиш, йиғиш, транспортировка қилиш ва сотишда давом этишлари учун биз ўз жамиятларимиз ичида бирдамликни намойиш этишимиз керак. Бу ишни амалга оширишнинг имкони бор.
Келинг, буларнинг барчасини бошдан кечиришда бир-биримизга ёрдам берайлик. Пандемия бошланишидан олдин ҳам, БМТ Бош котиби Антониу Гутерреш озиқ-овқат хавфсизлиги ва экологик барқарорликни кучайтириш мақсадида Озиқ-овқат тизимлари саммитини (2021 йилга режалаштирилган) чақирди. Биз кута олмаймиз. Биз ҳозирданоқ ҳаракат қилишни бошлашимиз керак.
