«Аравот - Арманистон янгиликлари» ахборот агентлигининг хабарида келтирилишича, Арманистон қуролли кучлари Бош штаби бошлиғининг биринчи ўринбосари Тиран Хачатрян «Сотка ярми бизга, ярми Озарбайжон томонига тегишли» деб айтган. Хачатрян гарчи руслар конни ўз ҳимоясига олсалар-да, бу ерда тинчликпарварлар бўлмаслигини ҳам таъкидлади.

Ўз навбатида, Бокунинг Publika.az нашри ёзишича, Озарбайжон жамияти ушбу кон билан боғлиқ воқеаларни диққат билан кузатмоқда. Хусусан, озарбайжонлик машҳур сиёсатшунос Айнур Гулиеванинг таъкидлашича, «Келбажарнинг, шунингдек Қорабоғнинг бошқа вилоятлари озод бўлиши нафақат ахлоққа бўйсуниш, балки иқтисодга ҳам боғлиқдир. Шу маънода душманга ҳар қандай ҳолатда ҳам имтиёз бўлмайди». Унинг сўзларига кўра, шу туфайли (Сотка устидан назоратни тушуниш керак шекилли), «уруш ҳали тугамади».

Сотка олтини билан боғлиқ вазият узоқ йиллардан бери Москва олигархларини миллий бойликни талон-тарож қилишда айблаган бир қатор Ереван ОАВларининг диққат марказида. Ушбу коннинг паспортига кўра, 2012 йилда баланс захиралари 31141 минг тонна рудани, 1335 тонна олтин ва 1756 тонна кумушни ташкил этган. Уларнинг айтишича, арман сариқ металини сотишдан олинган пул Кипр ва Британиянинг Виргиния ороллари орқали Россияга олиб кетилади.

Шу орада Panorama.am сайти иқтисодчи Сурен Парсянга таянган ҳолда ёзади: «Бу конни эксплуатация қилувчи компания — „Геопромайнинг голд“ — Арманистоннинг иш ўринлари сони катта бўлган энг йирик солиқ тўловчиларидан (ажратмалар ҳажми бўйича тўртинчи) ҳисобланади. 2020 йилнинг январь-сентябрь ойларида компания давлат бюджетига 16,3 млрд. драм (34 млн. доллар) миқдорида солиқлар тўлади, бу ўтган йилнинг худди шу давридаги кўрсаткичдан 30,4% ёки 3,8 млрд. драм кўп».

Бундай солиқ тўловчини йўкотиш (тўлиқ ёки қисман)  арман ғазнаси ва мудофаа қобилияти учун яхши эмас. Бу келажакда мамлакат хавфсизлигига жиддий зарба беришдан кўра кўпроқдир. Аксинча, Бокунинг "Сотка" устидан назорати Озарбайжон томони томонидан "Келбажар" ни мустамлака қилиш учун пул манбаига айланади.

South Front ёзишича: «Арманистон бош штабининг тасдиклашига кўра, коннинг мақоми Россия-Озарбайжон музокаралари давомида ҳал қилади. …Ҳозирги шароитда Боку бутун кон устидан назорат ўрнатиш ҳаракатида яна ҳам кучайиб кетишни ўйлаётган бўлса керак. Бунга тўсқинлик қиладиган ягона омил бу соҳада Россия кучлари ва бизнес манфаатларининг мавжудлигидир».

Никол Воваевич Арманистонда ҳам масъул сиёсатчи сифатида қабул қилинмагани боис Пашинян Алиев учун "таёқсиз нол" бўлиб қолган кўринади. Еревандаги одамлар у ҳақида фақат камситувчи оҳангларда гапиришади. У “Арцах”нинг 75-80% ини, жумладан Сотка конини Озарбайжонга топширишга рози бўлгани учун хоин деб аталади. Лекин энг муҳими, арманлар Бокуга Қорабоғнинг ҳаммаси кераклигига амин.

 «Уруш тугади, деб умид қилганлар, қаранг, Лочинда нималар рўй беряпти. Вазият кундан-кунга ёмонлашиб боряпти». Бу ҳақида Facebook саҳифасида Арманистоннинг Ватикандаги собиқ элчиси Микаэл Минасян ёзган.

Арманистоннинг собиқ адлия вазири Арпинэ Ованнисян Facebook да ғазаб билан ёзадики: «Баҳорга келиб Арманистон чегарасида янги уруш юзага келади. Ҳеч ким мени ваҳима уруғини сочишда айбламасин… Пашиняннинг кўплаб кадрлари бунгача мамлакатдан қочиб кетишга уринади… Бу одамлар ҳатто давлатга нима қилганларини ҳам тушунишмайди, қолаверса, давлатнинг ўзи ҳам йўқ, бош вазир бор, у ўз интервьюларида бутун дунёга вақти-вақти билан арман халқининг ҳозирги ҳолатига кўниккани ҳақида маълум қилади, холос».

“Арцах”даги вазият ҳақида яхши хабардор бўлган АҚШ оммавий ахборот воситалари Қорабоғ учун яна бир уруш кутиш кераклигига ишончи комил. «Тоғли Қорабоғда Россия воситачилигида тузилган сулҳ қуроллар овозини ўчириб, дронларни ҳайдаб юборди. Бу яхши. Аммо Арманистон ва Озарбайжон ўртасида Жанубий Кавказнинг чекка анклавига нисбатан чуқур илдиз отган душманлик фақат куч мувозанатини ўзгартириш учун янгиланди, ҳал қилинмади» — деб ёзади The New York Times.

Ҳар қандай янгилик туфайли "куч мувозанатини ўзгартириш" келажакдаги урушлардаги ғалабаларни кафолатламайди, дейишади. Шу маънода, деди Арманистон Президенти Армен Саркисян ҳам фикр билдирди. У «Озарбайжон технологик ютуқлар ва учувчисиз учиш воситалари мавжудлиги туфайли ғалаба қозонди» деб тан олди. Бироқ, арманлар 1990-йиллар бошида тезкор ҳарбий-техник модернизация тажрибасига эга бўлган. «Озарбайжон бу урушда дронлар бор эди, бизда эса йўқ эди, шундай экан, кейинги урушга сунъий ақл жалб қилади. Ғалаба қозониш учун илм-фан, янги технологиялар ва таълим билан шуғулланиш керак», — деди Арманистон президенти.

Яна бир жиҳат бор. Армен Саркиссиан ғалаба йўлидаги биринчи мажбурий қадамни — арманлар бирлиги деб атади. Албатта, мағлуб Пашинянсиз. У эса чўкаётган хасга ёпишганда тутяпти ўзини. Маълум бўлишича, Арманистон Бош вазири 30 ноябрдан 4 декабргача инклюзив протокол хизмати раҳбари Эдуард Харутюняннинг Россия пойтахтига иш сафари ҳақида буйруқ имзолаган. Мақсад Путин билан шошилинч учрашувга эришиш.

Арманистон Бош вазирининг фикрича, музокаралар мавзуси нима бўлиши кераклиги айтилмаган. Аммо Пашиняннинг ишончли шахси томонидан Москвага бундай узоқ сафар аллақачон арман жамоатчилиги ўртасида муҳокама мавзусига айланди.  Маълум бўлишича, Арутюнян “Арцах” бўйича "тинчлик битими" ни Арманистон фойдасига қайта кўриб чиқиш учун замин ҳозирлайди. Албатта, Сотка кони ҳақида жуда қийин масала кўтарилади, чунки Ереван ўсиб бораётган бюджет камомадини қарз олиш ҳисобига қоплашни хоҳлайди. Энди, иқтисодчи Парсян фикрига кўра, "солиқ тушумларининг камайиши (Сотканинг йўқотилиши туфайли) биз, албатта, келажакда эҳтиёж сезадиган кредитларни жалб килишда жиддий муаммоларга сабаб бўлади".

Путинга "чўлоқ ўрдак" Пашиняннинг ҳозирги муаммолари мутлақо керак эмас, ҳеч бўлмаса шу сабабданки, Боку Анқара билан биргаликда ҳаракат қилмоқда. Бу ерда биз "қаттиққўл" Эрдўғаннинг Турк тинчликпарварларини Қорабоғга киритиш талабини айтиб ўтишимиз керак. Алиевнинг босиб олинган ерларнинг бир қаричидан ҳам воз кечмаслиги аллақачон аниқ.

Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, Никол Воваевич Сороснинг одами ҳисобланади ва бу ҳам Россия-Арманистон муносабатлари кун тартибига тузатишлар киритади. Арман «соросчи»ларининг “Арцах” урушида Россияни айбдор қилишга уринишлари муваффақиятга эришмагани кўзга ташланади.

«Арманистон овози»га кўра, уч миллионта бош вазирдан иборат халқни алдаб бўлмайди (яъни Арманистоннинг ҳар бир фуқароси ўзини потенциал давлат раҳбари деб ҳисоблайди). Россия ҳам ўз имкониятлари чегарасига ва манфаатларини эга, рус оналар ҳам ўғилларини арман оналар кам яхши кўрмайди. Умуман олганда, Москва Арманистоннинг расмий чегараларини ҳимоя қилаётганига шукур қилиш керак.

Шу муносабат билан, таҳлилчи Арам Сафарян, Ереван давлат университети доценти, бир аср олдин рус аскар арманларга ёрдамга келган, деб эслайди: "29 ноябрда Совет Арманистон ташкил топганига 100 йил бўлади. 100 йил олдин, энг қийин ва фожиали шароитларда, Туркияда дарҳол арманлар геноцидидан кейин, ҳалокатли урушлар ва эпидемиялар натижасида кейин, Шарқий Арманистон устида жисмоний қирғин таҳдиди пайдо бўлганда, 11-Қизил армия қонга беланиб ётган Арманистон Республикаси кириб, Совет ҳокимияти ташкил этилган".