Эҳтимол – Қозоғистон Республикасини Россия Федерациясининг сўзсиз ҳарбий-сиёсий йўлдошига айлантириш бўйича Кремлнинг махсус операцияси. Ахир Владимир Путин махсус операциялар устаси фаранги ҳисобланади, катта расмий урушларнинг эмас. 5 январ сюжети ҳам классик путинча кўринишга эга бўлди. РФ президенти кўникиб қолган ва шундай қила олади. Яқин вақтларда рўй берган айрим вазиятларни ёдга олиш кифоя.
Шундай қилиб. Ҳаммаси 2 январда Манғистау вилоятида Жанаўзен шаҳрида ижтимоий норозиликлардан бошланди. Бунга суюлтирилган газ нархининг кескин кўтарилиши сабаб қилиб кўрсатилди.
Қозоғистон президент Қосим-Жўмарт Тўқаев норозилик намойишлари қатнашчиларига ён берди. Республика ҳукуматини истеъфога жўнатиб, ижтимоий аҳамиятга молик товарлар нархини музлатиб қўйишга сўз берди ва ҳатто ҳукумат айбдор эканлигини қисман тан олди.
Ва айнан шу пайтда катта қўзғолон бошланади. Асосан сиёсий шиорлар остида. Қозоғистон хавфсизлик ходимларининг ёрдами бўлмаса ҳам, розилиги билан. Бир неча соат ичида қўзғолончилар - аммо ҳозир ҳам уларни Роскомнадзор санкцияларидан қочиш учун фақат "террорчилар" деб аташ мумкин - улар бутун Алматини эгаллаб олишди. Қозоғистоннинг эски пойтахти Алмати шаҳрини. Дарҳол маълум бўладики, исёнчилар нафақат террорчилар, балки зўрловчилар, қотиллар ва талончилар ҳам экан. Улар хавфсизлик ходимларини кўчада яланғоч юришга мажбур қилаётгани айтилди. Витриналарни синдириб, дўконлар талон-тарож қилинди. Бутун илғор инсониятга тақдим этиш учун шафқатсиз, қонли, ғайриинсоний қўзғолон сурати - керакли ҳажмда олинган. Ниҳоят, хавфсизлик кучлари жангсиз, қўзғолончилар вақтининг ягона тўғри дақиқасида Алмати аэропортини жангсиз топширишди – ва ўша соатдан бошлаб вазият пачакилашиб ўтириш учун ўта жиддий санала бошлади.
Президент Тўқаев метросексуал профессор қиёфасига эга зиёлидан зудлик билан классик супербизонга айланиши кераклигини тушунади. Шу ондаёқ бу қиёфага кирди. Хогвартс битирувчисининг сеҳрли тезлиги билан. Расмий қонунни эътиборсиз қолдириб (аммо у фавқулодда вазиятларда кимга керак ва/ёки фойдали!) Қозоғистон Республикаси Хавфсизлик Кенгашининг биринчи президенти Нурсултон Назарбоевнинг ўрнини эгаллайди ва тартибсизликларга қарши қаттиқ чоралар кўришини эълон қилади.
Битта муаммо: оммага янги кўриниш берган супербизонда темир тартиб ўрнатиш учун содиқ қўшинлар йўқ (деярли йўқ). Шунда жаноб Тўқаев ўз мамлакатида қўзғолон эмас, балки тажрибали халқаро террористик кучлар иштирокидаги ташқи тажовуз борлигини дарров англаб етади. Агрессия манбаи ким эканлиги тушунарли. Бизнинг одатимизга кўра, Америка Қўшма Штатлари каби кимдир. Назарбоев режимининг энг ашаддий душмани, қочқин банкир Мухтор Аблязов ҳам супербизон билан бирга ўйнамоқда. У urbi et orbi тўғридан-тўғри хабар берадики, Киев шаҳрида - америкапараст тартибсизликларнинг машҳур қалъасида ўтириб, кейинги давлат тўнтаришини режалаштирмоқда. Шу сабабли, Украинанинг бу ифлос янки ўйинида ҳам қўли бор - агар тўлиқ бўлмаса, қисман, тўғридан-тўғри бўлмаса, билвосита.
Нима қилиш керак? Қозоғистонга КХШТ кучларини киритишни сўраш. Яъни, афсоналар билан қопланган гапни айтиш керак: Путин, қўшинларни киритинг! Гарчи соф расмий равишда бу каби янграмаса ва айтилмаса ҳам...
Ҳозирги кунда техник раиси 2018 йилги арман инқилоби етакчиси Николь Пашинян бўлган КХШТ дарҳол рози бўлди. Тўғри, КХШТ тинчликпарвар кучлари қозоқларга қарата ўқ отмайди. Агар бунга эҳтиёж йўқлиги сабабли - қўзғолон қандайдир тарзда тўсатдан барҳам топса, террорчилар Алмати аэропортини тезда ўзларидан тозалашса, тинч қозоқлар дарҳол супербизон фармони билан киритилган комендантлик соатига риоя қила бошлайдилар. Меҳрибон тинчликпарвар кучлар пойтахт Астанадаги ҳокимиятни ва бошқа бир қатор муқаддас объектларни, жумладан, Байқўнғир космодроми ва Сари-Шаган полигонини қўриқлаш билан кифояланади.
Албатта, ҳеч қандай агрессия ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас. КХШТ тинчликсевар кучлари Қозоғистон Республикасига фақат қонуний ҳукуматнинг илтимоси билан, тинчлик ва конституцион тартибни ҳимоя қилиш учун ташриф буюрган.
5 январ якунлари
1. Энг аввало буюк тинчликпарвар сифатида танилган Владимир Путин шахсан ва бевосита шахсан ким томонидан эканлиги тушунарли қилиб режалаштирган Қозоғистон давлатчилиги фалокатининг олдини олди (юқорига қаранг).
2. Шу сабабли Қозоғистон ва бевосита унинг етакчиси жаноб Тўқаев етук бўлмаган кўп векторли тўлғанишларни тўхтатади.
Мамлакат Россия Федерациясининг ишончи ҳарбий иттифоқчисига айланади. Энди бу ерда НАТОнинг, хусусан, катта оға саналмиш Туркиянинг агрессив базалари бўлмаслиги аниқ. Энг катта оға, яъни Россия Федерациясидан бошқа ҳеч ким билан икки тарафлама ҳарбий ҳамкорлик ҳам бўлмайди.
3. Туркия (нима бўлганда ҳам, НАТО аъзоси) билан стратегик ҳамкорлик ҳақида орзулар ўтмишда қолди.
4. Қозоғистонда АҚШ ва бошқа мамлакатларнинг манфаатларини ҳимоя қилувчи хорижий агентлар, худди Россиядаги каби, «тозаланади».
Мамлакатни турли фалокатлар гирдобига ботириш истагида бўлган сотқинларни кечириб бўлмайди.
5. Қозоғистон энди Осиё-Европа транзит йўлаклари ва йўналишлари бўйича Россия Федерацияси билан рақобатлашмайди.
Нима қилсак ҳам биргаликда ва ҳамжиҳт бўлиб бажарамиз.
6. Хитой билан ҳамкорлик қилиш мумкин, лекин фақат Россия Федерацияси манфаатларига зид бўлмаган ва зарар етказмаган ҳолда.
Хитой ҳам рози: Марказий Осиё АҚШ ва Туркия назорати остидаги қора доғга айланмаса бўлгани.
7. Қозоқ алифбосини ҳам лотин алифбесига ўтказишга ҳожат қолмайди.
Асосийси. Қозоғистон КХШТдаги барча ишончли ҳамкорлар билан биргаликда ҳақиқатда ўзининг қутқарувчиси Россия президенти Путинга умумий ва ажралмас манфаатларни ифодалаш учун ишончнома беради. Қўшма Штатлар ва НАТО билан "хавфсизлик кафолатлари" бўйича ўша музокараларда. Бу ерда Россия собиқ СССРдаги бегона ҳарбий базалар ва тегишли инфратузилмалардан воз кечишни талаб қилса, энди нафақат ўз номидан, балки Варшава шартномасининг энг янги аналоги иштирокчиларининг жамоавий номидан гапиради.
Шунинг учун Қозоғистонни жуда тез қутқариш керак эди. 2022 йил 10 январга - маккор Вашингтон билан тарихий музокаралар бошланадиган санага қадар - ҳамма содир бўлган / рўй берган нарсанинг маъносини тушуниши учун.
Бироқ, содир бўлган ҳамма нарсада, албатта, яна бир катта маъно бор.
Махсус операция Қосим-Жўмарт Тўқаев айтганидек, КХШТ қўшинларини жойлаштиришга ҳозирданоқ тайёргарлик кўраётган сиёсий ўзгаришларга олиб келади.
Қозоғистонда институционал режим – тўлақонли президентлик республикаси шаклланмоқда. Давлат бошлиғи ва халқ отаси деярли тенг икки тахтда ўтирган қўш ҳокимият энди бўлмайди.
Қозоғистон Назарбоев номидаги давлат бўлишни, унинг ўзи эса бу давлатчиликнинг қонунийлигининг манбаси бўлишни тўхтатди. Энди манбалар бошқача. Улардан бири эса қўшҳокимиятчиликни тугатишга ёрдам бераётган Кремлдир. Шу маънода давлат тўнтариши барибир рўй берди. 5 январда янги Қозоғистон Республикаси ташкил этилди.
Жаноб Путин охир-оқибат жаноб Назарбоев ва унинг оиласини Қозоғистондан олиб чиқиб кетиши эҳтимоли юқори. Назарбоев кланига жисмоний ва техник хавфсизлик кафолатларини бериш орқали.
Бу ерда нафақат республиканинг ярим эмас, тўлақонли раҳбарига айланадиган жаноб Тўқаев ғалаба қозонади. Аммо, шунингдек, Қозоғистон элитасининг жаноб Назарбоев ва "назарбоевчилик" дан чарчаган мустаҳкам қисми ҳам. Элбаси лагерининг йирик мулки ва бошқа норасмий ресурслари тез орада бошқа қўлларга ўтиб кетишини инкор этиб бўлмайди. Бу 5 январдаги махсус операцияни маҳорат билан ёки унчалик эмас - қўллаб-қувватламаган гуруҳлар назорати остида рўй бериши мумкин.
Қозоғистондаги январ тўнтариши Россия Федерациясидаги ҳокимият транзити фалсафаси ва сценарийсига таъсир қилдими? Йўқ, ҳеч қандай таъсир кўрсатмади. Бу бутунлай бошқа воқеа.
Воқеалар ривожини кузатиб қоламиз.
2022 йил 6 январь
