Марказий Осиёнинг энг бой аёллари
“Мижозларимизда менга ёқадиган нарса шундаки, улар нимани хоҳлашларини билишади. Булар тасодифан бундай ҳаёт тарзини бошлаган одамлар эмас. Улар энг яхши меҳмонхоналарда, энг нафис яхталарда қолишади ва уларга нима мос келишини билишади, нима мос келмаслигини ҳам билишади”, деди британиялик дизайнер Чару Ганди ўз мижозларини таърифлар экан. У аниқ исмларни ошкор қилмаган, аммо улар Қозоғистондан келган юқори мартабали амалдорлар эканига шама қилган.
Назарбоев клани ҳокимиятда бўлган ўттиз йил давомида бутун дунё бўйлаб элита кўчмас мулкига эга бўлди. Улар дунёнинг олтита давлатида: Лондон яқинида, Испания курортларида, Швейцария кўллари яқинида ва ҳатто Манхеттен осмонўпар биноларида юзлаб миллион долларлик ҳашаматли уйлар, қасрлар, квартиралар ва виллаларга эга.
Нурсултон Назарбоев оиласи 2007 йилдан бери ҳар ёзда Испаниянинг Коста-Бравадаги ҳашаматли мулкига келишади. Уч минг квадрат метрлик қаср маҳаллий экологларнинг норозилигига қарамай, қўриқхонадаги иккита шинам кўрфаз ўртасида қурилиб, ўраб олинган. Бундан ташқари, бир неча йил давомида эгалари мулкнинг ёнида жойлашган умумий фойдаланишдаги йўлнинг бир қисмига киришни қасддан тўсиб қўйишди. Улар норозилик фаолларига таҳдид қилишди: уй ёнида улар огоҳлантирувчи белгилар ва овоз кучайтиргичлар ўрнатдилар, улардан отишма овози эшитилади.
Мулкнинг умумий майдони тахминан 20 гектарни ташкил қилади. Учта бино, бир нечта бассейн, йигирмага яқин ҳаммом, дискотека хонаси, курорт, театр ва ҳашаматли автомобиллар учун гараж мавжуд. Маҳаллий аҳоли журналистларга кўчмас мулк яқинида денгизда доимо ҳашаматли яхталарни кўришларини бир неча бор айтишган. Назарбоевнинг ўртанча қизи Динара Қулибаева у ерда туғилган кунларини нишонлайди. Баъзан отаси ҳам зиёфатларга учиб келади.
Кулибаева ва унинг турмуш ўртоғи Қозоғистондаги энг йирик "Халык" банкининг эгалари. Испаниядаги кўчмас мулкдан ташқари, унинг Женева яқинида 2019 йилда 63 миллион долларга сотиб олинган «Бельрив» қалъаси бор. XVII асрда қурилган тош фасадли ва иккита квадрат минорали қаср миллий аҳамиятга эга бўлган маданият объекти сифатида тан олинган.
Кулибаеванинг шаҳарнинг ўзида яна 75 миллион долларлик резиденцияси ҳам бор. Капалак кўринишидаги зинапоя ва 25 метрли бассейн мавжуд бўлган ушбу 3 қаватли вилладан Женева кўлининг гўзал манзаралари кўриниб туради. 2009 йилда уни сотиб олгандан сўнг, Динара бу сарой унга расмий қабуллар учун кераклиги билан изоҳлаган.
Бироқ, Назарбоевнинг учта қизи орасида энг машҳури уларнинг каттаси – Дариға ҳисобланади, унинг бойлиги ярим миллиард доллардан ошади. 1980 йилларда у дипломат Рахат Алиевга турмушга чиққан, эр-хотиннинг уч фарзанди бор эди. Аммо севги ҳикояси қайғули якунланди: 2007 йилда президентнинг куёвига қарши “Нурбанк” бошқаруви раиси ўринбосари Жолдас Тимралиевнинг ўғирланишига алоқадорликда айбланиб, жиноий иш очилди. Алиев Австрияга қочиб кетган ва у ерда сиёсий бошпана олган. Никоҳ бузилди, Алиевнинг ўзи эса осилган ҳолда топилди.
Нурсултоннинг кенжа қизи Алия 18 ёшида Қирғизистон президентининг ўғлига турмушга чиқди. Янги турмуш қурганлар икки мамлакат ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлайди деб ишонишганди, аммо бунинг акси содир бўлди: иттифоқ тезда парчаланиб кетди ва давлатлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар янада мураккаблашди.
Севимли курортда
Маҳаллий мухолифатчи ОАВга кўра, Нурсултон Назарбоевнинг бойлиги 100 миллиард долларга баҳоланган. Бундан ҳам кўпроқ пул унинг оила аъзоларининг чўнтагига жойлашди, улар чет элдаги ҳашаматли товарлар ва кўчмас мулкка сарфлашни афзал кўришади.
Чехиянинг машҳур Карлови Вари курорти давлат раҳбарининг яқинларига айниқса ёқади. Назарбоев одатда қизи унинг набирасига турмушга чиққан тадбиркор Қайрат Боранбаевга тегишли беш юлдузли «Ахлан» вилласида яшайди. Қозоғистон президенти бу ерга шунчалик тез-тез келиб, ўз яқинларини у ерга таклиф қилганки, Чехия ОАВлари уни вилланинг эгаси деб адашган. Масалан, 2005 йилда Назарбоевнинг дўсти ҳисобланган Украинанинг собиқ раҳбари Леонид Кучма «Ахлан»да тўхтаган.
Собиқ президентнинг энг нуфузли қариндошларидан бири бўлган Назарбоевнинг куёви Тимур Кулибоевнинг ҳам Чехияда мулки бор. Британиянинг The Financial Times газетаси унга Хитойга газ қувурини қуриш бўйича шартномалар эвазига ўн миллионлаб долларларни бойитиш имконини берувчи махфий схемани чоп этди. Аммо Кулибоевнинг адвокатлари бу маълумотни рад этишмоқда.
Тадбиркор бир ярим миллион долларга тоғ ёнбағиридаги қўриқхона ҳудудида XIX асрда қурилган беш қаватли “Мысливна” биносини сотиб олди. Илгари Чехия Ички ишлар вазирлиги ходимлари ушбу санаторийда дам олишарди.
Карлови Варидаги меҳмонхонани ҳам Зелина Катранова сотиб олган, унинг қизи Тимур ва Динара Кулибаевларнинг ўғлига турмушга чиққан. Курортнинг марказида жойлашган олти қаватли бинода 24 хона, соғломлаштириш маркази бўлган бассейн ва Тепла дарёси манзараси мавжуд.
Асоссиз бойлик ва клан жанжаллари
Қозоғистон раҳбари Буюк Британияни ҳам эътибордан четда қолдирмади: 13 йил аввал 50 миллион фунт стерлингга қиролликдаги энг қиммат уйлардан бири – Лондон шимолидаги Топрак саройини сотиб олди.
Унинг фарзандлари Буюк Британияда ҳам мулкка эга. Қизи Дарига ва унинг тўнғич ўғли Нурали Лондоннинг Бейкер-стрит кўчасида Артур Конан Дойл асарлари қаҳрамони, детектив Шерлок Холмснинг квартираси жойлашган уйга эгалик қилишган. Бундан ташқари, улар Бейкер-стрит 215 ва 237 оралиғида қиймати 140 миллион фунт стерлингдан ортиқ бўлган бир қанча бошқа бинолар ва ерларга эгалик қилишган.
Британия расмийлари Назарбоевлар мулкининг бир қисмини “асоссиз бойлик”да гумон қилиб, ҳибсга олди. Мулк учта оффшор компанияларда рўйхатга олинган: Панама, Британия Англьяси ва Антил оролларида. Кейинроқ Қозоғистон раҳбарининг қизи ва набираси судда ғалаба қозониб, 100 миллион долларлик мулкни қайтариб олди, бироқ имкон қадар тезроқ улардан қутулишга қарор қилди.
Бундан ташқари, Назарбоевлар оиласи Канннинг энг нуфузли туманларидан бирида мулк сотиб олди. 30 миллион евро эвазига улар очиқ бассейн, тўртта яшаш хонаси, кийиниш хоналари бўлган еттита ётоқхона, учта ошхона, иккита дам олиш хонаси ва иккита вино ертўлали, устунли тўрт қаватли бино сотиб олдилар. La Tropicale қароргоҳи 19-асрнинг охирида Ўрта ер денгизига қараган тепаликнинг жанубий ёнбағрида қурилган.
Бу мулк Назарбоевнинг укаси Болат ва унинг собиқ рафиқаси Майра Қурмангалиеванинг ажрашиши чоғида ҳуқуқий можарода маълум бўлди. Бундан ташқари, жараён давомида Болатнинг ўгай ўғли, Майранинг ўғли Дониёр Кесикбаев Флоридада ҳашаматли квартира сотиб олгани маълум бўлди. Учта ётоқ хонаси, бешта ҳаммом ва Атлантика океанининг гўзал манзарали панорамали балконига эга квартира унга 3,4 миллион долларга тушди. Тергов шунингдек, Манхеттендаги 50 миллион доллардан ортиқ кўчмас мулк ва заргарлик буюмларини ҳам кўрсатди. Натижада Кесикбаев барча мулкни ўгай отасига ўтказиб берган.
Назарбоевлар клани атрофидаги навбатдаги жанжал давлат раҳбарининг 29 ёшли набираси Айсултан Британиядан сиёсий бошпана сўраганидан сўнг авж олди. Бунгача йигит Facebook да оиласидан қўрқишини, уни ўғирлаб кетишга урингани ва у президентнинг набираси эмас, балки ўғли эканини тан олганди.
Айсултан Сандхерстдаги Британия Қироллик ҳарбий академиясини тамомлаган. Кокаинга қарамлиги туфайли у вақти-вақти билан Европанинг гиёҳванд моддаларни даволаш клиникаларида вақт ўтказарди. Ўз ватанига қайтиб, Айсултан Қозоғистон Мудофаа вазирлигининг бош разведка бошқармаси штаб-квартирасига тушди. Кейинчалик ижтимоий тармоқлардаги постлар муаллифи Назарбоевнинг набираси эмас, қочқин мухолифат лидери Мухтор Аблязов экани маълум бўлди. 2020-йил август ойида Айсултан Лондонда ўлик ҳолда топилган. Ҳужжатларга кўра, ўлимга кокаин олиб келган юрак хуружи сабаб бўлган.
Назарбоевнинг ўзи ҳам доим сояда қолишга ҳаракат қилган. У деҳқон оиласида туғилган, касб-ҳунар билим юртида металлург касбига ўқиган, ишчи, қурувчи, газчи бўлган, заводда ишлаган. Шундан сўнг Нурсултоннинг партиявий фаолияти бошланди, бу эса уни Қозоғистон ССР Вазирлар Кенгаши Раиси лавозимига олиб келди. 1991 йилда Назарбоев Қозоғистоннинг биринчи президенти этиб сайланган, истеъфога чиққанидан кейин эса умрбод халқ етакчиси ва мамлакат Хавфсизлик кенгаши раҳбари бўлган. Умуман олганда, собиқ давлат раҳбари учун унчалик ўзгармади – у ва унинг оиласи мамлакатдаги энг нуфузли шахслар бўлиб қолмоқда.
