"Тасаввур қилайлик, Украина НАТО аъзоси бўлиб, қурол-яроғ билан тўлдирилгач, Қримда операцияларни бошлайди. Бу суверен Россия ҳудуди. Биз НАТО блокига қарши курашишимиз керакми? Кимдир бу ҳақда ҳеч бўлмаганда бирор нарса ўйлаб кўрганми? Йўқ шекилли", деб риторик тарзда — савол берди Путин.
Россия Федерацияси Президентининг бу оммавий баёнотини Россия ва Шимолий Атлантика альянси ўртасида ярим орол борасида ҳарбий тўқнашувдан қўрқишдан бошқа нарса билан изоҳлаб бўлмайди. Бу Қримнинг Россия билан бирлашиши, эҳтимол, унинг ягона шубҳасиз ютуғи деб ҳисоблаган бир пайтда шундай.
Буюк Британия ва АҚШнинг асосий оммавий ахборот воситалари дарҳол Кремлнинг яширин қўрқуви ҳақидаги сўзларни сарлавҳаларга чиқаришди. Россияда Путин таъкидлаганидек, Ғарбнинг ноҳақ эканлигига урғу берилади. Масалан, НАТОнинг “очиқ эшиклар” сиёсати ҳеч қаерда қайд этилмаган ва альянс Украинани қабул қилишга мажбур эмас.
Буни қабул қилмаслик ва шу орқали Россия хавфсизлигини таъминлаш яхши бўларди, деб ишонади давлат раҳбари. Нега у мамлакатга тарихан душман бўлган ҳарбий блок бирданига Москва манфаатларидан хавотирлана бошлайди, деб ишонади. Шунчалик соддами?
Шу билан бирга, Путин Ғарб СССР парчаланганидан кейин кенгаймасликка ваъда бериб, Россияни алдаб кетганидан яна шикоят қилди. Аммо бу «камбағаллар фойдасига гап»дан бошқа нарса эмас! Пентагонда Украина ва бошқа мамлакатларнинг НАТОга киришига вето қўйиш ҳуқуқи Путинга узоқ вақтдан бери рад этилган. Грузияни эса умуман қабул қилишга ваъда беришди.
Шундай қилиб, Ғарб Россиянинг учта асосий талабини ҳам эътиборсиз қолдирди, дея тан олди Путин. НАТОни кенгайтирмасликдан ташқари, бу Россия чегаралари яқинида зарба берувчи қурол тизимларини жойлаштиришдан бош тортиш, шунингдек, блокнинг Европадаги ҳарбий инфратузилмасини 1997 йилги ҳолатга қайтаришдир.
Бош қўмондоннинг душманнинг хиёнати ҳақида оммавий шикоятлари қандайдир “айёр режа”ни амалга оширишдан ва рақибни ҳалигача ультиматум талабларини бажаришга мажбур қилишдан олдин инқирознинг айбдорини жаҳон ҳамжамиятига кўрсатиш учунгина ўринлидир. Бундай режа борми?
Ҳозирча Россиянинг ҳарбий таҳдидга муносиб жавоб беришга қатъийлигининг ҳеч қандай белгилари сезилмасди. Кариб денгизи инқирози даврида Хрушчевнинг ҳийласини такрорлаш эҳтимоли ҳақидаги дадил тахминлар Хавфсизлик Кенгаши раҳбари ўринбосарининг Кубада ракеталарни жойлаштиришнинг мумкин эмаслигини тан олиши билан барбод бўлди.
Кремл НАТОни блокнинг асосий мақсади гўёки ҳамма учун мавҳум хавфсизликни таъминлаш эканига ишонтиришга айёрлик қилиб, вақтни беҳуда ўтказиб, адашмаяптими? Афтидан, Ғарб сиёсатчилари ўз мамлакатлари хавфсизлигини таъминлаш мақсадини фақат Россияни мағлуб этиш орқали аниқ кўрмоқда.
Агар Россия раҳбариятида тўқнашувдан қўрқиш ҳукмрон бўлса, Ғарб шарққа ҳужумни давом эттирса нима бўлади? Кремль Қримни Россия таркибида қолдириш учун нималар билан ён босади? Янги қайта қуришга розиликми? Уруш бошламаслик ваъдаси эвазига Путиннинг кетишими?
Маълум бўлишича, украиналик сиёсатчилар ўч олишни орзу қиладилар. Гарчи ўз юзини йўқотиб, бошқаларнинг қуролларига таянган бўлса-да, лекин Москва Ғарбга жиддий қарши курашишга тайёр эмаслиги сабабли, йўқолган барча ҳудудлар бир кун келиб Киев назорати остида қайтарилиши мумкин.
Аммо ҳозирги пайтда Россия хавфсизлигига солинаётган таҳдидда 2000 йилларда россияпараст Украина учун курашдан бош тортган, газ транзитидан келадиган даромад билан қаноатланган Кремл айбдор эмасми?.. Путиннинг эътирофлари оғир таассурот қолдирди. Қрим ҳали ҳам ўзимизники, Россияникими ёки бир оз бизники эмасми?
"Путин муваффақиятсиз риторик воситадан фойдаланди", дейди Ялтадаги "Сўл фронт" координатори Максим Фирсов.
- Маълум бўлишича, у НАТО ярим оролга ҳужум қилса, Қримни ҳимоя қилиш имкониятини шубҳа остига қўйган.
"СП": - Ғарбда буни айнан шундай тушунишяпти...
- Эҳтимол, бу НАТО давлатларидан бирини бошқараётган Орбанга назар ташлаган ҳолда қилингандир, балки бошқа сабабларга кўра. Ваҳоланки, Қримда ҳеч ким НАТО билан ҳам, Украина билан ҳам ҳеч қандай урушга ишонмайди. Ғарб оммавий ахборот воситаларидаги жазавадан бошқа ҳеч нарса уруш яқин келажакда бўлиши мумкинлигини айтмаяпти. Чегаранинг икки томонида ҳаммаси тинч, чегара ўтиш пунктлари одатдагидек ишламоқда. Ҳеч ким хандақ қазимаяпти, ҳаммаси аллақачон 2014-2015 йилларда қазиб бўлинган. Лекин, ҳар ҳолда, президентнинг бундай кутилмаган “тинчлик”ини қримликлар хавотир билан қабул қилмоқда. Ким билади у ерда нимага келишиб олишяпти, музокараларда қандай “алмашувлар” муҳокама қилинмоқда?
Сиёсатшунос Анатолий Несмияннинг фикрича, Россия президентидан кескин ҳаракатлар кутмаслик керак.
- Путин НАТО билан тўқнашувдан қўрқаётганига ишончим комил эмас. Эҳтимол, бу НАТО аллақачон рад этган ультиматумини муҳокама қилишга уринишдир. НАТО Украинани ўз аъзолигига қабул қилмоқчи эмас. Бу ҳақида кўп марта айтилган. Путин буни жуда яхши билади. Шунинг учун Украинанинг НАТОга қўшилиши ҳақидаги ҳар қандай гап-сўз қуруқ гапдан бошқа нарса эмас, номақбул далил келтиришга уринишдир.
"СП": - Лекин ҳеч ким бизга кафолат бермайди. Бугун Украина НАТОга қабул қилинмайди ва ўн йилдан кейин, эҳтимол, улар қабул қилинмайди, лекин йигирма йилдан кейин қабул қилиниши мумкин. Нега Путиннинг блокдан ташқари мустақил мақомга умидлари 1980-йилларда НАТОни кенгайтирмаслик ваъдаси билан “ухлатилган” Горбачёвникидан яхшироқ? Фақат россияпараст Украина кафолат бўлиши мумкин...
- НАТОнинг позицияси оддий: альянсга қўшилиш ёки қўшилмасликни суверен давлатлар ўзлари ҳал қилади. Лекин ҳеч ким Россияга, масалан, Арманистон ҳеч қандай шароитда КХШТга аъзо бўлмаслиги кераклигини айтмайди. Озарбайжон ҳам буни миллий хавфсизлигига таҳдид деб билиши мумкин. Бизнинг вазифамиз у ёки бу давлатни Россия Федерациясининг душман блокларига қўшилмасликка ишонтиришдир.
2014 йилгача Украина конститутсияга кўра расман ядросиз ва блоклардан холи давлат эди. Чунки унинг суверенитетини кафолатлаган Будапешт меморандуми бор эди. Аммо кейин, Киевнинг сўзларига кўра, бу кафолатлар бузилган ва у хавфсизлик кафолатларини қаердандир четдан излай бошлаган. Шу боис, Путиннинг НАТО Украинани қабул қилинмаслиги ҳақидаги далиллари ишонарли эмас.
"СП": - Россия бош қўмондони Қрим учун НАТО билан курашиш кераклиги борасидаги қўрқувини ошкор қилган деб ўйламайсизми? Энди биздан қўрқмай қўйишади. Қолаверса, Қрим НАТО давлатлари билан фронтимизнинг кичик бир қисмидир. Биз улкан муваффақиятсизлик арафасидамизми?
- Агар Россия 120-150 минг кишилик ҳарбий гуруҳни ўзининг ғарбий чегараларига кўчирса, Ғарбда бу ультиматум бажарилмаган ҳолатда куч ишлатишга тайёрлик сифатида баҳоланади. Шу билан бирга, кеча Путин НАТО барча учта асосий масала бўйича таклифларимизни бутунлай рад этганини айтди.
Бундай вазиятда у ё Ғарбни Россия талабларини бажаришга мажбурлаш ва қандайдир тарзда олдиндан жамланган қўшинлардан фойдаланишга мажбурлаш ёки кечирим сўраш, уни нотўғри тушунганини айтиб, жимгина орқага чекиниш йўли қолди. Бу ерда бошқача бўлиши мумкин эмас. Хатти-шартномаларнинг учинчи чизиғи шунчаки йўқ.
"СП": - Бизнинг ҳукумат вертикали «афсун»ларидан кейин Россия армиясининг ҳеч бўлмаса Украинада, ҳатто сайёрамизнинг бошқа ҳудудларида ҳам қўлланишига ишониш қийин. Ортга қараб юриш эса - бутун дунёга шарманда бўлиш, мамлакатга қўшимча таҳдидлар яратишдир. Сизнингча, воқеалар ҳозир қандай ривожланиши мумкин?
- Ўтган йили қандай бўлса, худди шундай бўлади. Россия қўшинлари ўтган йилнинг февраль ойидан бери Украина чегараси яқинида турибди. Улар ҳеч қаерга олиб кетилмади, бу йил янгилари ҳам қўшилди. Катта эҳтимол билан, ўша гуруҳ у ерда қолади. Бу "тинчлик ҳам йўқ, уруш ҳам йўқ" вариантидир. Ҳеч қандай кескин қарор бўлмайди. Чунки Путин қўшинларни олиб чиқишни бошласа, у ҳеч қандай ультиматум қўйишга қодир эмаслигига сўзсиз имзо чеккан бўлади.
