Парацетамол шифокорлар томонидан нафақат қисқа муддатли ва ўткир, балки сурункали оғриқ учун ҳам буюрилади. Шу билан бирга, ушбу дори беморлар томонидан ҳисобга олиниши керак бўлган қарши кўрсатмаларга эга. Эдинбург университети томонидан ўтказилган рандомизацияланган назорат тадқиқотида ушбу препаратни узоқ муддат қўллаш билан юзага келиши мумкин бўлган ножўя таъсирлар кўриб чиқилди. Икки ҳафта давомида кўнгиллилар кунига тўрт марта бир грамм парацетамол ичишди. Тадқиқотга кўра, бу сурункали оғриқдан азият чекадиган одамлар томонидан қабул қилинган максимал суткалик дозадир. Шундан сўнг, тадқиқот иштирокчилари яна икки ҳафта давомида плацебо олдилар. Шу билан бирга, иштирокчиларнинг учдан икки қисми мунтазам равишда юқори қон босими учун дори-дармонларни қабул қилишди.
Тадқиқот шуни кўрсатдики, қон босими билан боғлиқ муаммолар бўлган одамларда парацетамолни узоқ вақт қўллаш билан қон томир ва юрак касалликлари хавфи ортади. Натижалар АҚШда нашр этиладиган Circulation кардиология журналида эълон қилинди. Бироқ, олимлар оғриқ қолдирувчи воситаларни қабул қилиш ва қон босимининг кўтарилиши ўртасидаги боғлиқлик тўғрисида ҳали аниқ жавобларни топа олмадилар. Тадқиқот муаллифлари парацетамолни узоқ вақт қабул қилмасликни маслаҳат беришади.
Кўпчилик ён таъсир ҳақида билмайди
Дозага қараб, ибупрофен, аспирин ёки парацетамол каби оғриқ қолдирувчи воситаларни Германияда рецептсиз сотиб олиш мумкин: кичик дозали таблеткалар шифокор тайинланмасдан тарқатилади. Агар талаб қилинган доза юқори бўлиши керак бўлса, унда одамлар кўпинча бир вақтнинг ўзида бир нечта таблеткаларни ичишади.
Ушбу препаратни шифокорнинг рецептисиз юқори дозаларда қабул қиладиганларнинг аксарияти одатда юзага келиши мумкин бўлган ножўя таъсирлар ва оқибатларни билишмайди. Препарат антипиретик таъсирга эга, шунинг учун у кўпинча ёш болаларга берилади.
Бироқ, бу дори ҳеч қандай зарарсиз эмас, дейди Геппингендаги Паллиатив ёрдам маркази шифокори Герхард Мюллер-Швефе (Gerhard Müller-Schwefe): "дозани ошириб юбориш ҳолатларида парацетамол жигар шикастланишига олиб келиши мумкин, айниқса болаларда".
Бу ҳолда тўғри дозалаш жуда муҳимдир. Жигар кўпинча "организмнинг биокимёвий заводи" деб аталади, у муҳим функцияларни бажаради, шу жумладан тўқималарнинг тузилиши, ёғлар ва углеводларнинг парчаланиши, шунингдек қонни филтрлаш учун зарур бўлган оқсилларни ишлаб чиқариш борасида. "Жигар дори воситаларнинг ҳаддан ташқари дозаси туфайли парчаланиш маҳсулотларини олиб ташлаш мумкин бўлмаган ҳолларда ҳам яллиғланиш жараёнларини ўз зиммасига олади. Натижада иммунологик реакция пайдо бўлади, бу жигар яллиғланишига олиб келади. Жигар ҳужайралари қанча кўп йўқ қилинса, вазият шунчалик драматик бўлади", - дея таъкидлайди мутахассис.
Олимларни нима ташвишга солмоқда
Баъзилар, парацетамолнинг таъсирини қисқа вақт ичида сезмасдан, дарҳол бошқа таблетка ичишади, сўнгра дозаси қанча юқори бўлса, таъсири шунчалик катта бўлади деган умидда. "Бундай ҳолатларда ҳақиқатан ҳам жигар шикастланиши хавфи мавжуд",-дея таъкидлайди Мюллер-Швеф. Бу ҳалокатли оқибатларга олиб келиши мумкин.
Бундан ташқари, одам қанча вақт ва қанча парацетамол олишига қараб, унга кўкикиш пайдо бўлиши мумкин. Парацетамол асосан марказий асаб тизимида, яъни орқа мия ва бош мияда ишлайди. "Бу ҳақда узоқ вақт давомида ҳеч нарса маълум эмас эди, - дейди Мюллер-Швеф. - Сифатли тадқиқотлар туфайли энди парацетамол оғриқни бошқарадиган орқа мия тизимига таъсир қилишини яхшироқ тушунамиз".
Инсон организмида эндорфинлар ҳам оғриқни камайтириш қобилиятига эга. Улар тананинг ўзи томонидан ишлаб чиқарилади. Инқирозли вазиятларда эндорфинлар оғриқни йўқотиш ва бостириш орқали бизни ҳимоя қилади. Парацетамол оғриқни бостириш учун қўшимча восита сифатида ишлайди. Шу билан бирга, кўпчилик одамлар дастлаб деярли сезмайдиган ён таъсирлар мавжуд. "Инсон ҳиссий жиҳатдан камроқ сезгир бўлади. У вазиятда иштирок этмайди: унда на ижобий, на салбий ҳиссиётлар мавжуд",-дея тушунтиради доктор Мюллер-Швеф.
"Кимдир азоб чекса, бу сизни бефарқ қолдиради, худди шу нарса кимдир бахтли, лекин сизга бу аҳамиятсиз бўлганда содир бўлади", дейди олим. Одам ёпилади. Оғриқ қолдирувчи узоқ муддат фойдаланиш пайтида инсон хатти яна бир характерли ўзгариш бор. "Инсон шошилинч қарор қабул қила бошлайди. У хавфга кўпроқ мойил бўлиб чиқади", деб ишонади немис олими.
Огайо штати Университетидаги америкалик олимлар ҳам буни 2020 йилда тасдиқлашди. Улар парацетамол инсон онгига таъсир қилади ва ҳатто характерини ўзгартириши мумкин деган хулосага келишди.
Олимлар пробандларни икки гуруҳга ажратдилар ва уларга маълум вазифаларни топширдилар. Шу билан бирга, гуруҳлардан бири парацетамол, иккинчиси плацебо олди. Парацетамолни қабул қиладиган одамлар плацебо гуруҳига қараганда анча хавфли ҳаракат қилишди ва қўрқмасдан муносабатда бўлишди. Биринчи гуруҳ бошқаларга нисбатан озгина ҳамдардлик ва ҳамдардлик кўрсатди, баъзилари ҳатто бошқаларнинг ҳис-туйғуларига зарар етказишга ҳаракат қилишди. Бундан ташқари, улар камроқ қўрқувни ҳис қилишди.
"Парацетамолни нафақат оғриқни йўқотиш учун қабул қиладиган одамлар бор. Шу тарзда, улар ҳиссий таъсирланмаслик учун ҳимоя таъсирига эришадилар. Препаратнинг бундай таъсири қарамликка олиб келиши мумкин",-дея огоҳлантирмоқда Мюллер-Швефе.
Абу Муслим таржимаси
