Адашманг ва Россиянинг Украинага “босқин” қилиши афсусланарли, аммо маҳаллий инқироз бўлиб, унинг оқибатларини фақат тўғридан-тўғри можаро ҳудудида яшовчиларгина ҳис қилади, деб ўйламанг. Россия президенти Владимир Путин уруши, шубҳасиз, бу асрнинг энг катта хавфсизлик инқирозини яратди, бу бутун дунё бўйлаб чуқур оқибатларга олиб келади, деб ёзади Хэл Брэндс Bloomberg нинг 25 февралдаги нашрида.
Албатта, асосий юк, биринчи навбатда, бундан атиги ўттиз йил аввал мустақилликка эришган, ҳозир эса “миллий йўқ бўлиб кетиш” хавфи остида турган ушбу собиқ иттифоқ республикаси зиммасига тушади. Путин Украинанинг “демилитаризацияси” ҳақида гапирганда, эҳтимол унинг қуролли кучларини йўқ қилишни назарда тутса керак. У "денацификация" ҳақида гапирганда, эҳтимол, Украина элитасини тозалаш ва қўғирчоқ режим ўрнатишни назарда тутади. У "кетма-кет Россия ва Совет раҳбарлари" Украинага ўз ҳудудининг катта қисмини "ҳадя қилган" деб даъво қилганда, у харитада катта ўзгаришларни кутаётган бўлиши мумкин.
Бу Украина учун экзистенциал инқироз бўлиб, хулқ-атвори - яширин тажовуз, ҳудудни зўравонларча эгаллаб олиши билан - Европанинг унчалик ҳам қадимий бўлмаган қора ўтмишини эслатади. Аммо муҳим минтақадаги йирик давлатга ҳарбий ҳужумнинг оқибатларини жиловлаш осон бўлмайди.
Узоққа борадиган иқтисодий оқибатлар келмоқда. АҚШ ва бошқа Ғарб давлатлари нафақат Россияни жазолаш, балки унинг иқтисодиётига жиддий ва узоқ муддатли зарар етказиш учун молиявий, технологик ва тижорат санкцияларини тайёрламоқда.
Бу санкциялар Путиннинг фикрини ўзгартирмаслиги мумкин: фаровонлик уни энг илҳомлантирган миллий буюклик ўлчови эмас. Аммо бу босим ва улар қўзғатадиган Россиянинг ҳар қандай қарши санкциялари инфляцияни кучайтиради, энергия харажатларини оширади ва пандемия оқибатларини ҳис қилаётган глобал иқтисодиётни бошқачасига ларзага солади.
Оқибатларни кибермаконда ҳам кутиш керак. Россия расмийлари узоқ вақтдан бери Украинадан баъзан бутун дунё бўйлаб тинч аҳолига таъсир қиладиган амбицияли киберҳужумлар учун "синов майдони" сифатида фойдаланиб келади. Россия Украинага ҳарбий ҳужум дебочаси сифатида “рақамли воситалар билан” ҳужум қилганини ҳисобга олсак, бу яна содир бўлиши мумкин. Кремл рақамли урушни атайлаб Украинадан ташқарида олиб бориши мумкин ва унга зарар етказган демократияларга зарар етказиш учун кибер қуроллардан фойдаланиши мумкин.
Геосиёсий оқибатлар ҳам худди шундай жиддий бўлиши мумкин. Россия Украинанинг катта ҳудудларини босиб олиши ва “Путин легионлари”нинг Беларусда доимий жойлаштирилиши Москвага Шимолий Атлантика Шартномаси Ташкилотининг Польша, Руминия ва Литва каби аъзоларига нисбатан янада таҳдидли позицияни эгаллайди. Бу Шарқий Европада хавфсизликнинг кескин ёмонлашишини англатиши мумкин ва бунинг охири кўринмайди.
Ушбу йўналишда, ҳозирги инқироз шароитида кескинлашув осонгина юзага келиши мумкин. Россиянинг НАТО давлатларидан бирига бостириб кириши даргумон: бу Россия расмийлари иштирок этишни истамайдиган ягона қарама-қаршилик. Аммо агар у тезда Украина устидан ўз назоратини мустаҳкамлай олса, НАТОнинг ҳимояланмаган давлатларига кўпроқ босим ўтказиши мумкин, эҳтимол Россияни ўзининг Калининград анклавига боғловчи коридорни талаб қилиши ёки балки Болтиқбўйи давлатларининг ҳарбий салоҳияти ва геосиёсий алоқаларига чеклов излаши мумкин.
Бундай сценарий хавотир уйғотади, иккинчи сценарийда эса - Москва Украина устидан назоратни мустаҳкамлай олмайди ва худди шундай хавф бўлиши мумкин.
Агар Украина армияси барқарор қаршилик кўрсатса ёки жиддий қаршилик ҳаракати пайдо бўлса, Ғарб уларга қурол, пул, разведка ва бошқа турдаги ёрдамни таклиф қилиш учун жуда жиддий сабабга эга бўлади. Россиянинг Украина ботқоғига ботиб қолишига эришиш унинг кучини бошқа жойга қаратишнинг олдини олишнинг энг яхши йўлидир.
Бироқ, Европадаги қонли ҳарбий можаронинг чўзилиши у яратаётган беқарорликнинг ҳам чўзилишини англатади. Бунга гуманитар инқироз ва урушдан қочганларни қабул қилишни истамаган Шарқий Европа орқали оммавий қочқинлар оқими киради.
Бундай ўзгаришлар Россиянинг бу қадамларга жавоб бериши билан ҳам тўла бўлади. Мисол учун, Покистон 1980-йилларда АҚШ ҳомийлигидаги қўзғолончиларга Афғонистонда Қизил Армия қонини тўкишда ёрдам берганидан сўнг советлар зўравонлиги ва трансчегаравий рейдларга дуч келди.
Бундай вазиятни барқарор деб аташ мумкин эмас: Россия ва унинг рақиблари доимий равишда мажбурлаш ва қарши мажбурлаш рақобатида қоладилар. Ва ниҳоят, Путиннинг хатти-ҳаракатлари бугунги кунда дунёда мавжуд бўлган мафкуравий ва геосиёсий бўлинишларни янада кучайтириб, "қарама-қаршиликларни кучайтирмоқда". Мавжуд инқироз Хитой-Россия иттифоқининг яқинлашишига олиб келди: Хитой ташқи ишлар вазирлиги буларнинг барчасида Американи айблади, Путин ва Си Цзинпин эса Америка қудратига бирлашган ҳолда, ҳамкорликда "чегара йўқ" дейишди.
Айни пайтда Россия ва Ғарб ўртасидаги қарама-қаршилик аллақачон мавжуд тартибнинг мухолифлари ва тарафдорлари ўртасидаги каттароқ курашга айланиб бормоқда. Назоратсиз "авторитар тажовуз" учун прецедент ўрнатилиши мумкинлигидан хавотирга тушган Япония каби Европадан ташқарида жойлашган демократик давлатлар санкциялар кампаниясига қўшилмоқда.
Бу ҳозирги можаронинг қутқарув салоҳияти: унинг узоқ муддатли оқибатлари демократик дунёнинг реакциясига боғлиқ бўлади. Агар АҚШ ва унинг иттифоқчилари Россияга жиддий иқтисодий зарар етказса, босқинчиларни оғир харажатларга дучор қилса, Шарқий Европа ва ундан ташқарида уларнинг ҳарбий салоҳиятини мустаҳкамлашга, демократик ҳамжамиятнинг умумий жипслигини мустаҳкамлашга ёрдам берса, бу инқироз - Корея уруши каби - амалда мавжуд тартибни мустаҳкамлаши мумкин, бу уни бузишга уриниш ҳеч қандай натижа бермаслигини кўрсатди.
Аммо Ғарб демократиялари барбод бўлса, Россиянинг гамбити бўлажак глобал қўзғолоннинг хабарчиси бўлиши мумкин.
