Айниқса, COVID-19 гача чалинганлар сони миллион кишидан ошган Гонконгда вазият қийин. Бу ерда ҳар куни йигирма минг кишига касаллик юқиб, икки юзга яқин ўлим қайд этиляпти…
Шу билан бирга, америкалик Жонс Хопкинс коронавирус ресурс марказининг хабар беришича, дунё бўйлаб 468 миллиондан ортиқ COVID инфекцияси ва олти миллиондан ортиқ ўлим ҳолатлари қайд этилган. voanews.com хабар қилишича, гарчи инсоният аллақачон ўн бир миллиард эмлашни амалга оширган бўлса ҳам, пандемия ҳали ҳам давом этмоқда.
Sendai Viralytics LLC биотехнология компанияси асосчиси, америкалик молекуляр биолог Оьга Матвеева haqqin.az га берган интервьюда айтишича, Хитойдаги COVID авж олиши ўзига хос хусусиятларга эга бўлиши мумкин.
"Пандемия бошиданоқ Хитой вирусга қарши "ковиднинг нол ҳолатлари" тамойили асосида курашмоқда, - дейди Матвеева. - Ушбу тамойил дунёнинг барча ривожланган мамлакатларидаги инфекцияларнинг паст, аммо нол даражасини сақлашга қаратилган профилактика тизимларидан фарқ қилади. Бундай тизим эмлаш (аҳолининг кўп қисмида) ва табиий инфекция туфайли шаклланган жамоавий иммунитетни шакллантиришга имкон берди. Хитой "0-ковид" принципини феноменал интизом, оммавий локдаун, шунингдек бутун маҳаллалар ва шаҳарларнинг ёпилиши орқали амалга оширди. Бунга оммавий емлаш ва тестларни қўшиш керак. Хитойликларнинг асл ғояси истисносиз барчани эмлаш эди, бу мамлакатга ташқаридан кириб келган вирус таъсирини тўсишга имкон беради.
Инфекция тарқалишининг олдини олишда инфекцияланган одамлар билан алоқа қилиш учун тезкор жавоб берадиган мобил анти-ковид дастурига алоҳида роль ўйнайди. Ҳаммаси жуда яхши ташкил этилганди. Бироқ, Хитой ўлдирилган вируслар асосида фақат анъанавий, бутун вирион вакциналаридан фойдаланишга пул тикди. Бундай вакцинани катта биореакторларда тайёрлашда инфекция жуда катта миқдорда кўпаяди, шундан сўнг вирус махсус усулда инактивланади ва одамга киритилади.
Эмлаш пайтида хато вазиятни янада кучайтирди
Муаммо шундаки, инактивация қилинганида вирус аслида инсон иммунитет тизимини қўзғатадиган жуда муҳим S-оқсилни ўз ичига олган тиканакларнинг бир қисмини йўқотади. Шунинг учун ушбу тоифадаги вакциналар дастлаб вирусга қарши самарали антитаналарнинг ривожланишига тўсқинлик қиладиган технологик нуқсонга эга".
Бунга, мутахассиснинг фикрига кўра, шуни ҳам қўшимча қилиш керакки, бундай вакциналар янада барқарор ва узоқ муддатли ҳужайрали иммунитетни яратмайди, балки антитаналар ишлаб чиқариш асосида фақат гуморал иммунитетни ҳосил қилади. Маълумки, Хитойнинг бутун вирион вакциналари билан эмлашдан сўнг антитаналар тезда йўқолади. Масалан, замонавий РНК вакциналаридан кейин ҳам антитаналар бир неча ойдан кейин йўқолади, ҳужайрали иммунитет эса анча узоқ давом этади. Шунга қарамай, РНК ва векторли вакциналар оғир йўналиш ва ўлимга олиб келадиган натижадан яхши ҳимоя қилади – одам касал бўлиб қолиши мумкин, аммо шу билан бирга у касалхонага ётқизилмасдан инфекция нисбатан осон ўтказади.
Матвееванинг сўзларига кўра, Хитойда ва айниқса Гонконгда кекса одамларни эмлаш жуда тўхтаб қолган. Маълум бўлишича, вакциналарга ишонмаган кекса хитойликларнинг мотивацияси ёшларга қараганда анча паст бўлиб чиқди.
Вирус қандай мутацияга учрайди - бу яна бир жиддий савол
Хитойлик шифокорларнинг асосий хатоси шундаки, улар антитана иммунитетини узоқ муддатли сақлашга ишонишган, шу билан бирга ушбу мамлакатда эмланган вакциналар самара паст бўлиб чиққан.
Маълумки, Пекин жуда тез ўз вакциналарини ишлаб чиқди ва уларни ЖССТда рўйхатдан ўтказди ва турли давлатларга муваффақият билан сотди. Лекин у ерда турли мамлакатларда ишлаб чиқарилган вакциналар самарадорлиги таққосланганда маълум бўлишича, Sinovac ва Sinopharm фирмаларининг инактивацияланган Хитой вакциналари жуда заиф экан. Мисол учун, Индонезияда уларнинг самарадорлиги 65 фоизни ташкил қилди.
Ҳозир кўплаб давлатлар хитойлик вакциналардан воз кечмоқдалар ва бошқа принцип асосида ишлаб чиқарилган бошқа мамлакатларнинг дори-дармонларидан фойдаланмоқдалар. Бироқ, хитойликларнинг ўзлари бошқа танловга эга эмас эдилар ва улар фақат маҳаллий вакциналардан фойдаланганлар.
Европаликлар Омикрон тўлқинини Хитой аҳолисига қараганда анча осонроқ ўтказишди. Гап шундаки, омикрондан олдин "delta" тўлқини Европа бўйлаб тарқалиб, аҳолининг иммунитетини шакллантирди. Шунинг учун, ҳатто юқори токсикликка қарамай, Европада омикрон, айниқса самарали вакциналар билан эмланган аҳолида, қоидага кўра, касалликнинг оғир шаклларига ва ўлимга олиб келмади.
Натижада, омикрон штамми Хитойга келганида, Осмон империяси аҳолиси ундан жуда заиф ҳимояланган эди. Бу вақтга келиб, маҳаллий вакциналар билан эмланган хитойликларнинг танасида антитаналар ва ҳужайра иммунитети аллақачон йўқ эди.
Айни пайтда Хитой учун карантин чоралари билан пандемияга қарши туриш жуда қийин. Кундалик инфекциялар сони суткасига мингдан ошади. Гонконгда катта эпидемия содир бўлди, у ерда ковиддан ўлим даражаси бошқа мамлакатларга қараганда ўн баравар юқори эди. Бир сўз билан айтганда, Хитой ва Гонконгдаги пандемия ўрмон ёнғинлари характери ва кўламини олди.
Энди Омикрон штамми ва Осмон империяси фуқароларининг темир интизоми ўртасидаги жангда ким ғолиб чиқишини тушуниш қийин. Иммунитети заиф одамларнинг катта оломони орасида юрган ҳолда, коронавирус осонгина ривожланиши мумкин. Хитойдан супер-юқумли коронавируснинг янги мутацияси ҳам пайдо бўлиши эҳтимоли бор.
Ольга Матвеева тўғри эмлаш Эски дунёни сақлаб қолганига амин
«Янги штаммлар кўпроқ юқумлилик йўналишида шаклланади, - дейди Ольга Матвеева. – Аммо касалликнинг кечиш шакли ҳақида ҳеч нарса дея олмаймиз. У енгилроқ ёки оғирроқ бўлиши мумкин. Гарчи ижобий нуқта бор: дунёдаги одамларнинг аксарияти аллақачон эмланган ёки касал бўлиб ўтган. Яъни, янги штаммнинг тарқалиши йўлида барқарор иммунитетга эга бўлган одамларнинг миллиард кишилик қатлами бор. Агар бизни янги ковид эпидемиялари таҳдид қилса ҳам, дунёда касаллик оғир кечадиган ва касалхонага ётқизилиши талаб қилинадиган беморлар сони камроқ бўлади».
Мутахассиснинг таъкидлашича, ноқулай стсенарий остида Омикрон штамми, барча чекловчи чораларга қарамай, бутун Хитой бўйлаб тарқалиши мумкин. Бундан ташқари, пандемиянинг авж олиши Хитой ишлаб чиқаришининг барқарорлигига таҳдид солади, шундан кейин бутун жаҳон иқтисодиёти зарар кўриши мумкин.
"Шунга қарамай, янада реал вариант - Хитой қаттиқ чекловлар ва аҳолининг энг юқори интизоми туфайли "омикрон" ни мағлуб эта олади, деб ҳисоблайди Ольга Матвеева.
