Дунёга тиббиёт, таълим тизими, гигиенанинг элементар тушунчаларини берган бу улкан жонли макон (ислом цивилизацияси) қандай қилиб асрлар давомида турғунликка ботди. Дунёга тиббиёт, таълим тизими, гигиенанинг элементар тушунчаларини берган бу улкан жонли макон (ислом цивилизацияси) қандай қилиб асрлар давомида турғунликка ботди. Кўтарилган мавзу бўйича турли хил нуқтаи-назарлар мавжуд. Бу шифо топмайдиган, доимий оғриётган, вақти-вақти билан ўзини эслатиб турадиган ярага ўхшайди. Мусулмонлар ўзларини инсониятнинг авангардлари деб биладилар. Бундай тушуниш уларнинг менталитетининг ўзаги бўлиб, у бошқа нарсалар қатори тарихий ўтмишдан озиқланади (Қуръон бизга инсоният тарихига Худонинг насиҳатлари сифатида қарашни ўргатади). Аммо реал ҳаётда вазият бошқача, унинг ўзгариши истиқболлари ҳозир аниқ кўринмайди. Ҳамма қандайдир ёриб ўтишни кутаётгандай. (Аммо бу кўпроқ "иймонни янгилаш" ва инсониятни саодат йўлига етаклаш учун чақирилган Маҳдийнинг келишини 1500 йил кутишга ўхшайди). Бу борада энг харизматиклар одатда ислом фундаменталистлари деб аталадиган зиёлилар эди. Ушбу таърифда салбий, таҳқирловчи ва ҳатто даҳшатли маъно мавжуд. Уларнинг вазиятни биттада ўзгартириш, "таг-туги билан суғуриб ташлаш ... ва кейин ..."истаги кўп жиҳатдан большевикларнинг инқилобий романтикасини эслатади, унинг тескари томони эса бу ер юзидаги фаровонлик дунёси йўлидаги сон-саноқсиз қурбонлардир..
Сайловлар натижасида Мисрда ҳокимият тепасига келган ва реал ислоҳот дастурини таклиф эта олмаган (бу ажабланарли эмас!) ва шунинг учун сиёсий олимпдан шармандаларча чиқариб юборилган "Мусулмон биродарлар"нинг мағлубияти - яқин ўтмишдан ёрқин мисол. Ўзини "Исломий давлат" деб атаган таниқли террористик тузилма - бу Исломнинг ўзига хос эрзаци, тескари ислом, айнан буюк дин интеллектуал ҳаётдан чиқариб юборилганда, унинг ижтимоий таълимотини замон талабларига мос равишда долзарблаштиришдан муқаррар равишда пайдо бўладиган псевдоислом.
Бугун бизда замонавий ислом давлатининг ривожланган концепцияси йўқ. Шунинг учун уни қуришга бўлган ҳар қандай уринишлар муқаррар равишда ҳақиқий ҳаётдан жуда узоқ ва, қоидага кўра, қандайдир фантасмагорияларнинг амалга ошишига олиб келади.
Мусулмон давлатларидаги сиёсий режимлар ҳокимиятни меросхўрликка ўтказиш билан шуғулланаётган бир пайтда исломий тафаккурда турғунлик ҳукм сурган, деб ҳисоблайман. Ислом қонунлари асосида яшайдиган давлатда ҳукумат диний қонунийликка эга бўлиши шарт. Аммо тахтни топшириш учун асос бўлган мерос қилиб қолдириш Муҳаммад пайғамбар динининг асосларига аниқ зиддир. Ислом ҳар бир инсон жамиятда ўзига мос келадиган жойни эгаллашини талаб қилади. Мусулмонларнинг Муқаддас Ёзувларида айтилишича, туғилишда ҳар бир инсон Худодан Унинг Руҳи зарраси билан нафас олади. Моҳиятан, гап индивидуаллик ва, хусусан, инсоннинг шахсиятини янада аниқлайдиган қобилиятлар ҳақида кетяпти. Инсоннинг ҳаётдаги вазифаси унга Аллоҳ Таоло берган иқтидорларни рўёбга чиқаришдир, агар сиз ҳаётда тўғри ўринни, яъни бу дунёда неъматларни оширадиган жойни, яъни инсон энг катта даражада очадиган жойни эгалламасангиз, бунинг иложи йўқ. Ахир Парвардигор ҳаёт шароитларини белгилаб берувчи асосий йўналтирувчи бўлган одамлардан айнан шуни кутади.
Диний нуқтаи-назардан монархнинг қонунийлиги ҳақидаги саволни кўтарганингиздан сўнг, сиз унинг назарида муқаррар равишда ашаддий душманга айланасиз. Шунинг учун ҳокимият нафақат унинг муайян танқидчиларини бартараф қилиш, балки диний позициялардан танқидий хулосалар чиқариш имкониятини истисно қилиш, мустақил диний ва ҳуқуқий ҳукм қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилиш муаммоси билан шуғулланган. Бу ҳуқуққа фақат ваколатли кишилар эга бўлиши лозим эканлиги аниқдир. Амалда ҳеч ким жавоб бермайдиган ваколатлиликни баҳолаш мезонлари илгари сурилган (мисол учун, барча иснадлар билан юз мингта ҳадисни ёддан билиш). Парадоксал равишда ҳатто айрим тан олинган арбоблар ҳам бу мезонларга амал қилиб, «ўтмайдиган» бўлиб қолган. «Ижтиҳод эшиклари» маҳкам ёпилган ва ҳаммага тақлид йўлидан юриш, бошқача қилиб айтганда, ҳурфикрликка барҳам бериш ва аввалроқ – баъзида жуда қадимда ва бошқача ижтимоий-сиёсий вазиятда – қабул қилинган қарорларга сўзсиз амал қилиш, улардан шубҳаланмаслик ва ўзгараётган ҳаётга мослаштиришга уринмаслик таклиф этилган. Аста-секинлик билан интеллектуал фикр бўғиб қўйилган. Ҳокимият таназзулга юз тутган. Турғунлик ҳолатлари ҳаётнинг кўплаб жабҳаларига тарқалган. Жамият турғунликка ботган. Бир пайтлар жаҳон тараққиётининг карвонбошиси бўлган ислом цивилизацияси Ғарбдан умидсиз тарзда ортда қола бошлади.
Юрий Анатольевич Михайлов, “Ладомир” нашри бош муҳаррири
Абу Муслим таржимаси
