11 август куни Душанбеда АҚШ Марказий қўмондонлиги томонидан ташкил этилган "Минтақавий ҳамкорлик-2022" қўмондонлик-штаб ҳарбий машғулотлари бошланди. Улар 20 августгача давом этади. Уларда Қозоғистон, Қирғизистон, Мўғулистон, Покистон, Ўзбекистон ва Тожикистон ҳарбийлари иштирок этмоқда. АҚШнинг Душанбедаги элчиси Джон Марк Поммершеймнинг таъкидлашича, "Минтақавий ҳамкорлик-2022" АҚШнинг Марказий ва Жанубий Осиё давлатлари иштирокидаги энг йирик ҳарбий машғулотларидан бири бўлиб, "минтақадаги ҳамкорларимиз билан алоқаларни мустаҳкамлаш учун ноёб имконият беради". Машқлар минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш; оммавий қирғин қуроллари, террористик унсурлар ва гиёҳванд моддаларни тўхтатиш бўйича миллий имкониятларни ошириш; халқаро тинчликпарвар операцияларда минтақавий мудофаа кучларини ривожлантиришга кўмаклашиш ва ахборот алмашишга қаратилган. Covid-19 пандемиясидан олдин, Минтақавий ҳамкорлик машқлари серияси 2004 йилдан бери ҳар йили иштирокчи мамлакатлардан бирида, шу жумладан АҚШда ўтказиб келинарди.
Россиянинг даъволари, биринчи навбатда, Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилотига (КХШТ) аъзо давлатларга, Кремлнинг қўлбола ҳарбий блокига қаратилган. Унга Арманистон, Беларус, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Россия киради. Тарғиботчилар "Минтақавий ҳамкорлик-2022" машғулотлари, айниқса, Россия-Америка муносабатлари учун шундай кескин бир пайтда, ҳатто Марказий Осиёдаги энг йирик Россия ҳарбий базасининг бурни остида қандай ўтиши мумкинлиги билан қизиқмоқда. Таъкидланишича, Россия Федерацияси Вашингтондан жиддий устунликка - Толибон билан алоқаларга эга. Айтилишича, Кремль кўп масалаларда келиша олади ва бундан минтақага ўт қўйиш учун фойдаланиш мумкин. Америкаликлар учиб кетади, минтақа эса уларнинг назорати остида қолади, деб ўзларини ишонтирмоқда.
2022 йил май ойида КХШТ расмий равишда "тинчлик, халқаро ва минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш, аъзо давлатларнинг мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги ва суверенитетини биргаликда ҳимоя қилиш" мақсадида тузилганига 30 йил тўлади. Аммо йиллар давомида ҳарбий блок ҳеч кимга ёрдам бермади. Қирғизистон ва Тожикистон ўртасидаги зиддият ҳамон давом этмоқда, 2020 йилнинг кузида Тоғли Қорабоғда Озарбайжон билан қуролли можаро пайтида КХШТ Арманистонни ҳимоя қилмаган. Блокнинг ҳарбий кучлари, асосан, Россия ҳарбий хизматчилари, бир марта – аъзо давлатнинг мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги ва суверенитетини ҳимоя қилиш учун эмас, балки Қозоғистонда 2022 йил январида ўтказилган норозилик намойишларини бостириш учун сафарбар этилган. Тўғри, РФ Қуролли Кучларининг ўша кунлардаги воқеалардаги иштироки жанжал билан якунланди - руслар 5-6 январда кела бошладилар, аммо 12 январь куни Қозоғистон президенти уларнинг "тинчликпарварлик" миссиясини якунлаганини эълон қилди.
Россиянинг Украинага кенг кўламли ҳарбий босқинидан сўнг КХШТ аъзолари Кремлдан узоқлашди. Июн ойида Чеченистон раҳбари Рамзан Қодиров улардан Украина бўйича ўз позициясини билдиришни талаб қилди. "Мана, менимча, КХШТ ташкилоти бор. Бу ташкилотнинг Россияга фойдаси йўқ, Россия эса ҳаммага ёрдам беради. Европанинг барча етакчилари [Россия президенти Владимир] Путиннинг олдига келади, телефон орқали музокаралар олиб боради, Украина манфаатларини ҳимоя қилади, бизнинг КХШТ аъзолари эса, нега жим турасиз, қўшниларингиз ҳақида гапирмайсиз? Нега урушни тугатишга ҳаракат қилмайсиз? Нега нацистларга, бандерачиларга, ота-боболаримизни ўлдирган фашистларга қарши позицияларингиз йўқ, ахир биз Бандерага қарши бирга курашгандик. Энди эса, гўё ҳеч нарса бўлмагандек, Америка ёки Европанинг санксияларидан қўрқиб, ҳамма жим", — деди у. Қодиров уларни "Бирга йиғилиб, сўзингни айтинг, ҳеч нарса бўлмайди", деб чақирди.
Унинг фикрича, "давлат бўлса, иттифоқчи бўлса, ўзи қарор қилиб, қадамини ташлаши керак". КХШТга аъзо давлатлар раҳбарлари аллақачон "қарор қабул қилиб, ўз қадамини қўйишди", шунинг учун Нечаевнинг таҳдидлари эътиборга олинмаганидек, Қодировнинг чақириғига ҳам эътибор берилмади.
Кремлнинг "нодўст" давлатлар билан алоқалар Россия билан стратегик ҳамкорликка зарар етказмаслиги кераклиги ҳақидаги баёноти иттифоқдан чиқиш чақириғига ўхшайди. Киев уч кун ичида босиб олинганининг 176-куни, Россия Федерацияси халқаро изоляцияга тушиб қолди ва 49 та давлатни "нодўст" давлатлар қаторига қўшди: Буюк Британия, АҚШ ва ЕИдан Монакогача. Россия цивилизациялашган дунёга уруш эълон қилди ва энди столни муштлари билан уриб, КХШТ, ЕОИИ, МДҲ ва ШҲТ аъзоларининг Кремль "дўстона" деб эълон қилган давлатлар билан алоқалари уларнинг Россия олдидаги мажбуриятларига зид келмаслигини талаб қилмоқда.
Россиялик дипломат унинг таҳдидлари айнан кимга қаратилганини кўрсатмади, бироқ КХШТ аъзоларининг ярми "оғзи қон". Машғулотларда АҚШ ҳомийлигида Тожикистон, Қозоғистон ва Қирғизистон ҳарбий кучлари иштирок этмоқда. Бундан бир неча кун олдин, 5 август куни Қозоғистон НАТОга аъзо давлат Туркия билан разведка ва ҳарбий маълумотлар алмашиш бўйича келишув имзолаган эди. Арманистон ёз бошидан бери икки марта америкалик юқори мартабали амалдорлар делегацияларини қабул қилди: 8-9 июнь кунлари АҚШ Давлат котибининг демократия, инсон ҳуқуқлари ва меҳнат масалалари бўйича ўринбосари Кара Макдоналд Ереванда бўлди; 15 июль куни Марказий разведка бошқармаси директори Уильям Бернс элчихона эълон қилмасидан иш сафари билан келган. 28 июль куни АҚШ Арманистонга демократия ва иқтисодий барқарорликни мустаҳкамлаш учун 120 миллион доллар грант ажратиши маълум бўлди. Май ойи охирида АҚШ Давлат котиби ёрдамчиси Дональд Лу Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Ўзбекистонга сафар қилди. Июнь ойида АҚШ Марказий қўмондонлигининг янги тайинланган раҳбари, армия генерали Майкл Эрик Курилла мураккаб йўлни босиб ўтди.
Россия ҳудуди бўйича дунёда биринчи ўринда туради, аммо "олифта очкўзлигининг қурбони бўлди". Постсовет республикалари Украина ҳозирда уларни биринчи навбатда Путин Россиясидан ажратиб турувчи тўсиқ ролини ўйнаётганини тушуниши керак. Ҳар қандай ёрдамни, жумладан, ҳарбий ёрдамни кўрсатиш ва Кремлга "хайр энди" дейиш уларнинг манфаатларига мос келади. Агар тўсиқ йиқилса, улар нафақат «соловьёвлар», «скабеевлар» ва бошқа тарғиботчилар, балки Россия дипломатлари ҳам доимо гапирганидек, кейинги бўлади. Ва биринчи Қозоғистон бўлади.
